Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.1998, Qupperneq 4

HEIMSKONA MEÐ KOPARRAUTT HAR - SIÐARI HLUTI
■>
HOLLYWOOD
OG STURLUNGA
í EINUM POTTI
EFTIR SÓLVEIGU
KRISTtNU EINARSDÓTTUR
Rannveig var ákaflega
pennaglöð. Skrifaði fjölda
skemmtilegra bréfa til vina
og vandamanna. Hafði
hún fyrir fasta reglu að
svara bréfum strax - helst
samdægurs. Með bréfa-
skriftum tókst Rannveigu
að varðveita tengslin við
fólkið sitt heima svo og
vinina í Danmörku. Og
mó dó e kt 9 eyma að o ft
Dur ti að bíða tvo til Drjó
mónuði eftir bréfi - fyrir
stríð og meðan á því stóð
V'IÐ vitum að Sveinn Bjöms-
son fékk ósk sína uppíyllta
um að fara heim í gömlu átt-
hagana. Rannveig minnist á
hann í bók sinni „Hugsað
heim“: „Hve Sveinn Bjöms-
son, sendiherra var framúr-
skarandi elskulegur við alla,
sem komu á sendiherraskrifstofuna í Kaup-
mannahöfn. Það gilti einu, hvort það var
Greville lávarður, sendiherra Bretaveldis,
sem hafði með sér þjón til þess að opna allar
hurðir, eða hvort það var öreiga sjómaður,
sem var að reyna að „slá“ nokkrar krónur;
alltaf sama, vingjarnlega viðmótið, og eins
var frú Georgía. Það var engin furða, þótt
þau hjón væra vel liðin af öllum.“ll
Litli drengurinn á myndinni sem Sveinn
Björnsson varð svo hugfanginn af var ná-
granni Rannveigar.
í skemmtilegri grein (ódagsettri) lýsir
Rannveig komu sinni til Hafnar í september
1945:
„Borgin sem fyrr meir var heimili gleð-
innar, er nú dimm og drungaleg. I gamla
daga kölluðu þeir hana París Norðurlanda.
Þegar Konunglega Leikhúsið hafði frumsýn-
ingu þyrptist prúðbúið fólk yfír Kongsins
Nýjatorg og að leiknum loknum fóru menn á
d’Angleterre eða Continental. þá var dansað
á næturklúbbunum til kl. 6 og enginn vandi
að ná í bifreið til þess að fara á heim. Það er
enginn vafi, að alvara lífsins hefir heimsótt
Dani eftirminnilega þessi síðustu ár og þó
getur Daninn enn látið fyndnina fjúka og
enn eiga þeir ljettlyndið sitt fræga,“Det skal
nok gaa“, heyrist enn. Fólkið er yfirleitt fá-
tæklega til fara og auðsjeð, að fötin eru um-
snúin eða búin til úr margskonar og oft ólíku
efni.
Fólkið hefir góð laun í Danmörku, en getur
lítið keypt fyrir peninga sína - nema
skemmtanir. Hundrað manna stendur í hala-
rófu fyrir utan öll kvikmyndahús á kvöldin og
maður verður að panta aðgöngumiða í leik-
hús viku fyrirfram, fyrir tvöfalt verð! Kvik-
mynd, sem leikin er af Poul Reumert og
Önnu Borg, er sýnd á fimm kvikmyndahús-
RANNVEIG Kristín þorvarðardóttir. Myndin er tekin á Kaliforníuárum hennar.
um sem stendur og ómögulegt að komast þar
inn á kvöldin fyrir troðningi...
Við göngum út á Löngulínu sólríkan
sunnudagsmorgun, trjen standa í gullnum
haustlitunum í Gronningen _ klukkumar í
ensku kirkjunni hringja til messu og fylking
af enskum dátum er að fara inn í Kirkjuna.
Gefion (gosbrannurinn, innskot gr.höf.)
stendur enn við innganginn á Löngulínu, en
fjögur nautin hennar gjósa nú engu vatni.
Lystibátahöfnin er hjerambil auð, en bát
konungs, Dannebrog, komum við þó auga á.
Við hafnargarðinn liggja nokkur skip, norsk,
dönsk og eitt pólskt herskip, en margir hafa
safnast þar saman, því Pólverji um borð er að
spila á harmóniku. Fríhöfnin virðist vera auð
og tóm ... „Langelinie Pavillon" er í rústum
og má maður minnast margra gleðistunda -
fyrir löngu síðan ... við heilsum upp á Litlu
Hafmeyjuna hans H.C Andersens ... hún
situr þar á sama steini, en ekki gátu Þjóð-
verjar að sjer gert, þeir þurftu endilega , að
skjóta í hana nokkrar holur kanske var hún,
litla skinnið, stórhættuleg þriðja ríkinu!“
Norrænu félögin, Rauði krossinn og fleiri
aðilar í Bandaríkjunum nutu á þessum tíma
starfskrafta Rannveigar. Síðar stjórnaði hún
t.d. sýningu í Santa Barbara þar sem öll
Norðurlöndin áttu hlutdeild. Vora þar sýndir
margs konar þjóðlegir munir frá löndunum.
Vakti sýningin mikla athygli.
En þótt heimskonan ferðaðist vítt og breitt
gleymdi hún ekki lítilli frænku sem sat heima
á draumalandinu. Frá París 1946 sendir hún
litlu stúlkunni bleikan jólakjól sem aldrei var
kallaður annað en Parísarkjóllinn. Kjóllinn
var svo fínn að ekki mátti vera í honum nema
við sérstök tækifæri og fyrr en nokkurn varði
var hann orðinn of lítill.
„Alvörw" sendibréf ...
Rannveig var ákaflega pennaglöð. Skrifaði
fjölda skemmtilegra bréfa til vina og vanda-
manna. Hafði hún fyrir fasta reglu að svara
bréfum strax - helst samdægurs. - Ef Is-
lendingar tækju upp þann sið rækju þeir af
sér mikið slyðraorð. En til þess mun víst lítil
von því nú spyr fólkið: „Ertu ekki á veraldar-
vefnurn?" 0g skilaboð eru send, svar birtist á
skjánum og er þurrkað út. Það tekur því ekki
að prenta það út. Og hver af næstu kynslóð
nennir að bíða eftir svari sem tekur lengur en
tíu mínútur - jafnvel eina til tvær vikur? -
Með bréfaskriftum tókst Rannveigu að varð-
veita tengslin við fólkið sitt heima svo og vin-
ina í Danmörku. Og má þá ekki gleyma að oft
þurfti að bíða tvo til þrjá mánuði eftir bréfi -
fyrir stríð og meðan á því stóð.
Og fyrsta bréfið sem litla frænkan á Fróni
fær um ævina er dagsett 9. okt. 1942 í Great
Falls, Montana:
„Gleðileg jól, elsku Púsla mín......Það
er gaman að heyra, að þú ert myndartelpa.
Agga systir hlakkar til að sjá þig einhvem-
tíma - en líklega verðurðu þá orðin stór.
Margblessuð, elskan litla, og allar góðar
óskir frá onkel Adam og Öggu systir."
Tæpra þriggja ára gömul fær telpan bréf
frá Ameríku - og á það enn!
„Bílar og klyfjaheslar, Hollywood
og Sturlunga allt i einum poHi „
Margur fróðleiksmolinn leynist í bréfum
þeim sem Rannveig fékk frá fólkinu heima. í
bréfi frá Pálma Hannessyni síðla árs 1940
lýsir hann tilfinningum sínum vegna her-
námsins:
„ ... Já, bréf era strjál, satt er það. Penna-
letin er heima og svo er nú þetta, að bréfin
eru lesin. Ekki fyrir það, að ég skrifi þér ást-
arjátningar eða önnur leyndarmál, en mér
finst eins og einhver standi fyrir aftan mig og
lesi úr pennanum. Eg þekki mann sem var í
sensúrnum í Halifax í síðasta stríði og las þar
íslenzku bréfin. Sá kunni frá mörgu að segja.
Jæja, þetta er nú kannski skrifað meira fyrir
sensorinn en þig, en hann þarf líka að lifa.
Varla er hans of mikið, fyrir því, að þurfa að
lesa öll þessi kynstur, eins og þau líka eru. Er
þetta ekki satt, censor minn?
Eg þakka þér fyrir Life, og mikið tryggða-
tröll ert þú. Héðan er annars ekkert sérstakt
að frétta. Hernám er hernám, og nóg um það.
Nei annars, ég ætla að segja þér dálítið af
þessu fargani. Ymsir hér liggja mér á hálsi
fyrir það, að ég sé lítill Bretavinur. Það er al-
gerlega rangt. Eg virði brezku þjóðina,
breska heimsveldið mjög mikils og hefi full-
komna samúð með þeim og þeirra málstað.
En ég er íslendingur og get ekki að því gert.
Það særði mig inn í hjartastað að sjá þetta
blessaða, friðsæla land í hers höndum, fótum
troðið af erlendum heimönnum. Eg skal fús-
lega viðurkenna, að Bretar koma hér vel
fram, og er næsta mikill munur þess, hvernig
þeir búa að fjárhag og framleiðslu okkar og
Þjóðverjar gera t.d. í Danmörku. En mér
dylst ekki að menning okkar, tunga og þjóð
eru í hættu. Engin þjóð hefur nokkru sinni,
að ég hygg, haft jafn fjölmennan erlendan
her í landi sínu, eins og við höfum nú að til-
tölu við fólksfjölda. Okkar þjóð hefir þolað
nábýli norðurskautsins, jökla, hafíss og eld-
fjallanna að auk. Hún hefir þolað hungur,
kúgun, drepsóttir. En þolir hún þá ósýnilegu
seitlandi árás á menningu sína og líf, sem
henni er búin nú?
Við höfum varpað burtu okkar þjóðlegu
bændamenningu á örfáum áratugum og ekki
megnað að skapa þjóðlega borgaramenningu
í staðinn kringum verzlunina, fiskveiðarnar,
iðnaðinn. Hér er öll menning bæjanna „i
stöbeskeen". Bílar og klifjahestar, Hollywood
og Sturlunga, allt í einum potti. Nú mæðir
hin erlenda árás mest á þar, sem mótstaðan
er veikust, Reykjavík. Og sannarlega þarf að
taka á þolinmæðinni þegar maður verður að
horfa á þetta sambýli, sleikjuskapinn, þótta-
leysið. Seinast þegar ég sá í gær sannlega
komna háðung..........Bretinn lítur náttúr-
lega niður á okkur, eins og aðrar þjóðir. Þeir
um það. Þeir koma yfirleitt vel fram að öðra
leyti. Það eram við sjálfir sem ég óttast
meira, unglingana einkum og kvenfólkið."
Og í lok stríðsins hafa margir fengið nóg af
svo góðu og hyggjast leggja land undir fót.
Þannig skrifar Niels Dungal frá San
Francisco þann 13. maí árið 1944 í bréfi til
Rannveigar:
..Sannleikurinn er sá að ég er orðinn svo
uppgefinn á rifrildinu, óþokkaskapnum og
ófrelsinu heima, að það er mikið að brjótast í
mér að setjast að hér vestra, og þá helst hér
á vesturströndinni. Veit ekki hvað verður úr
þessu þegar til alvörannar kemur, en svo
mikið er víst að ég er ekki í neinum vandræð-
um með að fá góða stöðu, ef ég vil. Maður er
svo ófrjáls heima, að maður fær ekki einu
sinni að fara heim með bíl, sem maður hefur
keypt hér. Allt er háð nefndum og pólitískum
hrossakaupum, ekki aðeins þeir stóra hlutir
eins og hér, heldur líka smáskiteríið - og
maður verður svo innilega uppgefinn á að
eiga sína daglegu velferð undir þessum
blessuðu pólitísku smælingjum, sem finnst
þeir vera öll óskup, að ég vildi helst ekki
þurfa að stíga aftur inn í það pólitíska pestar-
bæli sem Reykjavík hefur verið síðustu 17 ár-
in. Það er eins og prédikarinn segir um þras-
gjarna konu: Eins og þakleki í rigningatíð,
sem þreytir þegar til lengdar lætur... „
Og Clara Pontoppidan, leikkona, segir í
eftirskrift í bréfi:
„...P.S. Hvis de glemmer min adresse, er
„Det kgl. Teater“ altid nok“!
Hugurinn leitar heim . - .
Dauði Adam Vilhelms árið 1944 varð
Rannveigu mikið áfall. Það ár kom hún heim
til íslands í boði ríkisstjórnarinnar. Sama ár
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. JANÚAR 1998