Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.1998, Síða 3
LESBÖK MORGUNBLAÐSENS - MENNING LISTIR
1. TÖLUBIAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Heimskona
Hér birtist síðari hluti greinar Sólveigar K.
Einarsdóttur
um Rannveigu
Kristínu Þor-
varðardóttur.
Byggir Sólveig
að verulegu
leyti á bréfum
en Rannveig
var mjög
pennaglöð og
svaraði bréf-
um jafnan
samdægurs og
með þeim hélt
hún tengslum
við fjölskyldu
sína á Islandi
og vini sína í
Danmörku, en Rannveig bjó lengst af í
Kaliforníu.
Malawi
er hið heita hjarta Afríku segir Sigrún
Klara Hannesdóttir í grein um þetta lítt
kunna Afríkuríki, en það sem fyrst vekur
athygli þar er fólksmergðin, segir greinar-
höfundurinn, svo og það að konur eru þar
nánast sem burðardýr og sjást oftast með
þungar byrðar á höfðinu.
Guðs lög
og manna er heiti á grein eftir Siglaug
Brynleifson um trúarkenningar íslensku
þjóðkirkjunnar sem kveðið er á um í 62.
grein stjórnarskrárinnar og segir í
námsskrá grunnskóla að saga og menning
Vesturlanda verði ekki skilin án þekkingar
á kristinni trú og sögu kristinnar kirkju.
Örlagasaga
frá Hrífunesi er eftir Siggeir Björnsson og
segir frá trúboðsferð Lofts Jónssonar vest-
urfara heim til Islands. Sú ferð varð afdrifa-
rík fyrir heimilið í Hrífunesi sem
splundraðist þegar húsfreyjan þar afréð að
fara vestur með bróður sínum og tók með
sér dætur sínar tvær.
FORSÍÐUMYNDIN: Hæsta bygging Evrópu hefur risið í Frankfurt og hýsir aðalstöðvar Commerz-
bank, eins stærsta banka Þýzkalands. Turninn þykir marka tímamót í þá veru að með 8 hæða
millibili er hátt rými með innigörðum. Arkitektafirmað Foster og félagar hafa teiknað bygging-
una.
r—
GEIMFERÐ
Ég heyrði bylgjóttan nið af norðurljósum.
Nóttin var svöl og heið: ég brunaði meðfram
gulum og rauðum, grænum og bláum fossum,
geystist svo fram úr þeim á leið til tungls.
Á öðrum fæti fór ég umhverfis skjöldinn
og fékk ekki hamið mig, kunni mér ekki læti,
skautaði hálfboginn himinsins glæru ísa
hraðara en fugl - og blés þó ekki úr nös.
Ég fleygðist milli fjarlægi'a stjörnumerkja,
unz fjósakonurnar ljósglaðar stugguðu við mér.
Pá flýtti ég mér til föðurhúsanna aftur
ogfossunum þjótandi mætti á leiðinni heim.
(Mig dreymir byigjóttan nið af norðurljósum,
en nú eru gömlu skautarnir mínir týndir.)
Ólafur Jóhann Sigurðsson, 1918-1988, var fró Hlíð í Grafningi en var lengst ævinnar
rithöfundur í Reykjavik og einn helzti raunsæishöfundur ó íslandi eftir seinni heimsstyrjöld.
Bókmenntaverðbun Norðurbndaróðs hlaut hann 1976.
RABB
EKKI ER ALLT
SEM SÝNIST -
RYKIÐ LIFIR
Er jörðin kannski sandkorn á
strönd í heimi risa? Þetta hugsa
börn þegar þau komast í heila-
vímuna sína, þegar bergmálið
af þenslu alheimsins berst inn í
litlu kúpurnar þeirra. Nýlega,
þegar RYKMAURAR uppgötv-
uðust og kvikmyndir náðust af
þeim, kom í ljós að þeir vita ekki af því að
þeir eru sem agnir á gólfi í heimi risa, það
er að segja okkar.
Maður skynjar allar víddir og fer að
hugsa um kosmos inni í kosmos þegar hæð
er yflr Grænlandi. Og þegar þungi Atlants-
hafsins leggst yfir í lægðum sínum fínnur
maður til stöðugi’ar samþjöppunar í svart-
holum geimsins. Þá er sárt að sitja fastur og
skynja bara eigin skít. Flest rísum við upp
og reynum að koma lagi á umhverfið. För-
um í bað gegn sárum leiðanum, heilagt
vatnið víkkar og sefar. Við drekkum og
borðum, og komum einhvernveginn form-
leysunni og óreiðunni í form. Hellum vatni
yfír gólfin eða búum til ryksugustorm til að
soga, með okkar eigin sogandi tilbúna svart-
holi, stöðnun og söfnuð síðustu vikna.
Eg er að tala um rykið, þennan máttuga
hjúp sem leggst yfir allt á nokkrum dög-
um. Ég er gleraugnaslanga, dulbúin gler-
augnaskrukka, svo upptekin af því að
reyna að vera sæt að ég geng um með
harðar linsur í augunum og hef gert alla
mína kattartíð, með mínus fimm nærsýni á
báðum og sjónskekkju. Linsurnar gera
augun svo næm að ég skynja ryk eins og
besti rykskynjari, það þarf ekki nema að
lítil rykögn setjist á sjónu mína. Fljúgandi
diskur linsunnar sargar kornið inn eins og
glerbrot og gerir augað sáraumt og rautt
eins og á viskýkellingu, sem ég reyndar er,
rykið skefur upp hornhimnu augans og það
er sárt. Þess vegna er ég með rauð augu
eins og úlfur og ryk á heilanum. Þess
vegna er ég ekki söm eftir að hafa séð á
Discovery Channel eða annarri stöð í
heimsauga stofunnar frábæran heimildar-
þátt um RYKMAURA.
Kringum okkur er krökkt af ósýnilegu
lífi, já bakteríu- og veiru-smámunum, það
vissum við íyrir löngu, en auk þess lifum við
í nýlendum rykmaura sem búa á hverju
heimili, og hvar sem mannverur eiga sér
bæli eða dyngju. Núna skyndilega hafa
mátulega stilltar smásjár varpað ljósi á
þessa furðuvídd milli okkar og örvera! Ný
heimsmynd! Við erum tiltölulega nýlega
laus við lýs og flær, sem nærðust á blóði
okkar í milljónir ára, við sáum þær og fund-
um fyrir þeim. Blóð er náttúrlega þessi fíni
djús sem blóðsugustétt heimsins er sólgin í,
en hitt vissum við ekki að lífheimurinn er
svo fullkominn að húðin sem af okkur flosn-
ar er næring heils heims sem iðar af lífi. Ég
sá með eigin augum skrímsli þessi á skján-
um, inni í hára- og húðar-skógi, möndlulaga
og feitlagna rykmaurana, með fætur, klær
og horn. Hvar sem mannvera sest niður
hrynja rykmaurar af henni og örlitlar horn-
húðarflögur, og viti menn, þar verður til
rykmaurabú. Hornhúð okkar hrynur
stöðugt af og á þeirri afurð, dauðu skinni,
lifa rykmaurarnir sælu fjölskyldulifi, í
sængum, koddum, teppum, undir rúminu, á
gólfinu. Mér hefur alltaf fundist rykið vaxa,
eins og lífvera, ryk fjögurra vikna eru stór-
ar nýlendur rykmaura. Mikið er lífið merki-
legt! Hið ósýnilega er orðið svo raunveru-
legt!
Ég sá nýlega þarna í fjölvarpinu mynd af
heimilislífi rykmauranna. Þeir stunda
frjálsar ástir, hafa greinilega ekkert frétt
um fallið úr Eden, börnin léku sér glöð í
kring og mauluðu litlu mannahúðkökurnar
sínar. Og rykmaurarnir, sem við höfum
óvitandi haldið uppi frá ör-ófi alda, eru
frekar ljótir, nú tala ekki fordómar mínir,
ég viðurkenni að mörg skordýr og
geimpöddur eru fagrar. En rykmaurana
prýða hvorki gullsnið né glæsileiki náttúr-
unnar. Þeir hafa stutta fætur í nokkrum lið-
um með stuttum broddum út úr, hornin tvö
eru kubbsleg, eða eru það þreifarar? Þykk
og stutt. Þeir eru semsagt virkilega vesald-
ar-geimverulegir útlits, varla með augu,
eru ekkert nema munnur, búkur, tímgunar-
færi og þreifarar. Allir í búksorgum. Hafa
aldrei orðið fagrir af stríði. Lifa friðsælu
lífi, þekkja hvorki sverð né blóð, bara
heimsendi sem kemur reyndar oft. En þeir
sætta sig við hann, hafa til þess sín ryk-
mauratrúarbrögð. Heimsendir kemur
miklu oftar hjá rykmaurakynflokkum sem
eru svo óheppnir að lifa á, hjá og af þrifnu
fólki.
Fólkið sem er alltaf í baði og skrúbbar
skinnið myrðir maurabyggðir köldu blóði
án þess að vita það, rykmaurarnir sem hjá
því búa lifa engu sældarlífi, þeir hreinlega
svelta. Og sápubragðið af hornhúð þess er
viðbjóður og heilsuspillandi. Sultinn og klór
og sápu má þó þola. Verri er vist ryk-
mauraræflanna sem búa í heimi fólks sem
er alltaf að þrífa. Þá kemur flóð sí og æ og
eyðilegging yfir Rykmaurabyggð og héruð,
grátandi börn og konur og karlar di-ukkna í
viðbjóðslegu sápuslími. Vítisvélin ryksuga
er enn verri, sem skilur þessa veslinga eftir
limlesta í örkumlum í ryksugupoka. Kettir
reka stundum upp eyru við ryksuguskápa
þegar þeir heyra með ofurheym sinni þann
sorgarsöng.
Rykmaurarnir gegna örugglega ein-
hverju ósýnilegu hlutverki, sem hefur áhrif
á heilsu manna, það hlýtur að vera, þeir
hafa svo lengi fylgt okkur að éta skinn,
þessi skinn. Það er ljótt að fara illa með þá,
en eins og venjulega á lögmálið líka við, að
sér grafi gröf er grefur. Rykmaurarnir á
skinni okkar, sem stunda þar námugröft og
fæðuöflun, eru ugglaust aufúsugestir í lif-
andi húðfrumubyggð. Þeir bera jákvæðar
jónir gæti ég trúað, sem auka næmi manna
fyrir hæðum og þenslu, og gera okkur
ónæmari fýrir þyngd lægðanna, svo niður-
drepið herpi ekki skrokkinn. Sápa og harð-
ur bursti þurrkar og gerir húðina ógeðs-
lega, pH-væn sápa er skárri en þurrkar
upp skinnið samt. Besta næringin fyrir
húðina er húðfita sjálfrar húðarinnar. Leyf-
ið maurunum að lifa, verið lífvæn, við erum
guðir rykmauranna. Rykmaurarnir eru
íjölskyldur sem þrá að lifa og nærast á fjöl-
skyldum sem finna ekkert fyrir því. Gefum
þeim að borða, ekki láta húðina fara til
spillis niður í útsog baðkarsins. Lifi lífið og
fjölskyldur á fjölskyldum, tímgun er þókn-
anleg og skítug heimili skítugs fólks full af
lífshamingju í orðsins fyllstu.
Eins og ósýnilegir rykmauramir eru ör-
kom á okkur emm við örkorn í húsi í borg
á landi, á rafeindinni Jörð, sem snýst um
kjarnann Sól. Þetta litla sæta mólikúl Sól
er eind í urmli einda, sem saman mynda
rykslæðuna Vetrarbraut, sem er undir
rúmi í skítugu svefnherbergi risa.
Mikið er heimurinn skrýtinn. Og skor-
dýrin mögnuð og skorulausir rykmaurarn-
ir. Namm, namm, borðið bara af mér skit-
inn og gömlu húðina, gjörið svo vel og guði
sé lof að ég sé ykkur ekki. Og guð hjálpi
mér að losna við þráláta helvíska sýnina
sem kom þennan umrædda dag úr smásjá í
kvikmyndarauga á skjáinn minn, svo heim-
ili mitt og líf mitt varð ekki samt.
ÞÓRUNN VALDIMARSDÓTTIR.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. JANÚAR 1998 3