Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.1998, Síða 13

ÞJÓÐMÁLA
ÞANKAR
EIN-
ANGRAÐ
ÍSLAND
Það var mikið gert af því á árum
áður að halda því fram að við
landarnir værum eitthvað sér á
parti. Líklega erum við það. En
tæplega þó eins og margir
héldu Þeir virtust telja að það
væri eitthvað í erfðaefninu sem
gerði okkur öðruvísi en aðrar
þjóðir.
Við enim að vísu ekki ein um slíkt. Svip-
að má finna t.d. meðal Englendinga. Samt
er ekkert vísindalegt við þessa ályktun. Lík-
lega er þetta eðli komið til af uppeldisleg-
um ástæðum. Og sjálfsagt er sjálfsbirgings-
hátturinn, sem þannig er vísað til, oftar
minnimáttarkennd þeirra sem þola illa sam-
anburð við aðrar þjóðir. Þeirra sem skilja
ekki hvað við getum lært af þeim okkur til
hagsbóta.
Það er sérkennileg þverstæða í þessu
öllu. Vissulega eru miklar hetjur í okkar
hópi. Hópurinn sem bjargaði hverri skipsá-
höfninni af annarri í þyrlu er einn slíkur. Sá
ruglar ekki saman hetjudáð og skyldu í
æðruleysi sínu. Þeir sem brjóta okkur nýjar
lendur í viðskiptum t.d. með hvalaskoðun,
eða með því að fara með túrista á einn eða
annan liátt á nýjar slóðir eru einnig slíkar
hetjur. Þeir skilja að það er ekki lífvænlegt
eða leið til að bæta lífskjörin að hengja sig í
frumvinnslugreinar.
En margir leggja lykkju á leið sína til að
fordæma þessar nýjungar og vilja halda í
stóriðju og sjávarútveg í rauðan dauðann.
Þeir eru svo bundnir við heimahagann að
þeir sjá ekki út fyrir landsteinana og tæki-
færin sem verið er að reyna að þróa innan-
lands oft í óþökk stjórnmálamanna og for-
kólfa atvinnulífsins.
Það er einnig í sama eðli í senn að öfunda
og dást að þeim sem auka veg okkar er-
lendis. Skyldi enginn sjá eftir því að hafa
ekki sett fjármagn í að koma Björk á Iegg
og gera hana að formlegri markaðskynn-
ingu á Islandi? Nú býr hún erlendis og aflar
vel á við góðan Smugutogara þó með mun
minni fjárfestingu á bakinu en sumir út-
gerðarfurstarnir. Sömu tvöfeldni gætir í
garð Ólafs Jóhanns Ólafssonar og Kristjáns
Jóhannssonar.
Þá er það sérkennileg árátta að kalla alla
þá sem koma hér við til að skoða mannlíf og
knæpur Islandsvini. Líklega er sú krydd-
stelpnanna sem ætlar að giftast Islendingi
þó meir vinur en þeir Jerry Seinfeld og
John Kennedy sem læddust hér með veggj-
um í þeirri von að fá frið. Þeir gáfu þó vel af
sér. En það eru tvær hliðar á öllum málum
hið minnsta. Um leið og við lokum augunum
fyrir þeim sóknarfærum sem lsland á með
ferðaþjónustu og hreinum landbúnaði, rann-
sóknum og vel menntuðu fólki (sem nú sér
frekari hag í að búa erlendis á meðan við
flytjum inn ódýrt vinnuafl - frekar en dýrt -)
þá lokum við líka augunum fyrir ýmissi
þeirri vá sem hingað flýtur í skjóli einangr-
unar okkar. Okkur fínnst við vera svo langt
í burtu, erum eyland umflotið Atlantshaflnu.
Það er langt að fara og því er dýrt að vera
íslendingur eins og einu sinni var sagt.
Ekkert er íjarri sannleikanum eins og
dæmin sýna. Þegar íslendingur tekur þátt í
fjölþjóðaráðstefnu, þá er þar komið fólk
sem á lengra að fara en við. Ef slikur fund-
ur er lialdinn í Bandaríkjunum þá má búast
við að lengra sé fyrir suma heimamenn að
fara en okkur.
Nýlegar samfélagsrannsóknir benda til
þess að besta leiðin til að draga úr atvinnu-
leysi sé að bæta menntun og auka hana. Það
væri líklega réttara að horfa frekar til um-
bóta í Asíu en undranna á Nýja Sjálandi
sem hafa aukið misrétti og ójafnræði með
hruni í félags- og heilbrigðismálum - nokk-
uð sem virðist vera að gerast hér líka.
Annað sem vekur athygli er að betur
gengur í samfélögum sem hafa skýrar línur
í lögum og virðingu fyrir þeim. Stundum
virðast reglur á Islandi settar til að ekki sé
hægt að fylgja þeim, með hliðsjón af undan-
skotum en skynsemi. Þannig má benda á
umferðarlög, lög um útivistartíma, hús-
dýrahald í þéttbýli og síðast en ekki síst
áfengis- og fíkniefnalöggjöfina.
MAGNÚS ÞORKELSSON
Mynd: Sigríður Sigurjónsdóttir.
UM SUMARIÐ kom Loftur austur í Hrífunes að heimsækja systur sína og fjölskyldu hennar. Fer fáum sögum af umræðum
í Hrífunesi um þessi mál.
ÖRLAGASAGA
FRÁ HRÍFUNESI
EFTIR
SIGGEIR BJÖRNSSON
Trúboðsferð Lofrs Jónssonar til íslands varð afdrifarík
fyrir heimilið í Hrífunesi í Skaftártungu. Hann heimsótti
systur sína, sem var gift Einari bónda í Hrífunesi og
heimilið splundraðist. Húsfreyjan afréð að fara með
bróður sínum vestur ásamt dætrum sínum tveimur, en
Einar bóndi fór hvergi.
Fyrsta landnám íslendinga í Norð-
ur-Ameríku var í Útah þar sem
trúflokkur mormóna Krists kirkju
heilagra manna, nam land, á þá
óbyggðu landi. Ástæður þessa
landnáms voru einkum ofsóknir
sem mormónar sættu vegna trúar
sinnar, meðal annars vegna þess
að trú þeirra leyfði fleirkvæni og jafnvel
hvatti til þess. Foringi mormóna var Brig-
ham Young. Stjórnaði hann þessu landnámi
og trúflokki sínum af miklum dugnaði.
Arið 1849 voru sendir trúboðar frá Útah
til gamla heimsins, meðal annars til Dan-
merkur. Trúboðið tókst vel og fyrstu hóp-
arnir þaðan fóru vestur 1850. Talið er að um
30 þúsund Skandinavar hafi tekið trúna og
farið vestur. Langflestir fóru á þessum tíma
til Útah. Um þetta leyti voru staddir í Kaup-
mannahöfn tveir íslenskir iðnaðarmenn frá
Vestmannaeyjum, þeir Þórarinn Hafliðason
og Guðmundur Guðmundsson. Þeir félagar
urðu hrifnir af hinni nýju trú, létu skírast,
voru uppfræddir í trúnni og sendir heim til
Vestmannaeyja sem trúboðar.
Þórarinn Hafliðason drukknaði 1852 en fé-
lagi hans hélt trúboðinu áfram um skeið og
var honum sendur danskur maður til aðstoð-
ar. Heldur gekk þeim trúboðið illa, enda
lögðust bæði kirkjan og stjórnvöld á móti
trúboðinu. Nokkrar fjölskyldur tóku þó
mormónatrú. Meðal þeirra var Samúel nokk-
ur Bjarnason og Margrét kona hans. Fóru
þau ásamt með öðrum norðurlandabúum
vestur, og þau hjón munu vera fyrstu ís-
lensku landnámsmennirnir í Útah. Samúel
bjó aðallega með sauðfé, varð stórbóndi og
ríkur maður. Hann tók sér nokkrar konur og
átti fjölda barna. Samúel dó 1890, en kona
hans Margrét lifði fram yfir aldamót.
Þessi hópur norðurlandabúa mun hafa lagt
af stað 1853 og tók ferðin 9 mánuði. Næsti
hópur fór 1855 og meðal ferðalanga var þá
Guðmundur trúboði ásamt Þórði Diðrikssyni
sem var úr Landeyjum. Kom sá hópur til
Útah eftir 16 mánaða ferð. Ferðasaga eftir
Þórð Diðriksson hefir varðveist, brot úr
henni var birt 1920 í Almanaki Ólafs S. Thor-
geirssonar. Árið 1857 fór næsti hópur ís-
lendinga frá Vestmannaeyjum til Útah, und-
ir forystu Lofts Jónssonar Árnasonar. Hann
bjó í Landeyjum, en mun hafa verið ættaður
frá Pétursey í Mýrdal. Loftur var duglegur
maður, vel gefinn og varð efnaður vestra.
Kona Lofts var 20 árum eldri en hann. Hún
lést nokkrum árum áður en Loftur var send-
ur í trúboðsferð til íslands. Loftur hafði
bréfasamband við Pál Sigurðsson alþm. í
Ái-kvörn og tjáði honum að hann hefði hug á
að fá sér íslenska konu, eina eða fleiri. Hann
skrifar Páli á jóladag 1869 um sitt einlífi og
segir: „Eg hefi þenkt að venta nokkuð og sjá
hvat engin vildi koma frá mínu elskaða föð:-
urlandi, þá vildi ég taka 3-4 ef þær væri að
fá.“
Trúboðsferð Lofts Jónssonar til íslands
varð afdrifarík fyrir heimilið í Hrífunesi í
Skaftártungu. Guðrún, systir Lofts, var
seinni kona Einars Bjarnasonar bónda í
Hrífunesi. Móðir þeirra systkina Lofts og
Guðrúnar var Þorgerður Loftsdóttir, fædd í
Ásasókn og munu foreldrar hennar hafa búið
í Ásum en farið þaðan út í Mýrdal í Skaftár-
eldum. Loftur dvaldi að mestu í Vestmanna-
eyjum veturinn 1873. Þennan vetur dvaldi í
Vestmannaeyjum systursonur Lofts Gísli
Einarsson frá Hrífunesi. Var hann vel gefinn
og hafði notið kennslu, lært tungumál o.fl.
Gísli varð mjög hrifinn af þessum efnaða
frænda sínum frá Ameríku. Hann mun hafa
skrifað fóður sínum og fjölskyldu og hvatt til
að fjölskyldan seldi jörð og bú, tæki trú
mormóna og flytti til Útah. Um sumarið ►
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. JANÚAR 1998 1 3