Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1998, Síða 4
Myndlýsing: Freydís Kristjánsdóttir
FJÖLNISMENN skeggræða: Jónas skáld Hallgrímsson, Konráð Gíslason og Brynjólfur Pétursson frá Víðivöllum.
VÍÐIVALLABRÆÐUR
EFTIR AÐALGEIR KRISTJÁNSSON
Einstakt má telja að þrír bræður skuli hafa komist til
jafi nmikilla meta hér á landi og þeir Víðivallabræður
gerðu um og eftír miðja síðustu öld. Þeir Jón Pétursson
háyfirdómari og t DÍngmaður, Brynjólfur Pétursson Fjöln-
ismaður og Pétur Pétursson biskup urðu á tímabili leið-
anc Ji menn í þjóðmálum íslendinga, hver á sínu sviði.
Foreldrar bræðranna
Hinn 1. nóvember 1754 fæddist
presthjónunum, Guðrúnu
Jónsdóttur og Pétri Björns-
syni á Tjöm á Yatnsnesi, son-
ur sem skírður var Pétur.
Föðurætt hans var úr Húna-
vatnssýslu, en móðir hans var
frá Tungu í Fljótum. Pétur
Bjömsson fæddist á Breiðabólstað í Vestur-
hópi. Hann átti erfiða æsku, en komst samt í
Hólaskóla haustið 1747 og brautskráðist það-
an vorið 1751 með loflegum vitnisburði Hall-
dórs biskups Brynjólfssonar. Ári síðar var
honum veitt Tjöm á Vatnsnesi sem hann
þjónaði í fjóra áratugi. Pétri og Guðrúnu varð
fjögurra bama auðið, en Pétur einn náði full-
orðins aldri. Pétur Pétursson hóf nám í Hóla-
skóla 1769 og brautskráðist þaðan 1775. Sakir
fátæktar varð ekki af frekara námi. í stað
þess réðst hann til Vigfúsar Schevings sýslu-
manns á Víðivöllum í Skagafírði. Sýslumanni
þótti Pétur mannvænlegur og fyrir áeggjan
hans leitaði Pétur eiginorðs við ekkjuna Elínu
Grímólfsdóttur á Sjávarborg, en sýslumaður
var í lögráðum með henni. Hún var vel efnum
búin, bamlaus en tveimur áratugum eldri en
Pétur. Þau gengu í hjónaband 11. október
1777 og bjuggu á Sjávarborg. Pétri var með
hærri mönnum, herðábreiður og miðmjór,
karlmannlegur en fríður sýnum, augnsmár og
heldur rauðleitur í andliti. Brátt kom í ljós að
hann var góður búhöldur. Pétur stundaði
garðrækt af natni og þrautseigju þrátt fyrir
erfitt árferði. Hann sótti bæði um Reynistað-
arklaustur og Þingeyraklaustur en fékk ekki.
Miklibær í Blönduhlíð losnaði við hvarf séra
Odds Gíslasonar 1786. Vigfús Scheving sýslu-
maður hvatti Pétur til að sækja og er um-
sóknin dagsett 2. desember s.á., en vígður var
hann á uppstigningardag 1787. Foreldrar
hans lifðu í skjóli hans síðasta áratuginn sem
þau lifðu. Þau létust bæði á árinu 1803 og Elín
kona Péturs vorið eftir, þá sjötug að aldri.
Meðan Pétur bjó á Sjávarborg bjó
Brynjólfur sonur Halldórs biskups Brynjólfs-
sonar á næsta bæ. Hann átt tvö börn, Halldór
og Þóra. Hún var löngum á heimili séra Pét-
urs, og er svo lýst að hún hafi verið kvik og
létt, dökkhærð, fjörug og skemmtin. Hún og
sr. Pétur vora gefin saman í hjónaband 24.
apríl 1805. Þóra var þá nær fertugu en sr.
Pétur rúmlega fimmtugur. Þeim var fimm
barna auðið, en eitt þeirra, sveinn að nafni
Jónas, dó í æsku. Af þeim sem náðu fullorðis-
aldri var Elínborg elst, fædd 2. nóvember
1805. Næstur var Pétur f. 3. október 1808, þá
Brynjólfur f. 15. apríl 1810 og yngstur Jón f.
16. janúar 1812.
Arið 1807 keypti sr. Pétur Víðivelli af
Jónasi Scheving og fluttist þangað 1809, en
hafði jafnframt hálfan Miklabæ undir. Þar hóf
hann garðrækt sem hann stundaði mest sjálf-
ur og gerðist brátt auðugur að jörðum og
lausafé. Pétur var gestrisinn, hjálpsamur
snauðum, andrfkur ræðumaður vel lærður og
skáld gott. Sennilega hafa flest börn á íslandi
lært eða heyrt vísuna:
Litla Jörp með lipran fót
labbargötu þvera.
Hún mun seinna á mannamót
mig í söðli bera.
Sr. Pétur er talinn höfundur hennar. Hann
var prófastur í Skagafirði 1805-1814, en
gegndi prestsstörfum til 1824.
Uppeldi, æslca
og skólaár
Börnin á Víðivöllum ólust upp við þá lífs-
hætti í foreldrahúsum sem tíðkuðust almennt.
Sr. Pétur hóf snemma að kenna sonum sínum
latínu og grísku, enda hafði hann fengist við
að kenna piltum undir skóla. Engu að síður
sendi hann Pétur og Brynjólf til frekara náms
veturinn 1822 til sr. Einars Thorlacius sem þá
var prestur í Goðdölum. Hann var frábær lat-
ínumaður og hjá honum voru þeir bræður tvo
vetur, þann síðara að Saurbæ í Eyjafirði.
Þriðji lærisveinninn þann vetur var Jónas
Hallgrímsson. Þeir bræður fóra í Bessastaða-
skóla haustið 1824. Pétur brautskráðist þaðan
vorið 1827, en Brynjólfur vorið eftir. Næsta
F
ár var Pétur heima á íslandi og fékkst við
kennslu í föðurgarði og á Geitaskarði í Langa-
dal, en haustið 1828 sigldi hann til Hafnar til
að hefja þar háskólanám. Sr. Einar Thorlaci-
us skrifaði Finni Magnússyni bréf 25. septem-
ber 1828 og sendi með Pétri þar sem hann
bað Finn fyrir hann og sagði: „Pétur þessi er
af hjartabesta merkisföður kominn, lærdóms
elskara og dýrkara. Hann er afbragðsgott lat-
ínuskáld og líka á íslensku. Þessi sonur hans
er líka góðmenni og vel að sér í latínu". Ekki
er fullljóst hvað því olli að Pétur þreytti ekki
inntökupróf við Hafnarháskóla fyrr en ári síð-
ar og var innritaður 24. október 1829.
Brynjólfur bróðir hans var einnig heima
eitt ár eftir að hann brautskráðist frá Bessa-
stöðum 1828. Sr. Einar Thorlacius skrifaði
Finni á ný 26. september 1829 og skilaði
kveðju til hans frá sr. Pétri á Víðivöllum og
sagði svo: „Miðsonur hans, stúdent Brynjólf-
ur, sigldi til háskólans með Hofsós skipi í
haust, piltur með bestu gáfum og eiginlegleik-
um. Faðir hans ver öllu kappi og efnum til að
mennta og manna börn sín, og þó hann setji
mikið í kostnaðinn og selji nokkuð af jarða-
góssi hefur hann þó nóg fyrir sig og sína. Eg
þakka yður mikið innilega fyrir velvild yðar
við stúdent Pétur son hans [...] Það era þessir
tveir bræður, af þeim sem eg hef að nafninu
sagt til, sem eg vona menn geti orðið úr, samt
Jónas, sem nú er skrifari hjá landfógeta
Ulstrup, og Stefán biskupsþénari".
Brynjólfur var ekki innritaður í háskólann
fyrr en 14. janúar 1830. Hann komst ekki til
Hafnar í tæka tíð til að heyja inntökupróf í
október ásamt Pétri bróður sínum. Þeir
bræður bjuggu saman á Garði, fyrst í her-
bergi nr. 3 á sjötta gangi, en eftir árið fluttu
þeir í herbergi nr. 5 á sama gangi. Hinn 16
apríl 1830 þreyttu þeir fyrri hluta annars lær-
dómsprófs (examen philologico-philosophic-
um), en síðari hlutann 23. október. Báðum
gekk þeim vel í þessum prófum, t.a.m. fékk
Pétur ágætiseinkunn í fjórum greinum í
haustprófinu, fyrstu einkunn í tveimur og
aðra í einni grein. Vorið eftir sigldu þeir
bræður heim til íslands með Höfðaskipi að
heimsækja ættfólk sitt á Víðivöllum. „Þeir
voru siðlátir menn og vel að sér“, segir í Sögu
frá Skagfirðingum.
Hafnarár bræðranna
Að undirbúningsprófum loknum hóf Pétur
nám í guðfræði og sótti nám sitt fast svo að
hann gat lokið því á fjórum árum. Prófin fóru
fram í apríl 1834. Vitnisburðir prófessoranna
eru mjög loflegir, sérstaka áherslu leggja þeir
á að hann sé efni í vísindamann. Að prófunum
loknum hélt Pétur heim í foreldrahús. Hinn
17. nóvember 1835 gekk hann að eiga Önnu
Sigríði Ai-adóttur á Flugumýri. Henni er svo
lýst að hún hafi verið með fríðari konum,
bjarthærð og náði hárið í beltisstað. Önnur
heimild segir að hún hafí verið „afbragðs fríð
og hugljúfí allra“. Veturinn eftir bjuggu þau á
Flugumýri og talið að þar hafi Pétur fengist
við vísindastörf.
Brynjólfur Pétursson hafði fljótlega fleiri
járn í eldi en Pétur bróðir hans. Hann var
fljótlega valinn til starfa í Hafnardeild Bók-
menntafélagsins, fyrst aukaskrifari 1. mars
1832 og ári síðar tók hann við ritarastarfinu
og gegndi því fram til 24. apríl 1840. Einnig
var honum falið að hafa umsjón með korta-
gerð af Islandi sem byggð var á mælingum
Bjarnar Gunnlaugssonar og unnin var í Höfn.
Hitt þótti samt meiri tíðindum sæta að und-
ir boðsbréfi dagsettu 1. mars 1834 var nafn
hans ásamt Jónasi Hallgrímssyni og Konráði
Gíslasyni þar sem boðað var að hefja útgáfu á
tímariti sem hefði að markmiði að vera „skyn-
samlegt og skemmtilegt". Um útgefendurna
var sagt að þeir væru þrjú „einhvör þau bestu
íslensk höfuð í Kaupmannahöfn“. Halldór Kr.
Friðriksson kynntist þremenningunum í Höfn
og kvað hafa sagt að enginn íslenskur maður
hafi honum fundist jafn glæsilegur og
Brynjólfur, ekkert skáld jafnast á við Jónas
og enginn málfræðingur á borð við Konráð,
nema að nokkru leyti Sveinbjörn Egilsson og
Rask.
Fjölnir hóf göngu sína vorið 1835, en þá
hafði Tómas Sæmundsson bæst í hóp útgef-
enda. Ritið hafði mikil áhrif á frelsisbaráttu
Islendinga. Hins vegar varð hallarekstur á út-
gáfunni, og er Brynjólfur líklegastur til að
hafa jafnað hann. Hitt er víst að skuldir tóku
snemma að hlaðast á hann, enda var hann
manna örlátastur og gekk svo alla hans ævi.
Lögfræðinám hans dróst því á langinn, garð-
vist hans lauk vorið 1834 og lögfræðiprófi
lauk hann vorið 1837 og hlaut fyrstu einkunn í
fræðilega hlutanum, en aðra í hagnýtri lög-
fræði. Hinn 28. maí sótti hann um Suður-
Múlasýslu. Að því búnu sigldi hann heim til
íslands.
Jón Pétursson var tveimur árum yngri en
Brynjólfur. Faðir hans og Sigurður Arnórs-
son mágur hans kenndu honum latínu og
fleira til að búa hann undir skóla. Haustið
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. JÚNÍ1998