Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1998, Síða 10

d
RAUNSÆI OG ÞEG
Þegar litið er til baka er spurn, hvort þröngsýn
bendiprik módernismans, hugmyndafræðinnar og
síðmódernismans í vestrinu, hafi verið hótinu betri
Deim í austri. Eitt óttu þeir sameiginlegt svo ekki skilur
\, sem var að fordæmg úrelda og vgltg yfir gildi
hinna, segir í grein um rússneska mólarann Alexander
Ivanovich Makarov.
RÚSSNESKT rausæi á tíma Sta-
líns, og fram til endaloka Sovét-
ríkjanna, er svið sem íslending-
ar þekkja takmarkað inn á.
Margur fræðingurinn vill halda
þessari list út í kuldanum, en
hún býr þó yfír vissum þokka
sem sækir til menningararfsins
og þjóðarsálarinnar og nýtur vaxandi hylli í
vestrinu. Þetta er sértækt tímaskeið sem
aldrei kemur aftur og verður forvitnilegra
eftir því sem fram líða stundir. Og einn góðan
veðurdag dag verður hún fágæti.
Arin fjórtán, sem skrifari var fulltrúí í al-
þjóðlegri nefnd varðandi Tvíæringinn í
Rostock kynntist hann fjölda myndlistar-
manna frá Austurblokkinni. Eðlilega voru
Rússar áberandi í þeim hópi, jafnan fjöl-
mennastir og fylgdi þeim lið farar-
stjóra og túlka. Þá var þeim yfír-
leitt úthlutað veglegustu sölunum,
sem var helst merkjanlegt á öðrum
tvíæringinum 1967, en þá tóku Is-
lendingar fyrst af fullum krafti þátt
í liststefnunni. A fyrstu fram-
kvæmdina 1965 hafði Jóni Engil-
berts einum Islendinga verið boðin
þátttaka. Þessi tvö fyrstu skipti var
listastefnan til húsa á Sjóminja-
safninu við August Bebel Strasse í
nágrenni Steintor, og mjög mið-
svæðis í borginni. En er kom að
hinni þriðju 1969, hafði verið byggð
listahöll við Svanatjörn í stórum
garði í útjaðri borgarinnar, og vor-
um við í alþjóðlegu nefndinni með í
ráðum um skipulagningu hennar,
þó kannski mest að nafninu til.
Nefndi pólski fulltrúinn Stanislaw
Poznanski framkvæmdina, Kun-
stbunker, og þóttist ekki par
ánægður.Vorum kallaðir á staðinn
til skrafs og ráðagerða eða alveg
frá því uppdrættirnir voru tilbúnir og fyrsta
skóflustungan tekin. En það er svo tiltölulega
ný vitneskja fyrir mig, að listhöllin er hið
eina sem byggt var yfir myndlist og kannski
listir yfirleitt í 40 ára sögu Alþýðulýðveldis-
ins!
Þetta var í þá daga, er það var alveg klárt
hvað væri myndlist. Hugtakið hafði ramma,
og þarna kynntist ég fyrst yfírburðum og
mikilvægi markaðrar stefnu frá fyrsta degi.
Jafnvel listiðnaður fékk ekki inni hversu frá-
bær sem hann nú var, framkvæmdin ein-
angraðist einvörðungu við málverk, högg-
myndir, grafík og teikningar. Eðlilega voru
hér ekki allir með á nótunum, því þetta var á
tímum er fast var leitast við að rjúfa hið
hefðbundna mynstur og kom fyrir að ein-
stakar þjóðir brutu regluna og komu með
listiðnað, einkum vefnað.
Þegar heiftarlega var deilt um innsend
verk, stíla og stefnur, og við frá vestrinu
jafnvel sagðir á mála hjá Pentagon (!), skal
viðurkennt að er frá leið var afar þægilegt að
hafa þessar reglur í bakhöndinni.
Þessi þátttaka mín í mótun tvíæringsins og
þróun hans um árabil varð mér mikil lífs-
reynsla, því ég fekk tækifæri til að kynnast af-
ar íhaldsamri og staðbundinni list frá Sovétlýð-
veldunum, Póllandi og svo mjög blandaðri frá
Norðurlöndunum. Rússar voru að sjálfsögðu í
fyrirsvari fyrir !ist sovétlýðveldanna og kynnt-
ist ég einkum tveim listsögufræðingum þeim
Dimitri Sarabianow og enn frekar Erich
Nikolajewitsch Darski, sem tók við er sá fyrr-
nefndi mun hafa þótt of málgefin og vinsamleg-
ur við suma okkar og þá ekki síst mig þá senn-
an var hvað hörðust. Enda þótt ég væri alls
ekki á línu með þessu sósíalraunsæi var þar
ýmislegt sem olli mér heiiabrotum og vissulega
mátti kenna listrænt upplag í höfundum
margra myndanna. I öllu falli lærðist mér að
útiloka hvorki né fordæma, því mér bauð
snemma grunur um að sumt myndi lifa og
helst það sem kom írá hjartanu, listamönnun-
um sjálfum, bar minna í sér af einslitum áróðri
eða markaðri línu einsýnna pólitískra
bendiprika. Styrktist ég í trúnni er súkkulaði-
kóngurinn og listjöfurinn Emil Ludwig í
Aachen fór seinna að kaupa Austur þýska og
Sovéska list, þótt hann kallaði yfir sig undrun
og reiði vestrænna fræðinga á núlistir, en sá
maður vissi hvað hann var að gera, lét engan
segja sér fyrir verkum. Þegar litið er til baka
er spurn, hvort þröngsýn bendiprik módem-
ismans, hugmyndafræðinnar og síðmódem-
ismans í vestrinu, hafi verið hótinu betri þeim í
austri. Eitt áttu þeir sameiginlegt svo ekki
skilur á milli, sem var að fordæma úrelda og
valta yfir gildi hinna.
Hafi ég áður verið alæta á myndlist, hús-
gerðarlist og íðir hvers konar urðu þessi
kynni mín til að jarðtengja enn frekar þær
kenndir fyrir skapandi athöfnum.
Það hefur svo skeð, að rússneskt raunsæi,
jafnvel pólitísk list, er komin í tízku í vestr-
inu og þó ótrúlega megi virðast hjá hörðustu
andstæðingum samvirkrar framníngar, pen-
ingamönnum og háaðlinum í Englandi! það
uppgötvaði ég af tilviljun fyrir nokkrum ár-
um er ég fyrst kom í listhús Roy Miles við 29
Bmton Street, hliðargötu frá Old Bond
Street í London. Það raunsæi er við blasti
þekkti ég mjög vel og hafði lúmskt gaman af,
rússnesk list í öllum afbrigðum sósfalraun-
sæisins, jafnvel Stalín var þar á ýmsum ald-
urskeiðum. Enn meiri var undrun mín er í
ljós kom að enski háaðallinn er meðal helstu
viðskiptavina listhússins, svo eitthvað sjá
menn annað í þessum myndum en pólitíkina.
þetta rifjast upp, og er vonandi upplýsandi
formáli þá hermt skal lítillega af rússneska
listmálaranum Alexander Ivanovich
Makarov (1913-1992), sem var fæddur í bæn-
um Staroye Tomyshevo í Ulianovskaya- hér-
aði í mið- Rússlandi. Fátt vissi ég af honum,
en mál er að íslensk hjón sem bjuggu í
Moskvu, sáu myndir eftir hann á listsýningu
og urðu uppnuminn af þeim. Kynntust þau
Makarov persónulega, urðu vinir listamanns-
ins og tóku að safna verkum hans.
Makarov lagði ungur út á listbrautina og
útskrifaðist frá listaskóla í borginni Penza,
fékk þarnæst inngöngu í Ríkislistaakademí-
una í Leningrad, þar sem hann nam hjá hin-
um nafnkunna málara Alexander Gerasimov
(1881-1963), allt til ársins 1943. Skömmu áð-
DRENGUR við glugqa, 1968, olía á léreft 85 x 85
EFTIR BRAGA ÁSGEIRSSON
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. JÚNÍ 1998