Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.1998, Qupperneq 8

Ljósm.:Ásgerður Kjartansdóttir. Allar hinar myndirnar tók Aðalbjörg Jóakimsdóttir.
UNGIR Malavíbúar bjóða hnossgæti: Grillaðar mýs.
MALAWI HIÐ HEITA
HJARTA AFRÍKU
EFTIR SIGRÚNU
KLÖRU HANNESDÓTTUR
Það sem fyrst vekur athygli í Malawi er fólksmergðin.
Alls staðar er fólk. Ekki er hægt að fara svo um landið
að ekki sjóist merki um mannvistir. Mest óberandi eru
konurnar sem eru helstu burðardýr landsins með gífur-
legar byrðar sem þær bera einna helst ó höfðinu.
sjúkrabfll og líka löggubíll, það vissi ekki á
gott, löggurnar voru líka svo alvarlegar á
svipinn. Tveir frakkaklæddir menn með hatta
fóru inn í gamla húsið, krakkarnir stóðu í
þéttum hnapp og fylgdust með, ein löggan
kom til þeirra og sagði þeim að fara heim,
þetta væri ekkert fyrir böm.
„En við ætluðum að gefa gömlu konunni
blóm, já og köttunum að éta, sjáðu bara,“
krakkamir opnuðu pokann og sýndu lögg-
unni kattamatinn.
„Þið verðið að gefa köttunum seinna í dag,
en við skulum sjá til með blómin.“
Svona gat löggan verið góð, í dag vom allir
góðir. Vonandi færa frakkaklæddu mennirnir
sem fyrst og kannske væri gamli maðurinn
bara pínulítið veikur, sjúkrabfllinn hefði bara
komið til öryggis. Svo er það fallegur siður að
gefa veiku fólki blóm, fullorðna fólkið fór
alltaf með blóm í heimsókn á spítalann. Nú
opnuðust dymar á gamla húsinu og tveir
hvítklæddir menn komu út og bára börar á
milli sín, á böranum lá gamli maðurinn undir
sæng.
„Er hann dáinn?“ var spurt með angistar-
svip.
„Nei, hann er bara veikur,“ svarað löggan
og strauk vingjamlega yfír koll spyrjandans.
Böramar vora settar inn í sjúkrabflinn og
annar hvítklæddi maðurinn fór inn á eftir og
settist við hliðina á böranum.
„Nú skulum við fara með blómin,“ sagði
löggan. Krakkarnir röltu hægt og hikandi
áleiðis að húsinu ásamt löggunni. I því opnuð-
ust dymar og frakkaklæddu mennirnir komu
út og leiddu gömlu konuna á milli sín, hún
sem alltaf hafði verið hrein og snyrtileg var í
rifnum, óhreinum morgunslopp, stagaðri
treyju og berfætt í inniskóm af gamla mann-
inum. Hárið var ógreitt og tjásulegt, andlitið
náfölt, hver einasti dráttur stirnaður og
galopin augun störðu sjónlaus út í loftið.
Krakkamir stóðu eins og lamaðir og störðu
á mennina leiða gömlu konuna út að bflnum
þar sem hvítklæddi maðurinn beið og lyfti
henni inn í bílinn til gamla mannsins, annar
frakkaklæddi maðurinn lokaði og sá hvít-
klæddi ók af stað. Frakkaklæddu mennimir
stugguðu krökkunum frá gamla húsinu með
þeim ummælum að þar væri enginn staður
fyrir börn. Þau hlýddu eins og í leiðslu, það
var ekki fyrr en eftir góða stund að þau upp-
götgvuðu að kattamaturinn og blómin höfðu
orðið eftir.
Það kom í hlut fulltrúans að ganga úr
skugga um að gamla húsið væri orðið mann-
laust áður en byrjað væri að rífa. Hann ætl-
aði að enda vinnudaginn á þessu verki, koma
snemma heim og reyna að ná sáttum við
konu sína. Kannske færu þau út að borða eða
þau færu í bíó, en það var skuggalega lítið
eftir á ávísanareikningnum. Hann hafði lengi
hugsað sér að finna annað og betur launað
starf og nú var hann ákveðinn að láta til
skarar skríða, byrja strax í fyrramálið að
leita. í bflnum á leiðinni datt honum í hug að
kaupa blóm handa konunni en við nánari
íhugun sá hann að bæði blóm og að borða úti
var innistæðunni á heftinu algerlega ofvaxið.
Það var líka orðið óhjákvæmilegt að dytta að
bflnum ef hann ætti að duga eitt árið enn og
vísareikningarnir un hver mánaðamót voru
himinháir. Honum var því ekki létt í skapi
þegar hann stoppaði fyrir utan gamla húsið,
þetta var andstyggðar verk, en hvað átti að
gera? Þess utan hafði honum alltaf verið vel
við gömlu hjónin. Hann gekk inn í húsið og
litaðist um, þar var fátt fémætt að sjá en
hann afréð að láta flytja búslóðina í geymslu
á vegum bæjarins strax næsta morgun. Þar
yrði hún að vera fyrst um sinn eða þar til
eigendur eða einhver á þeirra vegum tæki
hana í sína vörslu. Á því taldi hann reyndar
ekki miklar líkur, en reglur eru reglur og
eftir þeim varð að fara. Hann gekk út og
læsti kirfilega á eftir sér, þá sá hann inn-
kaupapoka liggja í snjónum. Hann tók pok-
ann upp og leit í hann, í pokanum voru katta-
matur í dósum og pökkum, hann velti fyrir
sér hvernig á þessu stæði þegar hann tók
eftir grænum aflöngum böggli skammt frá
þar sem pokinn hafði verið. Hann sleppti
pokanum og tók böggulinn upp og gægðist
varlega í hann, þar var stór og veglegur
blómvöndur, hann mundi ekki til þess að
hafa séð svona fallegan blómvönd fyrr og al-
veg óskemmdur þrátt fyrir frostið. Þetta eru
alltof falleg blóm til að liggja hér hugsaði
hann og tók vöndinn með sér. Þessi dagur
var þrátt fyrir allt ekki sem verstur, hann
ætlaði að færa konunni blómin og lýsa því
nákvæmlega fyrir henni hvað hann hafði lagt
sig fram um að velja fallegustu blómin í bæn-
um. Og svo ætlaði hann að bjóða henni út að
borða og þau myndu tala um að hann fengi
nýtt og betur launað starf. í dag var hann
góður við konuna sína.
Höfundur býr í Hafnarfirði.
MALAWI var síðasta við-
komulandið í tæplega
þriggja mánaða hnatt-
ferð minni. Ein ástæð-
an fyrir heimsókn
minni þangað var sú að
þar var í vinnu Ásgerð-
ur Kjartansdóttir sem
unnið hefur fyrir Þróunarsamvinnustofnun
íslands (ÞSSÍ) þar í landi og hana þekkti ég
vel frá fyrri tíð. Einnig hafa Soroptimistar á
íslandi sent hjálpargögn til Malawi, einkum
til að styðja sjúkrahúsin í Lilongwe sem eru
bæði illa búin og rekin af miklum vanefnum
og mig langaði að sjá hvað hefði orðið um
hjálpargögnin.
ÞSSI hefur verið með aðstoð í þessu landi
frá árínu 1988 sem hefur helst beinst að að-
stoð við fiskirannsóknir á Malawi-vatni. Á
vatninu siglir rannsóknaskipið Ndunduma,
sem smíðað var á íslandi, flutt í pörtum til
landsins og sett saman við vatnið. Stofnunin
kostar að mestu leyti reksturinn á skipinu en
fiskurinn, sem skipið veiðir, er seldur og er
hagnaðurinn notaður í rekstur skipsins og
kostnað við rannsóknir á fiskistofnum í vatn-
inu. Ennfremur hefur ÞSSÍ fjármagnað nám
50 nemenda í fiskeldi frá Malawi og öðram
löndum sem tilheyra einhverju af 12 SADAC-
löndunum (South African Development
Community).
Malawi er landlukt land, ekki miklu stærra
en ísland eða um 118.000 ferkílómetrar. Það
er langt og mjótt, 900 kflómetrar á lengd en
aðeins 80-160 kílómetrar á breidd. Það ein-
kennist af miklu vatnasvæði og er Lake
Malawi eitt stærsta stöðuvatn álfunnar. Vatn-
ið er í senn atvinnugjafi, matarforðabúr og
vatnsorkuver. íbúafjöldinn er hins vegar
miklu meiri en á íslandi, eða um 11 milljónir,
enda þótt enginn viti í raun hversu margt fólk
býr í landinu. Þetta gerir Malawi eitt þétt-
býlasta land Afríku. Þó landið sé svo þéttbýlt
sem raun ber vitni era borgimar hvorki stór-
ar né merkilegar.
Lilongwe, höfuðborg ríkisins, er eins og
samsafn af nokkram sveitaþorpum og sem
dæmi má nefna að þar er hvorki bíó né kaffi-
hús og að sjálfsögðu hvorki leikhús né listalíf
neins konar þótt þar búi víst 350.000 manns.
Ekki er einu sinni hægt að sjá malavíska
dansa eða samkomur sem þó gætu gefið eitt-
hvað í aðra hönd. Aðrar þjóðir í nágrenninu
hafa fyrir löngu gert sér grein fyrir hversu
mikið aðdráttarafl menningarfyrirbrigði á
borð við þjóðdansa og þjóðlega tónlist hafa á
ferðamenn og hafa sett upp fastar sýningar.
En í Malawi er ferðamennska ekki mjög sjá-
anleg.
Sagan segir að rekja megi mannvistarsögu
landsins allt til 10.00 f. Krist, en þá telja
fræðimenn að Búskmenn hafi verið fyrstu
landnemar þessa svæðis. Bantú-menn frá
Angóla lögðu einnig leið sína til þessa svæðis.
Á 15. öld komu Arabar og Portúgalar í heim-
sókn en þá var landið undir stjórn Malawi-
þjóðflokksins sem landið er nefnt eftir. Þræla-
sala Araba var mikil og eftir 1870 er talið að
um 20.000 þrælar hafi verið seldir á hverju ári
frá þessu svæði.
Skoski landkönnuðurinn David Livingstone
kom til landsins árið 1859 og eftir það flykkt-
ust þangað breskir trúboðar sem voru albúnir
að kristna fólkið. Fljótlega fylgdu svo breskir
innílytjendur í kjölfarið sem von bráðar leiddi
til þess að Bretar sáu sér hag í að gera landið
að bresku verndarsvæði og þar með að gefa
landinu nafn. Þar sem Livingstone hafði gefið
vatninu stóra heitið Lake Nyasa, lá beint við
að kalla landið Nyasaland. Landið var síðan
undir handarjaðri breska heimsveldisins
langt fram á þessa öld eða þar til dr. Hasting
Kamuzu Banda kom til landsins úr útlegð árið
1958 og hóf að vinna að sjálfstæði landsins.
Það tókst, og árið 1964 fékk þetta fyrrverandi
verndarsvæði Breta, Nyasaland, sjálfstæði og
nafnið Malawi. Dr. Banda varð forseti lands-
ins allt til ársins 1994 að núverandi forseti dr.
Bakili Muluzi tók við forsetaembættinu í al-
mennum kosningum.
Dr. Banda var meira en forseti Malawi í
þau 30 ár sem hann var á valdastóli. Hann var
í raun einvaldur, átti sjálfur öll helstu at-
vinnufyrirtæki landsins og stjórnaði þar með
öllu atvinnulífi þess. Sagan segir að hafi ein-
hver rekið gott fyrirtæki sem leit út fyrir að
geta gefið vel af sér hafi dr. Banda annað
hvort keypt það, tekið það eignarnámi eða lát-
ið eigandann verða fyrir óvæntu slysi.
Dr. Banda vildi halda þjóðinni hreinni og
var mótfallinn öllum innflutningi fólks. Hann
vildi heldur ekki breyta þjóðfélagsgerðinni og
vfldi að Malavar héldu sinni þjóðmenningu,
sínum einkennum og sérstöðu. Landið var
mjög lokað og erlend áhrif talin til hins verra.
Ferðamennska var því ekki byggð upp og
heldur amast við útlendingum og öllum er-
lendum áhrifum hverju nafni sem þau nefnd-
ust. Því er það svo að meginhluti þjóðarinnar
býr við ákaflega frumstæðar aðstæður, í
hringlaga moldarkofum með stráþaki. Þessir
kofar era að vísu mjög fallegar byggingar að
sjá og falla vel inn í landslagið, rétt eins og
torfbæirnir okkar fyrr á öldum. Byggingarn-
ar eru hlaðnar, annað hvort úr brenndum
múrsteinum en oftar þó úr sólþurrkuðum
steinum og svo er byggingin sléttuð að utan
og þéttuð, ýmist með leir eða kúamykju ef
hún er til staðar. Þakið er úr strái og eru löng
strá bundin saman í knippi og lögð í röðum yf-
ir þakið. Stráið er ekki klippt á þakbrúnina og
eru því þökin ansi síðhærð á að líta. Sums
staðar má sjá að undir stráið hefur verið kom-
ið fyrir plastdúk til að verja húsið rigningu,
því getum má að því leiða að á rigningartím-
anum heldur stráið illa vatni.
I hverju þorpi eru nokkur hús sem standa í
þyrpingu og eru þau gjarnan kennd við höfð-
ingjann þó hvergi sjáist skilti, vegvísir eða
götuheiti. Skipulagning hvers þorps er með
nokkuð föstu sniði. Mesti höfðingi þvers þorps
_ sem venjulega er sá sem á flest börn _ er í
miðju þorpsins. Hann er valdamestur og til
hans er leitað með úí-lausnir á vandamálum er
upp koma í þorpinu. Aðrir byggja svo kofa
sína í samræmi við virðingarstiga þann sem
þeir tilheyra. Matargeymslan er hringlaga
kofi líka úr basti eða leir en stendur á stilkum.
Þetta er gert til að varna þess að mýs og rott-
ur komist í maísbirgðir þorpsins. Hænsnakof-
inn er einnig svipaður og maísgeymslan nema
að gjarnan er hafður smástigi fyrir púturnar
til að spássera eftir þegar þær fara heim til
sín að verpa. Umhverfis þorpið er svo það litla
ræktunarland sem þorpsbúar hafa yfir að
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. JANÚAR 1998