Lesbók Morgunblaðsins - 25.07.1998, Qupperneq 3
LESBÖK MORGUNBLAÐSEVS - MENNING HS I IIt
28. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Áhrif tónlistar
á greind og tilfinningar eru margslungin.
Píanóleikarar og fiðluleikarar sem hefja
nám fyrir 8 ára aldur reynast hafa 15%
stærri tengingu milli heilahvelanna en aðrir.
Læknisfræðilegar rannsóknir með tónlist
gefa einnig skýrt til kynna að tónlist sé öfl-
ugur miðill til hjálpar við meðferð ýmissa
sjúkdóma og svo hefur tónlistarnám hvelj-
andi áhrif á árangur í öðrum námsgreinum.
Nina Margrét Grímsdóttir segir í grein, að
framtíðarrannsóknir muni halda áfram að
sanna mikilvægi tónlistar fyrir samfélög
jarðarinnar. A meðan mun tónlist halda
áfram að fegra og bæta líf fólks sem þarf
ekki slíkra sannana við.
Kirkjusaga
Finns Jónssonar er eitt af merkustu og lærð-
ustu fræðiritum frá 18. öld en hængurinn er
sá að hún er rituð á latínu og því fæstum að-
gengileg. Þröstur Helgason ræddi við Gott-
skálk Jensson sem vinnur að því að þýða rit-
ið á ensku ásamt Svavari Hrafni Svavars-
syni.
Húsbúnaður
Kenn Oldfield
er leikstjóri söngleiksins Grease sem nú er
sýndur í Borgarleikhúsinu. Oldfield er bresk-
ur danshöfundur sem hefur unnið reglulega í
íslensku atvinnuleikhúsi frá 1984, meðal ann-
ars við sýningar eins og West Side Story, My
Fair Lady og Galdrakarlinn í Oz. I viðtali við
Hávar Siguijónsson segir hann meðal ann-
ars: „Eg þoli ekki leti í leikhúsinu. Ég get
ekki unnið með fólki sem nennir ekki að
vinna. En ég er tilbúinn að vinna eins lengi
og þarf með einhveijum sem getur ekki, en
vill fyrir alla muni, gera það.“
fyrir 30-40 árum var verulega frábrugðinn
því sem nú tíðkast, en ekki í þá veru sem
halda mætti. I þá daga var mun meiri
áherzla lögð á listrænt útlit og stíl og jafnvel
svo mjög að þægindi voru látin víkja og
mjúkir sófar og djúpir stólar fengu sama-
stað í geymslunni, en ungt fólk keypti þess í
stað „prikamublur“ sem voru framleiddar á
Islandi, því þá var íslenzkur húsgagnaiðnað-
ur í blóma. Um þetta skeið hins listræna
húsbúnaðar skrifar Gísli Sigurðsson.
Villta suðrið
var í Astralíu þó það sé ekki eins frægt og
vilta vestrið. En við Sovereign Hill gerðist
það sem hvarvetna leiddi af sér villt og
hömlulaust mannlíf og byggingar sem tjald-
að var til einnar nætur, að menn fundu gull.
Nú er gömlum minjum haldið til haga í
Sovereign Hill, en greinin um þennan fjar-
læga stað er eftir Sólveigu Einarsdóttur.
GUÐMUNDUR DANÍELSSON
REIPASÖNGUR
Ég tætti í þau sjálfur, og togann ég spann,
og teyminga rakti ég Emm,
meðan kolunnar rjúkandi kveikur brann
ogkringum sveif nóttin dimm.
Svo tók ég að flétta - og flétta mín reipi.
- Fussum-fei - dimma-limm!
Og hvorki er í teymingum hrosshár né ull,
nei, he-he-he, göfuga þjóð!
Úrþér fékk ég efnið, sem græddmþitt gull
meðan granni þiim blóðsæhm óð,
og hélzt þínar veizlur og hverfðist í dansi
meðan hnífur í gegnum hann stóð.
í dumbrauðu skhii frá koiunnar kveik,
sem kvikar um hönd mér og brá
meðan skugginn minn biksvartur byltistíleik
á bak við um rjáfrin há
ég flétta mín reipi - og reipin mín flétta
og ræ fram í gráðið, - ojá.
Hæ-hæ og hó-hó! Nú hamast ég við
og herði minn óttusöng.
Og brátt verða rofín þín rekkjugi'ið
og reipin mín nógu löng.
Og hvern skal þá fmna? - Hæ, þá skal þig finna,
Þjóðbjörg húsfreyja á Stöng!
FORSÍÐUMYNDINA tók Gísli Sigurðsson af myndverki eftir Halldór Forna, myndhöggvara ó Eyrarbakka.
Myndin stendur framan við Kaffi Lefolii ó Eyrarbakka og er um Þormóð Kolbrúnarskóld ó dauðastund
hans ó Stiklastöðum í Noregi. Höfuðið er mólaður steinn með textum úr Fóstbræðrasögu og stendur ó
hraungrýtisstalli.
Guðmundur Daníeisson (1910- 1990 var (ró Guttormsshaga í Holtum, en bjó
lengst af ó Eyrorbakka og Selfossi og var afkastamikill skáldsagnahöfundur)
BYLTING!
RABB
Ú ERU orðin ekki lítil
tíðindi. Það ku vera kom-
in bylting í landið. Það
stóð í Mogganum trúi ég,
það stóð í öllum blöðun-
um, og það glumdi í öll-
um útvörpum, á öllum
rásum, í öllum sjónvörp-
um. Þetta er ekki jafnréttisbyltingin, ekki
kommúnistabylting og ekki hin fræga fjöl-
miðlabylting en það er sagt frá henni með
gjallandi lúðrum og stríðsfréttaletri líkt og
hún væri á við þessar frægu byltingar allar
til samans.
Hver er þá hin boðaða bylting?
Jú, það er orðin bylting í samgöngumál-
um þjóðarinnar, - segir þar.
Hvurnin þá?
Nú, það hefur verið borað gat undir Hval-
fjörð!
Ég skal bara segja ykkur það.
Einkenni okkar tíma er stóryrðaflaumur
um hégóma. Þetta er orðinn kækur og kem-
ur af örvæntingaræði offramleiðslunnar, að
auglýsa og selja vita óþarfa vöru með gjall-
anda og skrumi. (Algjör bylting í bragðgæð-
um! Lífsnauðsynlegar smurnigsolíur! End-
anleg lausn flösuvandamálsins blasir við!)
Auðvitað er það engin bylting þótt borað
sé undir Hvalfjörð. Það er ekki einu sinni af-
rek. Það er ekki annað en enn einn nýr veg-
arspotti. Að visu helvíti dýr.
Það var kannski afrek á sinni tíð, fyrir um
fjörutíu árum, að sprengja göngin gegnum
Stráka við Siglufjörð, á þeim tíma sem verk-
kunnátta til slíks var ekki í landinu. Nú er
hún til. Búin að vera tii iengi. Það er alltaf
verið að sprengja göng, það er orðinn
hvunndagsviðburður. Að ekki sé nú talað
um útlönd. Það er búið að bora undir
Ermarsund, allar helstu borgir Evrópu eru
útboraðar af neðanjarðarbrautum. í vor lall-
aði ég undir Thames-ána, eftir göngum sem
boruð voru út fyrir meir en hundrað árum.
Aðferðin er þekkt og margnotuð.
Göng undir Hvalfjörð eru ekki annað en
rökrétt framhald á því sem löngu var byrjað
á, sami straumur niður í sama svelg: Stytta
leiðina, stytta leiðina hvað sem það kostar,
eins þótt farið sé allsstaðar framhjá, útrýma
þúsund ára samgöngum á sjó, gera hafnar-
mannvirkin rúnt um landsins púnkt óvirk og
einskisvirði en þó einkum og ekki síst að
skaffa viðfangsefni þeim vinnuflokkum,
verktökum og verkfræðistellum sem lifa á
sprengingum, tilfærslu jökulfljóta og stór-
virkjunum; efna til stórátaka og ímyndaðra
afreka með myndarlegum kostnaðartölum
uppá hálfan annan tug núlla. Helst að það
útrými í leiðinni einhverju jafngóðu sem fyr-
ir er, helst einhverju sem mikið hefur verið
fyrir haft lengi. Þeim mun er afrekið stæiTa
sem fleira verður þess vegna að lúta í gras,
sigurinn sem því svarar meiri.
Lætin umhverfis þetta neðansjávargat
minna á fýrverkið við að auglýsa upp nýjar
kvikmyndastjörnur í Hollývúdd. Slíkar
stjömur eru í eðli sínu einskis virði en selj-
ast á meðan fyi'irganginum er við haldið en
eru svo gleymdari en allt sem gleymt er um
leið og flugeldakassinn er tæmdur og fundin
ný.
Bylting er það eitt sem boðar stefnu-
breytingu, nýja strauma, gerbreytt hugar-
far. Ef þjóðin hætti einn góðan veðurdag að
kaupa dýra jeppa; það væri bylting. Það
væri stefnubreyting. Færu allir allt í einu að
leggja lykkju á leið sína, út af hraðbrautinni,
í stað þess sýknt og heilagt að stytta sér
leið, framhjá hverju byggðu bóli; það væri
bylting. Það táknaði gerbreytt hugarfar.
Færu allir allt í einu að skilja bfia sína eft-
ir heima á meðan þeir sitja í vinnunni í stað
þess að teppa rándýr bílastæði (Landspítal-
ans svo dæmi sé nefnt); það væri bylting
vegna þess að slík breytni bæri vott um nýja
andlega strauma, gerbreytt hugarfar. Og ef
nú þeir sem stunda vinnu á Grundartanga
tækju upp á því að gera sér myndarlega og
menningarlega mannabyggð á staðnum og
vera þar kjurir í stað þess að að þveitast til
Reykjavíkur morgun, kvöld og miðjan dag,
ef Akumesingar yndu sér við Akranes og
Reykvíkingar við Reykjavík, ef vestfirðingar
og norðlendingar legðu af erindisleysur um
illfæra fjallvegi til Reykjavíkur en fengju
þess í stað varning sinn sendan í stærri
skömmtum og sjaldnar um þann góða og
greiða veg sem sjálfur Guð gaf okkur ókeyp-
is; sjóinn, þá mætti hugsanlega segja að orð-
in væri bylting í samgöngumálum þjóðarinn-
ar.
Hvalfjarðargöng boða í engu breytt hug-
arfar, einungis mögnun þess sama bíladellu-
og struns-hugarfars sem fyrir var.
Væri hér verið að eyðileggja síðustu far-
þegaleið á sjó umhverfis landið þá mætti ef
til vill tala um byltingu, a.m.k. söguleg enda-
lok, en svo er ekki. Herjólfur tosast þetta
enn, svo og ýmsar smærri ferjur. Sjálfsagt
eiga jafnvel einhverjir keikóbátar eftir að
bætast við á meðan hvalskömmin ekki
drepst - eða gleymist. (Hann er víst engin
kvikmyndastjarna lengur.)
Lítill drengur sem ég þekki á frændur á
Akranesi sem hann fer stundum að heim-
sækja. Mesti viðburður þein-a ferða hefur
alltaf verið sá að sigla með Akraborginni.
Má segja að Akraborgin hafi verið ævintýri
lífsins fram að þessu. Hann fór að gráta
þegar honum var sagt að nú fengi hann ekki
að fara í Akraborgina meir. Hver er svona
vondur? Það hlýtur að vera afi. Hann er
alltaf að banna manni! Afi kom náttúrlega
hvergi nærri. Einu sinni átti ég sjálfur lítinn
dreng. Hann fékk stundum að ferðast með
þegar erindi lágu norður. Við vorum sjaldn-
ast miklu meira en lagðir á stað þegar hann
byrjaði að suða: Hvenær kemur Akranes,
hvenær kemur sjórinn, hvenær förum við í
Akraborgina? Akraborgin var nánast eina
ævintýrið á þessum steindauða, hratt ekna
hringvegi þar sem hvergi er raunverulegan
viðkomustað að finna lengur, einungis eins-
leitar sjoppur með einsleitum hamborgur-
um, pulsum og kóki, hringvegi sem ekki fer
lengur um landið heldur yfir það og fram-
hjá, nú síðast undir það. Eina tilbreytingin
er sú að sjoppan í Staðarskála er stærri en
sjoppan á Hreðavatni, sjoppan í Borgarnesi
er stærri en sjoppan í Staðarskála og sjopp-
an á Akureyri stærri en sú í Borgarnesi.
Lítil, falleg frænka mín var víst ein þeirra
sem hönnuðu þetta byltingargat undir fjörð-
inn. Ekki get ég verið á móti henni. Hún
verður að fá að nota menntun sína, dugnað
sinn, láta til sín taka í veröldinni, monta sig.
Ég verð að styðja hana, eins þótt hún eyði
peningunum mínum í vitleysu og ryðji úr
vegi öllu sem ég hef helst mætur á í landinu.
Hvalfjarðargöng eru partur af hennar gengi
og þar með míns fólks í þessari greiðförnu
en lítt þekkilegu veröld „nútímans". Hval-
fjarðargöng eru liður í baráttu nýrra manna
við að velta afrekum forfeðra sinna um koll;
eyðileggja uppbyggingu samgangna á sjó,
gera öll hin dýru hafnarmannvirki einskis-
virði, við að efla þegar ofbólgna verslun með
sístækkandi, vegfrek og eiturspúandi öku-
tæki að djöflast í um ófæra landvegi í vetr-
arstórhríðum, - þjóna ruðningsdellunni,
auka kostnað vegagerðar, eyðileggja síðasta
yndið sem eftir var á þjóðvegi númer eitt
sem var hin svanhvíta M/s Akraborg. Sigl-
ing ber tignarblæ. Jarðgöng vekja ekki ann-
að en vanmáttarkennd og dýi'slegan hroll.
Og víst fær margur sitt kikk út úr því.
„Þetta er nú víst þróunin,“ segja menn
með aulalegri blöndu af drýldni og uppgjöf í
fasi; „þróun sem ekki verður staðið gegn.“
Víst er það þróun þó ekki sé það endilega
framþróun. Vísast verður hún ekki stöðvuð,
a.m.k. ætla ég ekki að reyna það (enda Litla
frænka viðriðin).
En bylting er það engin.
EYVINDUR ERLENDSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. JÚLÍ 1998 3