Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1998, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1998, Blaðsíða 3
LESBÖK MORGIINBLAÐSINS - MENNING LISTIR 45. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR EFNI Fyrsti áratugurinn á öldinni, árin 1901-1910, voru eitt mesta umbyltinga- og breytingaskeið þjóðarinnar frá upphafi. Þá ríkti mikil bjartsýni um vax- andi menningu „í lundum nýrra skóga“, stórkostleg ný hús risu, vélar komu í báta og fyrstu togararnir voru keyptir, sæsími var lagður til landsins, Islendingar fengu heima- stjórn og ráðherra, fyrstu bflarnir komu til landsins, Hótel Island reis við Aðalstræti, Berklahæli reis á Vífilsstöðum og Seyðis- Ijörður blómstraði. Arni Arnarson sagn- fræðingur hefur unnið þessa samantekt fyr- ir Lesbók og birtist síðari hluti hennar í næsta blaði. Hans Jóhannsson er fiðlusmíðameistari og hefur nýlega lokið verkefni sem hann segir tækifæri sem menn í hans fagi fái aðeins einu sinni á ævinni. Hann smíðaði heilan strengjakvartett fyrir tryggingafélagið Sjóvá-Almennar, sem nú hefur afhent Tónlistarskólanum í Reykjavík hljóðfærin til notkunar og vörslu. Margrét Sveinbjörnsdóttir sótti Hans heim á vinnu- stofu hans við Þingholtsstræti. Arni Magnússon er öllum Islendingum kunnur sem eitthvað þekkja til sögu þjóðarinnar. Hann er sá sem handritunum bjargaði frá glötun og hann er sá Árni sem Stofnun Árna Magnússonar er kennd við. Nú er komin út ævisaga Árna eft- ir Má Jónsson sagnfræðing og er hér gripið niður á tveim stöðum í kafla um Bræðra- tungumál, þ.e. deilur og málaferli sem urðu þegar Magnús í Bræðratungu ásakaði konu sína og Árna um hneykslanlegt líferni í Skálholti. Mál og Menning gefur bókina út. Magnús Fjalldal dósent í ensku við Háskóla Islands hefur skrifað bók um tengsl Grettis sögu og enska áttundu aldar sagnakvæðisins, Bjólfskviðu. Bókin nefnist The Long Arm of Coincidence. Magnús segir í viðtali að þessi meintu tengsl hafi verið fijálslega túlkuð alla öldina. Minjar glæstrar fortíðar Eins og fram kom í síðustu Lesbók fór Sig- urður A. Magnússon rithöfundur til Kína og var þar viðstaddur flutning á óperunni Turandot í Peking. íslendingunum í hópnum var boðið að kynnast ýmsum menning- arminjum í höfuðborginni og næsta ná- grenni, svo sem Kfnamúrnum og segir Sig- urður hér frá því. FlugnahöfSinginn er eitt þeirra nafna sem menn kölluðu hann í neðra, en sjálft nafnið Djöfull er komið úr grísku, heitir þar diabolos, sem merkir róg- beri, sá sem ber illindi milli manna. Hug- myndir Vesturlandabúa um forsprakka hins illa hafa lengi verið að þróast, en í Nýja testamentinu er lítið um vangaveltur um þessi myrku fræði segir höfundurinn, Þór- . hallur Heimisson, prestur í Hafnarfirði. FORSÍÐUMYNDIN er í tilefni af umfjöllun um fyrsta óratug aldarinnar. Hún sýnir útifund í Reykjavík, lík- lega órið 1903, við Thomsenssund sem lá frá Lækjartorgi til sjávar. Ur sögu Reykjavíkur I. r JAKOB JOHANNESSON SMARI VETUR Nú hylja fannir hvítar nesin breið, og harður snjórinn marrar undir fótum. Við göngum einir okkar gömlu leið með ásnum frosna, kröppum þúfnagjótum. Og enn er okkur gatan langa gi’eið, því gaddui’ hvílir fast á blómarótum. En yzta hafsrönd blikar blá og heið, og bjarma slær að þessum fölu hnjótum. En yfn' svífa, vestur, vindhrökt ský og vefja loftið gráa dúnsæng í. - Við horfum báðir hljótt í mökkvann inn. í norðri þyrpast þykkir éljaflokkar. Mig gi’unar, vinur, - nú í síðsta sinn á sömu brautir leiti hugir okkar. Jakob Jóhannesson Smári, 1889-1972, var frá Sauðafelii i Dölum og tók próf I nor- rænum fræðum frá Hafnarháskóla 1914. Hann var síðan kennari við ýmsa skóla og samdi kennslubækur og gaf út 5 bækur með eigin skáldskap. Fyrsta Ijóðabók hans, Kaidavermsl, kom út 1920. RABB BRESTUR I GRUNNI OG GRAFARÞÖGN KIRKJUNNAR SÍÐASTLIÐIÐ vor skrifaði ég rabb um þá furðulegu þögn fjölmiðla sem ríkt hafði um þau áform ríkisstjórnarinnar að koma upp gagnagrunni á heilbrigðissviði og einkum um vægast sagt sérkennilega framgöngu forsætisráðherra í því máli. Líkast til hefur aldrei staðið tæp- ar í Islandssögunni en á vordögum þingsins að þjóðin væri seld. Þótt ekki hafi þeir kannað sérstaklega þessa hlið málsins, þá hafa fjölmiðlar nú bætt ráð sitt og í Morg- unblaðinu hefur til dæmis verið fjallað fag- lega og ítarlega um fjölmarga þætti tengda gagnagrunninum. Hér er í senn um afar spennandi og sérlega viðkvæmt mál að ræða sem getur varðað brýna hagsmuni hvers einasta þegns í landinu. Margar erf- iðar spurningar af siðferðilegum toga eru „miðlægar“ í málinu eins og fjölmargir fræðimenn hafa bent á. Það er því sér- kennilegt að afstaða þingmanna virðist í stærstu dráttum fara eftir því hvort þeir heyra til þingflokkum í stjórnaraðstöðu eða stjórnarandstöðu. Einar Oddur Kristjáns- son, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, er ánægjuleg undantekning frá þessari reglu. Ég heyrði Einar Odd einu sinni segja frá manni sem var á hlaupum og svaraði þegar yrt var á hann: „Ég má ekki vera að því að tala við þig, ég verð að hlaupa á eftir fólk- inu - ég er nefnilega foringinn.“ Þessi saga sýnir ágætlega hvernig stjórnmálamenn eiga ekki að þjóna al- menningi. Það er skylda þeirra að taka ákvarðanir eftir beztu samvizku, upplýstri af íáglegri þekkingu og með hliðsjón af því sem þjónar almannaheill til langs tíma litið. Ekki er að sjá að stjórnmálamenn ætli að axla skyldu sína í þessu máli. Þingmenn móta sér afstöðu eftir flokkslínum, dóms- málaráðherra afgreiðir faglegar athuga- semdir evrópskra siðanefnda sem íhlutun í íslenzk innanríkismál og skammtímahags- munir einkafyrirtækis virðast vega þyngi-a á metunum en almannaheill. Þetta er óhæfa. Og í þessu tiltekna máli er það sér- lega alvarlegt því hin pólitíska ákvörðun snertir óvenjuviðkvæm persónuleg málefni. Að vísu er þegnunum gefinn kostur á að neita því að upplýsingar um þá renni í grunninn, en fólk er eflaust hálfruglað í ríminu eftir umræður síðustu mánaða. Fyr- irtækið sem í hlut á hefur rekið þaulhugs- aðan áróður og unnið hylli almennings. Það er skiljanlegt að einkafyrirtæki hlúi að eig- in hag, en einmitt þess vegna er ekki hægt að treysta því að það veiti eingöngu hlut- lægar upplýsingar. Og hið alvarlega er, að stjórnvöld hafa gengið erinda fyrirtækisins í málinu. Þetta er afar sérkennileg staða í svo- nefndu frjálslyndu lýðræðisríki. Ein megin- reglan í slíkri stjórnskipun er að ríkið veiti þegnunum sem mest svigi-úm til ákvarðana um persónulega hagi sína. I þessu tilviki er þegnunum þröngvað til að taka afdrifaríka ákvörðun sem varðar mikilvægar persónu- upplýsingar. Einkafyiártæki, sem á mikilla sérhagsmuna að gæta, er síðan í aðalhlut- verki við að móta skoðanir almennings. í svona máli reynir mjög á nokkrar megin- stofnanir í lýðræðisríki, svo sem fjölmiðla, fræðasamfélagið og kirkjuna. Ég hefur áð- ur rætt þátt fjölmiðla, en bæti því samt við að það er líkast til ekki sízt vegna veikrar stöðu fjölmiðla hér á landi að mál þetta hef- ur þróazt á þann veg sem það hefur gert. Fi-æðasamfélagið hefur staðið sig hvað bezt. Skemmst er að minnast málþings sem háskólarektor efndi til undir kjörorðinu um málefnalega umræðu. Fræðileg rök mega sín hins vegar lítils ef þau ná hvorki að hafa áhrif á málflutning fjölmiðla, vinnubrögð embættismanna né afstöðu þingmanna. En himinhrópandi er þögn kirkjunnar um mál- ið. Ekki veit ég hvort túlka á hana sem samþykki við framgang málsins, þýlyndi eða einfaldlega sinnuleysi. Það er sama hvað af þessu er rétt, afstöðuleysi kirkj- unnar er óábyrgt og raunar óskiljanlegt. Maður skyldi ætla að þjóðkirkjunni kæmi það við þegar til stendur að setja viðkvæm- ar persónuupplýsingar um hvern einasta þegn í landinu í miðlægan gagnagrunn. Einungis fullveðja fólk á raunhæfan kost á að nota sér réttinn til að neita því að taka þátt í þessu fyrirtæki. Hvað með rétt þeirra sem af einhverjum ástæðum eru ófærir um að taka slíka ákvörðun? Um hlut þeirra hefur nánast ekkert verið fjallað. Stundum er talað um þetta fólk sem lítil- magnann og kirkjan hefur gefið sig út fyrir að vera málsvari þeirra. Ég hef ekki orðið var við að kirkjan hafi látið sig stöðu þeirra varða í þessu máli. Upplýsingar um látið fólk munu líka renna í grunninn og varla verður það mikið spurt. Af einhverjum ástæðum hef ég haldið að kirkjan væri lík- legri en aðrar stofnanir til að vernda hags- muni látins fólks. Svo er ekki að heyra. A nýafstöðnu kirkjuþingi höfðu menn gi-eini- lega mikilvægari hnöppum að hneppa. Það rfldr grafarþögn um grunninn í kirkjunni. Nú bið ég menn að skilja ekki orð mín svo að ég sé að hvetja kirkjuna til að skera upp herör gegn gagnagrunni á heilbrigðis- sviði. Hún má mín vegna allt eins leggja blessun sína yfir hann. Það er andvaraleys- ið, hlutleysið og málefnaþurrðin sem ég er að amast við. Frá upphafi hefur meðferð þessa máls verið ískyggileg og sýnir hún alvarlega bresti í grunni okkar samfélags. Stjórnsýslan hefur brugðizt með því að vinna málið í óeðlilegu návígi við helzta hagsmunaaðilann og taka of lítið mark á faglegum umsögnum. Ráðamenn vildu keyra það í gegnum Alþingi án nokkurrar þjóðfélagslegrar umræðu. Það er ótrúlegt að horfa upp á svona vinnubrögð í frjáls- lyndu lýðræðisríki undir lok tuttugustu ald- ar. En það er ennþá erfiðara að trúa því að jafn mikilvægt siðferðilegt mál og gagna- grunnur á heilbrigðissviði er verði afgreitt með þessum hætti án þess að helztu mátt- arstoðir frjálsrar umræðu láti sig það varða. Eða er kirkjan ef til vill ekki meðal þeirra stoða? VILHJÁLMUR ÁRNASON. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. NÓVEMBER 1998 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.