Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1998, Page 12

Ljósm. Amþrúöur Aspelund, systlr Sigrúnar.
LÁRUS Pálsson og Sigrún í hlutverkum Henrik og Pernillu.
FEDERICO GARCIA LORCA
FLAMENCOUÓÐ
TRYGGVI V. LÍNDAL ÞÝDDI
Frá snjónum
niður til hveitisins
falla granadísku fljótin tvö.
Æ, þú ást
sem stalst á braut
og komst aldrei aftur!
Skipum með seglum
eru búnar brautir
hjá Sevillu;
en á vötnum Granödu
hringsóla andvörpin ein.
Æ, þú ástin mín
sem hvarfst mér upp í loftin!
Fleyttu á þeim gullaldinblómstrum,
berðu með þeim ólífur,
Andalúsía,
niður til sjáva þinna.
Akurinn með ólífutrjánum
opnast og lokast
sem blævængur.
Blýgrár himinn þrumiryfír.
Trén þrungin
fuglaópum...
Upphefst grátur
gítara.
Glös brotn a.
Æ, þú gítar
særður sverðum Gmm ...
Aflangt ópið
varpast milli fjallstindanna.
(Fólkið setur fram olíulampana.)
Meðal blakkra fíðrilda
og hvítra þokutauma
fer dökkhærð stúlka.
Hún er á valdi skjálfta
sem aldrei kemur.
Hvert ert þú að fara
með svona brjálæðislegt hljómfall
í höfuðinu;
stúlka með silfurhjarta
ogrýting?
Bömin virða fyrir sér
punkt sem er langt í burtu.
Það er slökkt á olíutýrum
og einhveijar blindar stúlkur
beina til mánans sinni spurn ...
Og fjallstindarnir mæna líka
á kennileiti langt í fjarska.
Liðast upp í loftið og berast
ópin.
Rýtingurinn
sekkur inn í hjartað
sem plógsblað;
opnar holin hræðilegu
ólgandi báli.
Alls staðar sé ég
rýtinginn íhjartanu:
I tíbrá götunnar,
í titringi hrossafíugunnar...
Allt í þessum heimi
er brotið og bramlað!
(Ekki koma við öxlina
á mér
meðan ég er að gráta!)
Við vorum
lostin furðu
yfír líkinu á götunni
með rýtinginn í brjóstinu.
Og enginn okkar þorði
að sperra augun
út í miskunnarlaust myrkrið.
Ó, litli götulampi
hve þú skalfst!
Stúlkan í svörtu slánni
heldur að ópin sigli burt
á baki vindsins.
Hún gleymir svo að loka
og úrhellið fíæðir inn
afsvölunum
undir morguninn ...
Við erum ekki tilbúin
að fyrirfínna hvort annað:
Þú; af ástæðum sem þú veist.
Og ég? Ég elskaði hana svo!
Fylgjum stíginum mjóa.
Oggerðu einsog ég:
horfðu ekki aftur
og farðu með bænir þínar varlega.
(Sérðu ekki naglana
í úlnliðum mínum?)
Ó, þið bjöllur
sem hringið öllum
unglingsstúlkum Spánar
með sína litlu fætur
undir titrandi hvítum fóldum:
Þeim sem fylla vegamótin
krossum ...
Ég reyndi að fara
þangað sem góða fólkið fer
6, guð;
en svo:
allar þessar litlu
gulu sítrónur...
Bogmennirnir dökku
eru að nálgast Sevillu:
Skuggalega klæddir
koma þeir frá ijarlægum
löndum sorgar.
Ó, Guadalquivir!
opna þú þig!
En einsog Ástin
reynast bogmennimir
blindir.
Nei!!
Federico Garcia Lorca, 1899-1936, var leikrita- og IjóSskáld sem falangistar myrtu í upphafi borgarastyrj-
aldarinnar á Spáni. Verk hans fjalla oftast um samspil ástar og dauða. Þýðandinn er þjóðfélagsfræðingur
og skáld í Reykjavík.
LEIÐRÉTTING
svo um hlut Sigrúnar í sýningunni: „Hún fór
ágætlega með hlutverk sitt eins og hún á vanda
til með léttri glaðværð, en þó einbeitni og festu
ef því var að skipta.
Hreyfingar hennar voru frjálsmannlegar,
framburðurinn skýr og leikurinn allur hárviss
og eðlilegur, enda virðist leikkonunni óperett>
an í blóð borin."
A
„Leikhúsmálum sagði svo um leik Sigrúnar:
„Hefir Sigrún sjaldan sungið og leikið bet-
ur. Vonandi eiga höfuðstaðarbúar eftir að
sjá hana enn í mörgum sönghlutverkum.
Ennþá er hún okkar eina ósvikna óperettuleik-
kona.“ Ennfremur lék hún veturinn 1940-1941
við góðan orðstár í söngleiknum Mjallhvíti
ásamt breskum setuliðsmönnum er fengu hana
til liðs við sig. Sigrún hélt utan 1946 til að leita
sér lækninga við sjúkdómi í hálsi, en jafnframt
lagði hún stund á söngnám og kynnti sér leik-
húslíf í höfuðborgum Norðurlandanna. Árið
1948 hélt Sigrún heim á fomar slóðir og setti
upp óperettuna Bláu kápuna á ísafirði. Hún
lék sjálf aðalhlutverkið. Það þótti tíðindum
sæta og nýstárlegt að þrjú systkini hennar
léku í óperettunni, Lára sem lék Appolloniu,
Ólafur sem lék Biebitz og Jónas sem lék Hans
von Petersen, en þau systkin voru ásamt for-
eldrum sínum um langt skeið máttarstoðir í
leik og söngstarfsemi bæjarins. Því má bæta
við að Sigrún var einn af stofnfélögum Sunnu-
kórsins á ísafirði og í fyrstu stjóm hans en
kórinn var stofnaður 1934. Það þarf vart að
taka það fram að Bláu kápunni var vel fagnað á
ísafirði og þótti uppsetningin mikið afrek í
ekki stærra bæjarfélagi. Ári síðar er Bláa káp-
an sett á svið í Iðnó hjá Leikfélagi Reykjavík-
ur. Kom engin önnur söngkona til greina í að-
alhlutverkið en óperettudrottningin sjálf. Al-
þýðublaðið skrifar svo um leik hennar 18. des.
1949: „Einkum er leikur og söngur Sigrúnar
Magnúsdóttur glæsilegt afrek á sínu sviði; hún
á þann létta, glaða leik sem óperettumar krefj-
ast en það er hæfileiki sem yfirleitt er sjald-
fundinn hér, jafnvel hjá bestu leikurum."
Gagnrýnanda Morgunblaðsins fórast svo orð
um hlut Sigrúnar í sýningunni: „Mesta hrifni
leikhúsgesta vakti ungfrú Sigrún Magnúsdótt-
ir í hlutverki Anette, sem er ein af þrem dætr-
um Rambows greifa. Ungfrú Sigrún er
Reykvíkingum að góðu kunn fyrir ágætan leik
sinn fyrr og síðar, enda er hún langbesta óper-
ettuleikkonan sem við eigum.
Var og augljóst á frumsýnmgunni, að leik-
húsgestir kunna að meta list hennar, - svo
ákaft fögnuðu þeir henni er hún kom fyrst inn
á leiksviðið og flest dans- og söngatriðin, sem
hún tók þátt í, varð að endurtaka að eindreg-
inni kröfu áhorfenda." Þessi uppfærsla á Bláu
kápunni markaði nokkur tímamót í sögu Leik-
félags Reykjavíkur því margir af helstu leikur-
um þess voru nú að yfírgefa Leikfélagið og
höfðu fastráðið sig til starfa við Þjóðleikhúsið
sem var í þann mund að taka til starfa. Þangað
lá einnig leið Sigrúnar Magnúsdóttur síðar, og
tók hún þátt í nokkrum leikritum þar á fyrstu
starfsárum þess. Margir minnast hennar
einnig fyrir hlutverk
hennar í Elsku Rut
sem var fyrsta leik-
verkið sem sett var
á svið í Iðnó eftir
„siðaskiptin“ en alls
urðu sýningar yfir
sjötíu, og gagn-
rýnendur spöraðu
ekki lofsyrðin um þá
sýningu. Hún tók
einnig þátt í leik-
ferðum um landið á
áranum 1949 til
1951 með leikflokki
sem kallaði _ sig
„Sumargesti". Árið
1952 er óperettan
Leðurblakan eftir
Johann Strauss sett
á svið Þjóðleikhúss-
ins og Sigrún leikur
eitt af aðalhlutverk-
unum, Adale her-
bergisþernu Rósa-
lindu. Sýndi hún
enn sem fyrr hversu
afbragðs góð óper-
ettusöngkona hún
var, létt eins og fiðr-
ildi, tápmikil og
glettin og tókst að
vekja bros í hverju
hjarta. Sýningar á
Leðurblökunni urðu
alls 35 og fjöldi
gesta varð yfir 20
þúsund. Enn á ný
glöddust íslending-
ar í hásölum ís-
lenskrar leiklistar
með Sigrúnu í farar-
broddi, er Þjóðleik-
húsið ákvað að setja
hina þekktu óper-
ettu Nitouche á svið 1954, en fæsta grunaði að
það yrði hennar síðasta hlutverk, því eftir að
sýningum lauk ákvað hún að leggja leiklistina á
hilluna. Hún stóð nú á fimmtugasta aldursári,
og í tæp 25 ár hafði hún verið einn dáðasti
listamaður landsins. Er hún var spurð um
ástæður þess að hún hætti, sagði hún í viðtali
við Mánaðarritið Hauk í nóvember 1954: „Það
era ýmsar ástæður til þess að ég taldi rétt að
hætta nú og snúa mér að öðram verkefnum.
Annars dylst mér það ekki, að ég muni sakna
leiksviðsins og samstarfsins við reykvísku leik-
arana, en það tjáir ekki að setja það fyrir sig.
Þegar maður hefur tekið einhveija ákvörðun
verður maður að fylgja henni fram. Ég hef val-
ið mér annað starf og sest nú að í fæðingarbæ
mínum, ísafirði, en kannski er ekki með öllu
útilokað, að mér gefist kostur á að vinna eitt-
hvað fyrir leiklistina þar.“ Á ísafirði gerðist
Sigrún meðeigandi að hannyrðaverslun með
mágkonu sinni, Kristínu Gísladóttur. Þar starf-
aði hún næstu árin. Hún setti jafhframt á svið
mörg leikrit og söngleiki á ísafirði og víðar,
m.a. setti hún upp Meyjarskemmuna á ísafirði
1962 og þannig tókst henni að miðla öðram af
þekkingu sinni og reynslu. En sjálf hætti hún
að koma fram. Því miður era sárafáar hljóðrit-
anir til með söng hennar (aðeins vitað um tvö
lög) og aldrei söng hún inn á hljómplötu, en
þær fáu upptökur sem era þó til í safni Ríkisút-
varpsins gefa Ijóslega til kynna að hinar frá-
bæra vinsældir sínar átti hún svo sannarlega
skilið.
Fjölmargar ævisögur samferðamanna
hennar og íslenskra einsöngvara hafa litið
dagsins ljós á umliðnum áram og áratug-
um. Þar er þessarar frábæra listakonu
lítt eða að engu getið, það er eins og tíminn
hafi gleypt hana. Nafn hennar er ekki einu
sinni að finna á skrá kvennasögusafnsins. Fyr-
ir tilviljun eignaðist sá er þetta ritar hljóm-
plötu sem hafði legið rykfalhn í geymslu ef til
vill í meira en hálfa öld og var gerð í aðeins einu
eintaki, til einkaafnota. Var platan alveg ómerkt
nema hvað dagsetningin 26. mars 1945 var á
hana skrifuð. Er ég komst að því með aðstoð út>
varpshlustenda gegnum þáttinn Víðsjá að
óþekkta söngkonan væri engin önnur en Sigrún
Magnúsdóttir, hélt ég að einhverjum frétta-
manni myndi finnast fundur plötunnar frétt-
næmur, en þar brást mér, sem varla er nema
von því ekkert hefur heyrst af söng hennar í
marga áratugi og það sem aldrei heyrist gleym-
ist fljótt. En fágæt upptaka (þijú lög) til viðbót-
ar með sjálfri óperettudrottningunni hlýtur
samt sem áður að teljast til menningarverð-
mæta sem aldrei verða metin til fjár. Sigrún
giftist aldrei. Er hún bjó í Reykjavík á lista-
mannsferli sínum hélt hún heimili með bróður
sínum Halldóri en jafnframt leiklistinni vann
hún við afgreiðslustörf í bókabúð. Hún var ein
af stofnendum Félags íslenskra leikara, þegar
það var stofnað 22. september 1941. Sigrún
Magnúsdöttir andaðist á ísafirði 7. júlí 1981.
Höfundur starfar sem innkaupafulltrúi á Akureyri og
hefur fengist við ritstörf.
í upphafi 9. þáttar í grein Hermanns Pálsson-
ar um Sólarljóð í jólablaði Lesbókar 20. des-
ember 1997 hafa fallið niður orð úr setningu.
Þar á að standa: „Tvö næstu erindin á eftir
sólarsýn eru einnig talin fjalla um dauðann.
Hið 46. hljóðar svo: Vonarstjarna flaug f...)Það
sem hér er skáletrað féll niður og eru höfund-
ur og lesendur beðnir velvirðingar á því.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 21. FEBRÚAR 1998