Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1999, Blaðsíða 20

BOKMENNTAGANGA I LONDON

TIL FUNDAR VIÐ
BÓKMENNTAVOFUR
Bókmenntaleg gönguferð
^ um London er eitt af því
sem boðið er upp ó í stór-
borginni. Forvitnilegt þykir
að ganga um Bloomsbury
þar sem Bloomsburys-hóp-
urinn, gófumenn og skóld,
réðu ríkjum ó fyrri hluta
aldarinnar. JÓHANN
HJÁLMARSSON fór í eina
-sr slíka gönguferð og rifjar
upp sögu íbúanna, m. a.
Ottoline Morrells, T. S.
Eliots, Lyttons Stracheys og
George Orwells.
AÐ er hægt að búa í nágrenni
Bloomsbury-hverfís í London án
kþess að gera sér grein fyrir að
jþað er og einkum var eitt helsta
" menningarsvæði borgarinnar.
Það er ómaksins vert að víkja frá
Oxfordstræti og Charing Cross
Road og ráfa í áttina að götum og
görðum Bloomburys. Þetta var ég búinn að
gera áður en ég frétti af skipulagðri göngu
með leiðsögumanni um „Literary London".
Það eru margar gerðir af gönguferðum sem
heimamenn kalla „Historical Walks of
London“, en þessi byrjar fyrir utan neðanjarð-
arstöðina við Russell Square á hverjum mánu-
degi klukkan 14, gjald 4.50 pund.
Leiðsögumaðurinn er nokkuð við aldur og
afar fróður, ekki einungis um rithöfunda og
uppáhaldspöbba þeirra heldur líka byggingar-
^list fyrri alda. Sérgrein hans er Bloomsbury-
hópurinn og annað menningarfólk eins og
Charles Dickens, Karl Marx, Disraeli,
Bertrand Russell, George Orwell, T. S. Eliot,
Virginia Woolf, Lytton Strachey, Ottoline
Morrell og fleiri. Hann kann ógrynnin öll af
skemmtilegum sögum og það gerir ekkert til
þótt maður sé að heyra þær í þriðja eða fjórða
sinn. Kvikmyndir eins og sú sem gerð var eftir
leikritinu um Tom og Viv og myndin um þau
Strachey og málarann Doru Carrington, hjálpa
til og tendra líf að minnsta kosti í Bandaríkja-
mönnunum i hópnum. Fáir virðast þó kannast
við hagfræðinginn Keynes sem bjó í sömu
húsaröð og þau Woolf og Strachey.
Rómantiska og uppreisn
Bloomsbury-hópurinn lifði blómaskeið sitt í
byrjun aldarinnar. Þetta var fólk sem fór sínar
-^igin leiðir og var í andstöðu við ríkjandi öfl, í
senn rómantískt og uppreisnargjamt sem eink-
um birtist í siðferðisefnum og ýmsum kald-
hæðnum yfirlýsingum og nöprum blaðagrein-
um. Frjálst kynlíf og samkynhneigð (samanber
Strachey) þótti ekki tiltökumál. Fróðleiks-
brunnur um Bloomsbury-hópinn er tveggja
binda ritverk Michaels Holroyds um Strachey.
Ekki langt frá skrifstofum Faber and Faber
bókaútgáfunnar þar sem Eliot vann lengi sem
útgáfustjóri er pöbb sem hann og George
Orwell sóttu. Liklega hafa þeir stundum hist
þar þótt ekki hafí það ailtaf verið fagnaðar-
fundir. Eliot var nefnilega tregur til að gefa
verk Orwells út, hafnaði m. a. Dýrabæ. Spítal-
^■inn þar sem Orwell kvæntist rétt áður en hann
dó og komst því ekki í fyrirhugaða brúðskaups-
ferð er í grenndinni. Leiðsögumaðurinn er viss
um að bækur Orwells Dýrabær, Hylling til Ka-
talóníu og 1984 séu meðal merkustu bóka ald-
arinnar og enn í fullu gildi. Skáldið mikla, T. S.
SAMRÆÐUR andans manna. Ottoline er lengst til vinstri, Lytton Strachey sitjandi.
ELIOT fyrir framan vinnu-
stað sinn, Faber bókaút-
gáfuna, 1925.
OTTOLINE 1912.
ELIOT ásamt síðari konu sinni, Valerie.
VIVIENNE 1930.
Eliot, sem kom frá Bandaríkjunum til að
freista þess að verða breskari en Bretar er nú
að dómi leiðsögumannsins einkum kunnur fyr-
ir kattaljóðin sem hann orti sér til gamans en
söngleikurinn Cats byggist á.
Bjargvæltur við Bedford Square
Þegar móðir Eliots kom frá Bandaríkjunum
til að heimsækja son sinn var hún fyrst kynnt
fyrir Ottoline Morrell, konunni sem var bjarg-
vættur margra skálda og listamanna og átti
heima við Bedford Square í Bloomsbury. Við
Gordon Square bjuggu líka margir Blooms-
bury-menn. Heimili Ottoline var samkomu-
staður frægs fólks. Hún átti ríkan þátt í því að
koma Eliot út úr bankanum þar sem hann
vann í fyrstu svo að hann gæti fengið næði til
að yrkja. Þessi gáfaða kona og menntagyðja
var ekki við eina fjöl felld og nefnir leiðsögu-
maðurinn nokkra elskhuga hennar með nafni,
meðal þeirra D. H. Lawrence. Óhætt er að
bæta við málaranum Augustus John og heim-
spekingnum Bertrand Russell sem kvaðst líta
á konur fyrst og fremst sem líkamlega svölun
sjálfum sér til handa. Hann var fjórkvæntur.
Ekki er vitað til að Eliot hafí lent í faðminum
á Ottoline, enda var honum það meira áhuga-
efni að klæðast samkvæmt ströngustu bresku
hefðum og láta ekki blett falla á mannorðið.
Eliot sem átti við geðræn vandamál að stríða
og varð að dveljast á taugahælum, m. a. í Sviss
þar sem hann orti hluta Auða landsins, fann
síðan ró í skjóli ensku biskupakirkjunnar, en
kvennamál hans voru erfið og flókin, ekki síst
hjónaband þehTa Vivienne (Vivs), uns hann tók
saman við ritara sinn, Valerie. Þau munu hafa
unað glöð saman.
Forystumenn og slæpingjar
í görðum Bloomsbury léku synir auðugra
fjölskyldna sér, einn þeiira var Disraeli. Sumir
fetuðu í fótspor feðranna, urðu arkitektar,
kaupsýslumenn, stjómmála- og vísindamenn.
Aðrir gerðust slæpingjar og heimtuðu hærri
og hærri upphæðir frá feðrum sínum uns þeim
tókst sumum að gera þá að öreigum. Nokkrir
þessara manna lögðu sitt af mörkum til skáld-
skapar og lista og annarra andlegra fræða.
Leikvöllurinn hefur verið stórbrotinn með
British Museum í næsta nágrenni og slóðir
Sherlocks Holmes og Watsons. Á pöbbinum
beint á móti British Museum sat Sir Arthur
Conan Doyle löngum, höfundur sagnanna um
þá kumpána, og þar sátu þeir vitanlega líka í
bókum hans.
Á pöbbinum Kings Crown drukku sakamenn
síðustu kolluna sem var á kostnað heimsveldis-
ins. Þeir höfðu níu mínútur til að klára ölið, síð-
an voru þeir hengdir eða höggnir. Einhverjir
þeirra báðu um meira öl og sögðust borga í
bakaleiðinni.
Tvær afhjúpandi ævisögur
í bók sem kom fyrst út 1992 en hefur nú ver-
ið endurprentuð og aukin, Ottoline Morrell -
Life ona a Grand Scale eftir Miröndu Seymour
(útg. Sceptre, 8,99 pund í kilju), má fræðast um
Bloomsburytímana, bækur og menn. Ottoline
Morrell var eins konar drottning menningar-
lífsins fram að seinni heimsstyrjöld. Hún var
upprunnin í auðugri yfirstéttarfjölskyldu og
átti sér fáa líka að sögn þeirra sem kynntust
henni. Af myndum að dæma hefur hún verið
tignarleg ásýndum. Philip Morrell, maður
hennar, fékkst við stjórnmál og var ást þeirra
einkum talin platónsk.
Ævisaga Lyndall Gordons um T. S. Eliot,
fyrst í tveimur bindum 1997 og 1998 er nú
komin út aukin í einu bindi (útg. Vintage, 8,99
pund í kilju), verðlaunuð og mikils metin, enda
bregður hún nýju ljósi á líf skáldsins. Sumir
telja hana draga fram verri hliðar skáldsins,
eigingirni hans og óskammfeilni og hafa um
það stór orð. Þetta gildir einkum um ástarsögu
Eliots og æskuvinkonunnar Emily Hale sem
hann skildi eftir í Bandan'kjunum 1914 þegar
hann hélt til Englands og tók fljótt upp sam-
band við Vivienne. Síðar á lífsleiðinni heimsótti
Eliot Emily til Bandaríkjanna en þá var hún
orðin kunn leikkona. Sagt er að hann hafi ætl-
að sér að kvænast henni en heimkominn til
Englands reyndist Valerie eftirsóttari. Vi-
vienne var þá fyrir löngu komin á geðveikra-
hæli til að eyða þar ævi sinni og þótt það
reyndist Eliot þungbært að láta koma henni
fyrir á slíkum stað hirti hann aldrei um að vitja
hennar. Flestum að óvörum kvæntist Eliot
Valerie ritai-a sínum í byrjun árs 1957. Hún var
þá þrítug, hann sextíu og átta ára.
Auk Hale beið önnur kona þess þolinmóð að
Eliot bæði hennar. Það var einkavinkonan
Mary Trevelyan. Eliot var samsettur persónu-
leiki og hræddist margt. Hann lét þess getið
við vini sína að hann óttaðist ferðalög, sím-
hringingar og það að vera einn með konum.
Lofthræddur var hann líka.
Bláu minningaskildirnir eru margfr í
Bloomsbury og bak við veggi húsanna sem
skarta þeim leynast margar sögm-, efni í
ævisögur, bókmenntagrein sem er í sérstöku
uppáhaldi hjá Englendingum. Ekkert lát er á
ævisagnagerðinni eins og komast má að á rölti
milli hinna ágætu bókabúða í London.
Bókmenntirnar eru lifandi þráður í daglegu
lífi Englendinga eins og sjá má á því að hlust-
endur útvarpsstöðvarinnar Radio 4 völdu Willi-
am Shakespeare mann árþúsundsins, en ekki
vísinda- eða stjórnmálamann.
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 16. JANÚAR 1999