Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1998, Blaðsíða 3

l l Sliðh MORGIJNBLAÐSINS - MENNING I IS I IIi
8. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Stéttskipt
þjóðfélag á íslandi á 18. öld eða einsleitt?
Um það Jjallar viðtal Guðrúnar Guðlaugs-
dóttur við Harald Gustafsson, sem hefiir
rannsakað íslenskt þjóðfélag 18. aldar og
komist að þeirri niðurstöðu að stéttamun-
ur hafí verið mikill og að munurinn hafí
einkum falist í því að þeir sem áttu jörð
eða jarðir gátu orðið ríkir á þess tíma
mælikvarða, en það gátu leiguliðarnir
ekki.
Skipi
þínu er ekki ætlað að lenda, er heiti á
grein eftir Harald Ólafsson prófessor um
Sigvalda Hjálmarsson, hugsuð, dulspeking
og skáld, sem orðinn var forseti Guðspeki-
félagsins 35 ára. Sigvaldi varð fyrir mikl-
um áhrifum í Indlandi og hann skrifaði
bækur sem fjalla um hugrækt, dulfræði og
jóga. Hann taldi að eini leyndardómurinn
væri hið innra í manninum sjálfum og ef
nútímamaðurinn eigi sér guð, þá sé hann
þar. Það er fyrri hluti greinarinnar sem
hér birtist.
Danssporin
á leiðinni frá Borg í Grúnsnesi í Borgar-
leikhúsið eru orðin æði mörg hjá Islenska
dansflokknum, en 17. maí nk. verður lið-
inn réttur aldarijórðungur frá fyrstu sýn-
ingu hans í félagsheimilinu Borg. Starf-
semi flokksins hefur tekið miklum breyt-
ingum frá því sem var þetta vorkvöld og
Hulda Stefánsdóttir skrifar grein, þar sem
hún stiklar á stóru í sögu dansflokksins og
talar við nokkra af þeim fjölmörgu sem að
flokknum hafa komið.
Norrænt Ijós
og myrkur
nefnist samsýning á verkum listamanna
frá Samalandi sem opnuð verður í Nor-
ræna húsinu í dag. Þar eru sýnd verk sjö
listamanna sem allir eru fæddir á norður-
slóðum. Sýningin var fyrst opnuð í Kiruna
í Norður-Svíþjóð á síðasta ári. Þaðan ferð-
aðist hún til Parísar og þá til Stokkhólms
þar sem sýningin var meðal fyrstu listvið-
burðanna í tilefni af menningarári borgar-
innar. Þar sem svo mörg sameiginleg ein-
kenni tengja saman menningu Sama og Is-
lendinga þótti vel við hæfi að sýningin lyki
yfírreið sinni hér á landi.
Forsíðumyndin: Sigrún Magnúsdóttir var hin ókrýnda óperetludrottning ó íslandi i heilan aldarfjórðung. Ferill hennar er rifj-
aður upp í grein í miðopnu Lesbókar.
CHARLES BAUDELAIRE
GYÐJAN SELD
ERLINGUR E. HALLDÓRSSON ÞÝDDI
Mín eðla gyðja, elsk að háum sölum,
hvort eiga muntu, ef Frosti skerpir klærnar
á anrafullum aftni, snjóugum ogfölum,
þér eldibrand að verma kalnar tærnar?
Muntu þá fríska axlir eitilbláar
við óttugeisla-blik frá luktum skjánum?
Pín pyngja er fislétt, feigar vonir háar:
hvort fellur tilþín gull af himintijánum?
Pérmun þá sæmst að sinna þörfum þínum,
og sveifla í kirkju buðki af ilmi fínum,
syngja Te Deum, af sýndar-trúarþrá;
eða, sem tníður, sultinn svella láta,
með svaka hlátri; en, undir niðri, gráta:
því lýðinn vantar tál að trúa á
Charles Baudelaire, 1821-1867, var franskt Ijóðskóid og talinn upphafsmaður
symbólisma í Ijóðagerð. Ljóð hans eru talin hafa haft veruleg óhrif ó Ijóðlist ó
jsessari öld.
GRAUTUR AF
GRÓÐURHÚSA-
ÁHRIFUM
RABB
ÍÐUSTU mánuði hefur verið
gerður mikill grautur af gróð-
urhúsaáhrifum hér á landi.
Kjami málsins hefur viljað
gleymast, en mikið kapp haf-
ur verið lagt á að leita að
hæpnum tilgátum um lofts-
lagsbreytingar og kveða þær
niður. Þannig hefur verið reynt að gera
tortryggilegar þær staðreyndir sem máli
skipta, drepa málinu á dreif. En þessi mál-
flutningur er ekki séríslenskt fyrirbrigði,
heldur alþjóðlegt, og eins og oft ber við
eru það annarleg hagsmunasjónarmið sem
eru undirrótin.
Það er enginn vafi lengur á því að lofts-
lag jarðar fer hlýnandi í takt við aukningu
svonefndra gróðurhúsalofttegunda sem
mannskepnan losar út í andrúmsloftið.
Mestan þáttinn í þessu á sú brennsla olíu,
jarðgass og kola sem myndar koltvísýring.
Menn hafa getað áætlað þessa losun
koltvísýrings og það lætur nærri að helm-
ingur hennar safnist fyrir í gufuhvolfinu,
meðan hinn helmingurinn hverfur aftur til
jarðarinnar og þó einkum í hafið. Og í
hundrað ár hefur loftslagið þess vegna
verið að hlýna með vaxandi hraða. A norð-
urhveli hefur hlýnunin raunar truflast á
reglubundinn hátt af öðrum ástæðum sem
má beinlínis rekja til náttúrlegra hita-
breytinga í hafinu norður af íslandi, eink-
um í grennd við Svalbarða. En þessar
truflanir hafa aðeins lítillega náð til suður-
hvelsins svo að þar er miklu auðveldara að
sannreyna þessi gróðurhúsaáhrif. Til
marks um þetta er tafla sem sýnir meðal-
tal koltvísýrings í milljónarhlutum af and-
rúmslofti og samtímis meðalhita á suður-
hveli, tuttugu ára meðaltöl í nærri hálfa
aðra öld. Hitinn er talinn í frávikum frá
1951-1980.
Tímabil Koltvísýringur Hiti
1854-1873 287 -0,31
1874-1893 291 -0,32
1894-1913 298 -0,27
1914-1933 304 -0,22
1934-1953 310 -0,06
1954-1973 320 -0,02
1974-1993 344 0,18
Við þetta má bæta að árin 1994-1996 var
koltvísýringurinn 361 að jafnaði og meðal-
hiti suðurhvels 0,29, og 1997 var hlýjasta
ár sem hefur komið síðan mælingar
hófust. Þetta samsvarar því að loftslagið
hlýni um 3 stig þegar koltvísýringurinn
tvöfaldast, en það er einmitt mjög nærri
því sem líkanreikningar fræðimanna hafa
gefið bendingu um. Fyrir þessu er hægt
að færa ýtarlegri rök en ég læt þetta
nægja í bili. Það sem loftslagsfræðingar
héldu fram um gróðurhúsaáhrif strax fyrir
áratug hefur því staðist ótrúlega vel.
En af hverju hafa menn verið að draga
þessar staðreyndir í efa? Þeir sem hafa af
því atvinnu og hagsmuni að selja olíu, gas
og kol telja sér ógnað ef þjóðirnar gera
ráðstafanir til að takmarka notkun þessa
eldsneytis. Þess vegna leggja þeir í það
mikla fjármuni að gera valdhafa tor-
tryggna á spár loftslagsfræðinga, og
þeim hefur orðið talsvert ágengt. Einkum
hefur ríkisstjórn Bandaríkjanna verið
höll undir kenningar þessara auðugu og
voldugu úrtölumanna, eins og best sást á
nýlegri ráðstefnu í Kyoto í Japan. Sömu
tilhneigingar hefur orðið vart hjá ríkis-
stjórn Islands sem reyndi í Kyoto að fá
leyfi til aukinnar mengunar hér á landi
þó að með því sé stofnað í hættu því orð-
spori sem fer af hreinleika íslenskrar
framleiðslu.
Eins og ég gat um áður er loftslag á
norðurhveli óstöðugra en á suðurhveli og
þess vegna er hlýnunin ekki eins regluleg.
Til dæmis kólnaði talsvert á norðurhveli á
sjöunda áratugnum og enn meira hér á
landi en nú hefur hlýnað aftur og ekkert
bendir til annars en að kólnunin hafi verið
tímabundin. Saga hafíssins hér á landi í
fjórar aldir sýnir einmitt mikil hitabrigði
sem hafa gjaman endurtekið sig á hálfrar
aldar fresti. Hitinn á Svalbarða í heila öld
staðfestir þetta og náin áhrif hans á hita
norðurhvels næstu ár á eftir.
Þess má geta að til eru þeir sem hafa
sett fram tilgátu um að hlýnun á jörðinni
geti leitt til mikillar kólnunar nyrst á Atl-
antshafi, jafnvel ísaldar hér á landi. Það er
slæmt að tilgátan virðist ekki hafa verið
studd með dæmum og það hafa efasemd-
armenn notað sér til þess að gera alla
þekkingu á loftslagsbreytingum tortryggi-
lega, fiska í gruggugu vatni. En þótt sú
kenning sé ósönnuð er það nógu alvarlegt
mál fyrir heimsbyggðina ef stórkostleg
hlýnun verður af manna völdum og þá
einnig hér á landi. Slíks eru engin dæmi
áður og því ómögulegt að segja til hvers
það getur leitt. Rannsóknir á Grænlands-
jökli hafa sýnt að á fyrra hlýskeiði síðustu
ísaldar muni hafa orðið miklu meiri og
sneggri hitabreytingar en þekkst hafa á
síðustu árþúsundum. Vissulega væri
freistandi fyrir íslendinga að horfa fram á
hlýindi meiri en nokkni sinni fýrr í sögu
þjóðarinnar. En það er þó óábyrg stefna
að taka ekki þátt í að hamla á móti þessum
miklu breytingum af manna völdum sem
kynnu að valda mikilli hækkun sjávar-
borðs og jafnvel leiða síðar til mikils
óstöðugleika í veðurfari. Við vitum hvað
við höfum og að við getum lifað hér góðu
lífi að öllu óbreyttu, en við vitum ekki hvað
við hreppum ef við tökum óþarfa áhættu.
PÁLL BERGÞÓRSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. FEBRÚAR 1998 3