Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1999, Blaðsíða 5

TEIKNING Arinbjarnar Vilhjálmssonar arkitekts af endurgerð Brydesverslunar í Vík. í vesturenda er fyrirhugað að setja upp safn um eldstöðina
Kötlu, í miðju verði ferðamannamiðstöð, en í austurendanum verði veitingasala. Leitast er við að húsið verði sem líkast því sem það var eftir
1915 þegar miðjukvistur var settur á það. Útlit búðarinnar í austurenda hússins er í engu frábrugðið því sem það var í upphafi nema hvað
bárujárn var sett á húsið í kringum aldamótin.
GODTHAAB-verslun í Vestmannaeyjum, byggð 1831. Myndin er frá því um 1890 en verslunarhúsið (t.h.)
var tekið niður og flutt til Víkur í Mýrdal 1895. - Byggðasafn Vestmannaeyja.
sem ekki sýnist geta íunað. Húsið snýr göfl-
um í austur og vestur. I vesturendanum á
faktorinn úr Vestmannaeyjum að fá íbúð,
bæði uppi og niðri. I austurendanum verður
sölubúð, ærið rúmgóð. A norðurhlið milli búð-
arinnar og íbúðar faktors er komið fyrir
þremur herbergjum, austast verður skrifstofa
verslunarstjórans, þá sérstök stofa sem ætluð
er til gistingar fyrir Bryde sjálfan eða fulltrúa
hans, og vestast í þessari röð herbergi fyrir
bókhaldarann, er líka mun setjast hér að. Um
miðbik hússins sunnantil verða vörurnar
geymdar og einnig á austurloftinu.
Hér gefur að líta merka heimild um innra
skipulag verslunai’hússins sem á sínum tíma
hefur þótt mikið mannvirki í jafnfátæku
byggðarlagi.
Bryde og Halldór í Suður-Vík -
keppinautar og bandamenn
Prátt fyrir velgengni Brydes á verslun
sinni við Skaftfellinga var hann aldeilis ekki
einn um hituna. Eins og áður sagði hófu Vík-
urbændur vörupantanir frá Bretlandi uppúr
1883 og stunduðu verslun sína heima fyrir og
voru því frumkvöðlar á því sviði. Hins vegar
var það Bryde sem fyrstur reisti verslunar-
hús á Víkursandi og fól þeim Halldóri í Suður-
Vík og Þorsteini í Norður-Vík - keppinautum
sínum - að byggja grunnmúr að verslunarhúsi
sínu á Víkursandi. Fylgdi Halldór í Suður-Vík
í kjölfarið með verslunarbyggingu sinni árið
1903. Húsið stendur enn, og man sinn fífil feg-
urri.
Athyglisvert þykir það góða samstarf sem
ríkti á milli keppinautanna. I frásögn Guð-
mundar Þorbjarnai’sonar, þá bónda á Hvoli í
Mýrdal, kemur fram að ekki hafi verið ein-
göngu háð samkeppni þeirra á milli, heldur
hafi ríkt góð samvinna á ýmsum sviðum. Riðu
þeir gjarnan til hrossakaupa, Halldór í Suður-
Vík og faktor Brydesverslunar. A selverslun-
arárunum fengu stai’fsmenn Brydes fæði frá
Suður-Vík, úr eldhúsi Halldórs kaupmanns og
stórbónda „nóg af silung, eggjum og öðru góð-
4
gæti“ svo ekki hefur verið illa útilátinn matm--
inn ofan í keppinautana. Einnig tók Halldór að
sér að selja vörur iyrir Bryde sem óseldar voru
á hausti. Báðir aðilar hafa séð hag af góðri
samvinnu enda var vinskapurinn ætíð mikill
milli Halldórs og starfsmanna Brydes á þess-
um árum, enda sveitin lítil og fámenn.
Daglegt Iff í Brydesverslun -
Úr dagbókum Eyjólfs
Guðmundssonar á Hvoli.
Verslunin var starfrækt aUt árið og í dagbók
Eyjólfs Guðmundssonar, bónda og rithöfundai'
á HvoU, kemur fram að verslunin í Vík hafi
verið opnuð 20. maí 1895. A þessum tíma var
hann vinnumaður og barnakennari í Norður-
Hvammi í Mýrdal en síðan starfaði hann hjá
Brydesverslun öðru hverju á ánmum 1896-
1906. í dagbókum hans er að finna stuttorðar
lýsingar á daglegu lífi innan veggja verslunar-
innar sem varpar nokkra ljósi á hið daglega líf
verslunannannsins í byrjun aldarinnar. Þótt
færslurnar séu ekki orðlangar má nokkum
veginn gera sér í hugarlund annasaman dag
hjá starfsmönnum og verslunarmönnum:
20. maí 1895: Opnuð verslunin í Vík. 23. maí. Fór í Víkina,
gerðist reikningsmaður hjá Bryde.
4. maí 1898:1 verslunum í Vík hefur ekki fengist nein nauð-
synjavara frá því með jólum en brennivín óþrjótandi og sykur-
laust kaffi.
3. Okt. 1898: Slátrað 100 fjár í Vík, ill meðferð á fé.
7. Okt. 1898: Ös, slátrað fé við verslunina.
4. Nóv. 1898: Eg byrja að skrifa afreikninga. Anton (Bjar-
nesen, fyrsti verslunarstjóri Brydesverslunar í Vík - innskot
S.L.E.) liggur í tannpínu.
21. jan. 1899: Klárað að skrifa reikningana.
24. Jan. 1899. Eg hætti að vera á kontórnum á kvöldin.
26. Mars 1899: Ös af Fjallamönnum.
5. Apríl 1899: Var að pakka ull.
10. Apríl 1899: Ös. Strandmenn koma (af franska spítalaskipinu
St. Paul - innskot Kjartan Ólafsson).
11. Des. 1899: Kaffilaust í Vík.
9. júní 1900: Engin ös í búð. Menn liggja undir ýmsum áttum
að fara austur á Hornafjörð eða á Eyrarbakka með ullina. Þykja
slæmir prísar í Vík.
24. Nóv. 1900: Einar í Holti teymir tvo hesta inn að búðarborði.
Eins og glöggt má sjá hefur oft verið
handagangur í öskjunni þegar dýrtíðin stóð
sem hæst en á þessum færslum má gera sér
grein fyrir verslunarháttum sem nokkuð voru
hefðbundnir á þeim tíma.. Bændur komu með
vörur sínar til innleggs og fengu fjórðung til
þriðjung verðmætis borgað út í peningum en
annað fór í reikning eða skuld ef einhver var.
Þannig tóku þeir út í vöru sem samsvarar
andvirði þess varnings sem þeir fluttu með
sér, s.s. nauðsynjavörur, kramvörur að
ógleymdu brennivíni og spíritus sem þótti
fremur nauðsyn en munaður og ómissandi á
hverju heimili. Sökum hafnleysis þurfti að
skipa öllum vörum uppá sandinn í árabátum
sem þótti seinlegt og mannfrekt með afbrigð-
um en ennfremur mjög atvinnuskapandi fyrir
íbúa þorpsins. Þótti uppskipun erfið vinna og
krafðist hraustra manna. Eyjólfur færir inn
nokkrar lýsingar á þessum hversdagslega við-
burði í þá daga, í dagbók sína:
10. maí 1895: Kom gufuskip inn á Vík, varð ekki komist út.
14. Maí 1895. Komu 3 skip til Brydesverslunar í Vík.
19. Maí 1895: Skipað upp allan daginn.
6. Maí 1898: Argo, verslunarskipið, farið og sást hvergi fyrr en
undir kvöld ... almenningur berst illa af yfir þessum vonbrigðum
og aulaskap skipstjórans.
7. Maí 1898: Kaupskipið eygist hvergi, dauður sjór.
23. Maí 1898: Uppskipun úr Argo.
2.sept. 1899. Ég fór á hádegi að safna saman mönnum í upp-
skipun og svo heim vegna heyanna. Hafa engir varla fengist til
uppskipunar.
18. Júní 1900. Klárað að skipa upp í allgóðu. Kom bindindishús-
timbur í Vík.
19. Júlí 1900. Kom ísafold með salt, vakað alla nóttina.
19. Nóv. 1900: Sjór rann upp að húsum í Vík.
18. júlí 1901: Flæddi sjór upp að verslunarhúsum í Vík og braut
báta.
19. aprí 1902: Hafíshella fyllir alla Víkina.
Dagbækur Eyjólfs eru þannig gi-einargóð
heimild um ýmsa atburði sem annars hefði
glatast. Af lýsingum hans að dæma hefur
sjávargangur gengið nokkuð á Víkursand og
flætt uppað húsum. Byggðin hefur þannig
verið í hættu enda hafði sjórinn brotið niður
gömlu Háeyrarbúðina. En það var fleira um
að vera í Víkurþorpi um aldamót en uppskip-
un og verslunarstörf. Eyjólfur klifar lítillega á
mannamótum auk þess sem hann kemur með
ýmsar óvæntar glósur á samtíðarmenn sína:
24. Júní 1895. Veisla á Hvoli, Bryde kom.
12. Okt. 1898: Kom 100 fjár til slátrunar. Mér líkar illa sumt við
verslunina.
29. Jan. 1899: Anton Ijær mér hest til útreiðar, dans um kvöldið.
13. Mars 1899: Presturinn vill heldur deyja í Hvammsá en að
bindindismaður dragi hann uppúr.
24. Aprí 1899:. Byrja að lesa pólitík.
13. Agúst 1899: Anton haldið samsæti. Ég fór þangað, ræðu-
höld, humbug.
Veislan á Hvoli reyndist vera brúðkaup Guð-
mundar Þorbjamai’sonar eins fyrsta verk-
stjóra Brydes á Víkursandi og konu hans
Ragnhildar Jónsdóttm’ á Hvoli í Mýrdal en
talið er að það hafi verið Herluf Bryde, sonur
Péturs Bryde sem þar hafi verið um að ræða.
Er þetta ein af fáum öruggum heimildum fyrir
því að Bi-yde hafi stigið fæti sínum á Víkur-
sand, svo vitað sé. Eyjólfur var víðlesinn og af-
kastamikill rithöfundur og lét til sín koma í
samfélagsumræðu þess tíma, m.a. gaf hann út
um skeið héraðsblaðið Mýrdæling, sem átti
fýrst að vera til skemmtunar og fróðleiks en
endaði á því að vera vettvangur skoðanaskipta
og ritdeilna milli einstakra manna þar í sveit.
Eyjólfur lét til sín taka í þeirri pólitísku um-
ræðu sem þá átti sér stað og átti þar fyrir utan
forgöngu um stofnun bindindisfélags árið 1897.
Niðurlag í næstu Lesbók.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 16. JANÚAR 1999 5