Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1998, Qupperneq 11
pp-
BRAGGAHVERFI á Miðsandi á Hvalfjarðarströnd. Bröggum hefur verið útrýmt og þótti landhreinsun þar sem þeir hurfu, en þetta braggahverfi
nýtur friðunar og er síður en svo til nokkurra lýta. Fyrir utan það að vera stríðsminjar urðu braggar heimili og uppvaxtarstaður margra nútíma
íslendinga.
SILFRASTAÐAKIRKJA er ein af örfáum kirkj-
um á íslandi sem eru sexstrendar og með til-
liti til stærðarinnar má segja að hún sé frem-
ur kapella en kirkja. Mikil alúð hefur verið
lögð við turninn og hann setur óneitanlega
mikinn svip á bygginguna, svo og gluggarnir,
hver þeirra með 24 smárúðum. Meðan þjóð-
vegurinn lá um brekkuna ofan við Silfrastaði
gátu vegfarendur virt fyrir sér þetta merki- <
lega guðshús, en síður nú eftir að búið er að
færa veginn niður á eyrarnar. Silfrastaðir
blasa þó við þaðan, innst í Blönduhlíð og
bæjarstæðið er með þeim fegurri.
GLAUMBÆR í Skagafirði, fallegur norðlenzkur bær þar sem klömbruhnausinn nýtur sín vel.
Mikil fengur væri ef gömlum húsum hefði verið við haldið á helztu höfuðbólum og menningar-
setrum landsins, en því er ekki að heilsa.
í VARMAHLÍÐ í Skagafirði var síðastliðið sumar verið að leggja síðustu hönd á þjónustumið-
stöð fyrir ferðamenn. Húsið er úr timbri og með torfþaki, en veggir hlaðnir úr klömbruhnaus
eru fallegur hluti af heiidinni. Eftir var að leggja þökur framan við húsið þegar myndin var tekin.
VOTHEYSTURNAR í Stóru-Mástungu.
Það er sjaldgæft að hægt sé að benda
á ný útihús í sveitum sem fyrirmynd,
en hjónin Ásta Bjarnadóttir og Haukur
Haraldsson, sem búa í Stóru-Más-
tungu í Gnúpverjahreppi hafa gengið
þannig frá yfirgerð yfir turnana að at-
hyglisvert má kalla. Yfirgerðina hann-
aði Sigurjón Ingvarsson tæknifræð-
ingur hjá Stálhönnun, en Ásta og
Haukur eiga heiðurinn af litavalinu
sem ekki hefur síður tekizt vel. Á milli
turnanna er aðstaða til að blása hey-
inu upp í þá með gnýblásara og eins
fyrir „krabba" sem notaður er til að ná
í votheyið, en í beinu framhaldi af
þessu rými milli turnanna er síðan
fóðurgangur.
SAMKOMUTJALD í Lónkoti í Sléttuhlíð, þar sem bújörð hefur verið tekin undir ferðaþjónustu,
m.a. með ágætum herbergjum í fyrrverandi fjárhúsi og Sölvabar, kenndum við Sölva Helga-
son. Tjaldið hvílir á burðargrind, en veggirnir eru hringlaga og hlaðnir.
GILSSTOFA, gömul sýsluskrifstofa Skagfirð-
inga var upphaflega byggð 1849. Húsið var
illa farið, en hefur verið endurgert og fært að
Glaumbæ, þar sem það er hluti af byggða-
safninu með skrifstofu safnstjóra og aðstöðu
fyrir starfsfólk. Húsið er fallegt í formi og torf
á þakinu setur sérstakan svip á það; einnig
gluggapóstarnir og málningin kringum glugg-
ana. Hjörleifur Stefánsson arkitekt hafði um-
sjón með endurbótum á húsinu, en fram-
kvæmdina má flestum fremur þakka Sigríði
Sigurðardóttur, minjaverði í Glaumbæ.
ROÐGÚLL á Stokkseyri. Húsið stendur eitt
sér á vinstri hönd þegar ekið er austur úr
plássinu og út af fyrir sig getur það hvorki
talizt tiltakanlega fagurt né byggingarsögu-
lega merkilegt. Kvistirnir bera það ofurliði,
en það er samt eitthvað fallegt við þetta hús,
sem þarna stendur uppúr hvannstóði og
órækt. Meðan hvönnin stendur má velta því
fyrir sér hvort einhvers konar skrúðgarður
væri nokkuð fegurri. Eins og fjölmörg báru-
járnshús hefur Roðgúll mátt þola það að
vera „augnstunginn", heilar rúður settar í
staðinn fyrir upprunalega gluggapósta. Von-
andi fær þetta þekkta kennileiti á Stokkseyri
að standa, þó ekki væri nema fyrir nafnið.
Þar bjuggu útvegsbændur um síðustu alda-
mót og fjöldi ungra manna á Suðurlandi reri
þá frá Roðgúl. Þrátt fyrir vosbúð áttu þeir
hlýjar endurminningar um staðinn og nafnið.
Hann var einhvers konar birgðastöð og gefur
ekki hugmynd um íbúðarbraggana. Þó eru þeir
til, ágætlega varðveittir. Vegfarendur um
Hvalfjörð komast ekki hjá því að sjá heilt
braggahverfí í brekkunni ofan við veginn hjá
Miðsandi. Þeir eiga að fá að standa; Þeir eru í
eigu Hvals h/f, eru friðaðir og falla býsna vel að *■
umhvei’fínu, enda vel við haldið.
Það er líka of seint að tala um það núna, en
við höfum gengið fram með fullkomnu skeyt-
ingarleysi, ef ekki offorsi, gegn öllum hlöðnum
mannvirkjum úr toi-fí og grjóti. Víða stóðu fal-
lega hlaðnir garðar sem hefði verið fengur í að
varðveita. Jarðýturnar hafa yfirleitt verið látn-
ar sjá fyrir þeim. Grjótgarðar hafa ekki fengið
uppreisn æru, eins og þeir geta þó verið falleg-
ir, ekki sízt hlaðnir úr hraungrjóti. Astæða er
til að benda á veglegan, hlaðinn grjótgarð utan
um íbúðarhús Páls heitins ísólfssonar á
Stokkseyri; sá garður er staðarprýði og hefur
það framyfir tré að hann skyggir ekki á útsýn-
ið út yfir fjöruna og skerjagarðinn.
Það hefði verið æskilegt að tóftir hins forna
Skálholtsstaðar hefðu fengið að standa, en ekki
sést einu sinni móta fyrir þeim. Menningarlegt ^
slys var það einnig þegar tóftii’ bæjarins í
Haukadal voru jafnaðar út 1938; þar voru
minjar um menningarsetur og fyi-sta skóla á
Islandi. Bæði þar og víða annars staðai- hefur
verið staðið að eyðingunni rétt eins og torfbæir
hafi verið smánai’blettur.
Hlaðnir veggir úr torfi standa betur í norð-
lenzkri veðráttu en þeirri sunnlenzku og hefðin
fyrir klömbruhnaus nyrðra er bæði merkileg
og falleg. Sem betur fer eru enn til hleðslu-
menn sem kunna fullkomlega tökin á því að
hlaða vegg úr klömbruhnaus. Það mátti til
dæmis sjá síðastliðið sumar í Varmahlíð í
Skagafirði þar sem upplýsingamiðstöð fyrir
ferðamenn vai- að rísa; fallegt lítið timburhús
og var enn fegurra fyrh- torfþak og veggi, sem
neðantil voru hlaðnir úr torfí og grjóti, en úr
klömbruhnaus ofantil. Að sjálfsögu hafa torf-
veggir ekki neina praktíska þýðingu þarna og
Skagfirðingar hefðu getað látið duga að reisa
þarna einfaldan skúr. En það er til marks um
fagurfræðilegan og menningarlegan metnað að
eyða fáeinum aurum til viðbótar til þess að fá
byggingu sem eftir er tekið.
Ovenjulegt og athyglisvert mannvirki hafði
líka risið í Lónkoti í Sléttuhlíð: Hlaðinn vegg-
ur, hringlaga, og hægt að tjalda yfir með
stærsta tjaldi á íslandi. Því miður var ég þar á
ferðinni í þoku og ber myndin þess merki.
Þarna var komin aðstaða fyrn samkomur eins
og ættarmót og ekki sakaði að hafa bráðvel
innréttaðan Sölvabar á næsta leiti. Þar eru
myndir af Sölva Helgasyni á veggjum og ein- ,
hverntíma hefði mönnum þótt með miklum
ólíkindum að minningu hans yrði haldið uppi
með þessum hætti í fæðingarhreppi hans. En
þeir sem hlógu að Sölva eru nú allir gleymdir
og engir barir rísa þeim til heiðurs.
P
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. MARZ 1998 1 1 £.