Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1999, Blaðsíða 16

PER H^jholt hefur áratugura saman ver-
ið eitt kunnasta ljóðskáld Dana. Hann
varð sjötugur í fyrra, en kom fyrst fram
með ljóðabók fyrir hálfri öld. Það fór svo
nokkuð saman að hann hætti bókavarðar-
starfí til að helga sig ljóðlistinni fyrir rúmum
þrjátíu árum, og að hann hefur verið talinn til
helstu módemista í danskri ljóðagerð síðan.
Hann hefur og þrívegis gefið út óðfræði, hug-
leiðingar um ljóðagerð. Ljóð hans eru kunn
fyrir grín og skopstælingar, og almannahylli
hlaut hann fyrir Einræður Gitte (1981-5) sem
hann flutti einnig í útvarp. En þær eru skop-
stæling á hugmyndaheimi (ofur)einfaldrar
Meðaljónu. Eg sá nýlega kvikmynd með við-
tali við skáldið, sem er einbúi á Jótlandsheið-
um, kátur og gamansamur eftir níu blóð-
tappa.
Nýlega birtist endurútgáfa þriggja ljóða-
bóka frá 1989-1995 saman í bindi undir heit-
inu Praxis 9,10 11. Hér skal litið á ljóð úr
fyrstu bókinni Det gentagnes musik I titli
þess er nefnt frægt skáld sem uppi var fyrir
tveimur öldum, en ekki kann ég skýringar á
þeirri tilvísun. Ljóðmælandi horfir á stein-
lagða tröðina heim að bílskúr sínum og í
þessu hversdagslega umhverfi vitrast honum
yfirnáttúruleg öfl úr goðsögum Biblíunnar.
En þau eru óðar dregin niður í hversdags-
leikann, moldug, sveitt og miðaldra!
PER Hojholt
& Ewald
Þessvegna svitna steinamir íjúní: óljós munur
á loftinu ogkaldrijörðinni
sem þeir sitja í neyðir þá til tungumáls tára
eins og væru þeir sálir í kvöl undir
andlausum himni grátandi eimuðu vatni
eða hvirflar roskinna engla
með svitaperlur af óskaplegri áreynslu
afað þreng/a sér upp
og verma molduga vængina í sólgolunni
(Með því að ganga daglega um hér
á steinlögninni hefur mér árútogár inn
tekist að halda öllum englum niðri,
þangað til nú, æ! því enginn veit betur en ég
að einn góðafi daginn mun ég opna dymar
og sjá alla steina í heimbrautinni taka til flugs, stóra sem
smáa,
ogfljúga heim til guðs, en vegir til
himins hans hanga ekki á trjánum)
Annað ljóð úr sömu bók sýnir líka hvernig
hversdagsleg sýn verður skáldinu tilefni til
hugarreiks, en nú til grískra goðsagna. Frið-
sæll smásnákur er eins og lokkur úr hári
vængjaðrar ófreskjunnar Gorgons, öðru
nafni Medúsu, því hár hennar var tómar
slöngur, og hver sem varð fyrir augnaráði
hennar-steingerðist samstundis:
Smásjónhverfingar
Eins og vélarhlutur
fallinn út úr starfandi náttúrunni
höggormur á stígnum, goðsagnavera
lokkur af ógnvekjandi hári gorgons,
Per Hojholt hefur
áratugum saman verið
eitt kunnasta Ijóðskáld
Dana. ÖRN QLAFSSON
fjallar um skáldið sem
er þekkt fyrir grín og
skopstælingar.
SVEITASÆLA
MEÐ UMFERÐ
hér svo höfuðið skyggnist lágt yfirjörðu
og líkaminn í íhugulum sveidum
eins og hann reyndi að rifja upp
hnútinn sem áður tengdi hann
við ógn og dráp og síðkomna, vængjaða hamingju.
Framandi hugarheimar, tilvísanir til fjar-
lægrar fortíðar og menningar spunnar inn í
lýsingar hversdagslegustu fyrirbæra; þetta
skapar frelsiskennd og þéttleika, lesendur
finna mannkynssöguna leika um sig, ef líkja
má henni við golu í þessu samhengi. I bók-
inni frá 1993 er annarskonar ljóð, sem sýnir
skáldið í daglegu umhverfi sínu á heiðinni.
Eini aðskotahlutur vélmenningar þar er
þota, sem er þá líkt við náttúrufyrirbærið
eldingu, en litur hennar, svartur, er alger
andstæða eldingar. Einnig er þotunni líkt
við einhverskonar lífveru, sem étur sig
gegnum allt hitt sem sést. En tengsl þessa
tvennskonar umhverfis aukast við það að
náttúrufyrirbærum er líkt við manngerðara
umhverfi, talað er um næturgala sem væru
þeir bifreiðar með hjólhvin, en áður eru þeir
saumaðir við himininn, sem er þá líkt við
klæði. Pað er gamalkunn líking, einkum um
næturhimin skreyttan stjörnum. Væntan-
lega eru það skordýr sem líkt er við heilan
geim, hverju um sig. Utkoman úr þessari
fléttu líkinga fram og aftur milli náttúru og
mannvirkja verður að mínu mati kennd fyr-
ir því að umhverfið, heimurinn, yfirstígi vit-
und ljóðmælanda.
Sveitasæla, með
mikilli wmferð
Lævirkjar saumaðir fastir á háan himininn
gefa fíngerðan hávaða frá sér og úttaug-
andi: svar næstum því við höfuðverk sem
ég allsekki hef þvert á móti: mér líður vel í
því magra. Langt fremur langt milli
stránna blómin fínblá oggul oglangt á miili
þeirra, eins og rykug og svo þetta suð! eins
og smágeimar hefðu hafið sig til flugs með
hvössu hljóði lágt undir hjólhvin lævirkj-
anna: hér er hægt að vera hér er heimurinn
þokkalega auðsær! lyng og krækiberjalyng
sjóða niður efni sem gefa sig fram af hlé-
drægni krydds ómótstæðilegt en einungis
viðbót þess sem tranar sér fram enduróm-
ur, örþunnt bergmál þotunnar sem eins og
svört elding étur sig gegnum þennan urmul
en sést yfir hið mikilvægasta hið óþarfa lát-
lausa sem fær heiminn til að standast jafn-
vel tilbúið þrumuveður og blómstra í kjöl-
far þess eins og dýrið sem hljóðlaust og
pírandi augum snýr höfði þegar ég fer hjá
án þess að sjá það.
Per Hojholt: Praxis 9, 10, 11. Gyldendal 1998.
SKYNDIMYNDIR I
FRÁSAGNARRAMMA
Christina Hesselholdt er unqur danskur
skáldsagnqhöfundur. Nýjustu bók hennnar er erfÍtt^T
flokka, en ÖRN OLAFSSON segir að þar sé skörp
skynjun hversdagslegra atburða og aðstæðna.
CHRISTINA Hesselholdt hefur verið
áberandi skáldsagnahöfundur í Dan-
mörku undanfarin ár. Hún er hálf-
fertug og kom fyrst fram 1991 með
skáldsöguna Kokkenet, Gravkammeret &
landskabet. Framhald þeirrar sögu, Det
. skjulte, kom 1993, og 1997 kom svo lokahluti
þrísögunnar, Udsigten. Ólíkt flestum skáld-
sagnabálkum eru þessar sögur afar stuttar,
sú fyrsta 60 bls., önnur tæplega 50, þriðja
innan við 90 bls., allar í litlu broti með stóru
letri. Hér er harmsaga sögð á lágum nótum.
Fyrsta sagan hefst á því að kona biður mann
sinn skreppa út úr herberginu rétt á meðan
hún deyi, hún skammist sín fyrir að láta
hann horfa upp á það. Rétt á eftir kemur
önnur kona, sem nýlega hafði kynnst mann-
inum, og tekur hann að sér, í öllum skilningi
þess orðalags. Hann fremur samt sjálfsmorð
skömmu síðar, en konan elur upp bamungan
soninn. Önnur sagan gerist tuttugu árum
síðar, og segir frá kynnum hans af ungri
konu. Hann hefur mikinn áhuga á líffæra-
fræði, raðar saman myndum, en síðar plast-
líkani mannslíkama í fullri stærð, loks leiðir
þetta til þess að hann hlutar sundur sambýl-
iskonu sína. Lokasagan hefst þar sem hann
lætur sig reka niður fljót með hjarta hennar,
sem hann lætur eftir á eyri. En þegar heim
kemur hefur uppeldismóðir hans eytt öllum
verksummerkjum með aðstoð aldraðs Ijós-
myndara sem faðir hans hafði fengið til að
ljósmynda sjálfsmorð sitt, óafvitandi. Sög-
unni lýkur á því að sorphirðar uppgötva lík-
ið, að því er morðingjanum sýnist frá svölum
á níundu hæð, en hann virðist ætla að
stökkva fram af. í öllum sagnabálkinum eru
einungis framantaldar sex persónur, og ber
lítið á sumum. Sjónarhomið hvarflar milli
þeirra, við fáum hugsanir þeirra og minning-
ar, einkum þó unga mannsins í sögumiðju,
Marlons. En svo ógnþrungnir atburðir sem
hér eru á ferð, þá er einkum dvalist við
hversdagslegt yfirborð hlutanna, og engin
skýring gefin á morði og sjálfsmorði. Les-
endur verða að lifa sig inn í hugsanagang
morðingjans, sem virðist hvers- dagsþekkur
maður, bara vera að leita eftir kjaraa hlut-
anna. En einn gagnrýnandi orðaði það svo að
Marlon þessi væri maður á valdi hugmynda
sinna, ófær um að skynja tilfinningar sjálfs
sín eða annarra. Þessvegna er hér umfram
Christina Hesselholdt
allt séð, þetta er mjög myndræn frásögn án
vangaveltna. Þessum frásagnarhætti hæfir
stíllinn, en þar ber mest á stuttum aðalsetn-
ingum, sem skýra bara frá því sem gerist og
sést.
Sjálfstæð skáldsaga, Eks, birtist líka
1997. Einnig hún er stutt, 90 bls. í svipuðu
broti og hinar. Hún er eingöngu samtal
pars sem er að sænga saman fyrsta skipti,
og nú skiptast þau á að segja hvort öðru frá
fyrri hjónaböndum og ástasamböndum sín-
um. Það skýrir titilinn, sem í dönsku talmáli
merkir fyrrverandi maka. Konan segir
einnig frá bernskuvinkonu sinni, sem fórst
tíu ára, en við hana virðist hafa verið eitt
innilegasta tilfinningasamband hennar. Hér
er stíllinn allt öðru vísi, lengri málsgreinar,
með útskýringum og tilfinningaorðum, enda
mest um þær rætt. Fólkið er að byggja upp
mynd af sér sem tilfinningaverum, fyrir
hvað annað, og í lokin er óljóst um framhald
sambandsins. Eðlilega botnar hvorug per-
sónan fyllilega í tilfinningum sínum, svo les-
endur fá brotakennda en nána mynd af
þeim.
Loks er nýútkomið smásagnasafn Hessel-
holdt, Hovedstolen. E.t.v. er fullfast kveðið
að orði að kalla þá bók smásagnasafn, þvi
mest ber á augnabliksmyndum eftir að frá-
sagnarrammi hefur verið dreginn upp. Þar
er skörp skynjun hversdagslegra atburða og
aðstæðna, sótt inn að kjarna lífsskynjunar,
líkt og gert er í ljóðum.
Skáldsögurnar hafa verið endurútgefnar í
kiljum, enda hafa þær fengið mikið lof gagn-
rýnenda. Þannig segir góðkunningi íslend-
inga, Erik Skyum Nielsen, að Udsigten sé af
því tagi texta sem valdi lesendum svima og
sælu, svo glampandi fagurt sé skrifað. Hen-
rik Wivel sagði að tækni Hesselholdt varpaði
nýju ljósi á skuggahliðar máls og mannlífs,
en Poul Borum sagði um miðsöguna að hún
væri ekki bara formlega uppreisn gegn
mörgum hefðum, hún væri líka mikilvæg
sem reynsla nýrrar kynslóðar af eilífum
átökum einveru og samveru, milli ég, þú og
við. Þetta væri átakanlega áhrifamikil stór-
saga í smábroti. En vitaskuld eru ekki allir á
einu máli um svo sérstæðar sögur. Lesið hefi
ég viðtal við bókaútgefanda á Jótlandi, sem
var mjög stórorður um að gagnrýnendur og
háskólamenn í bókmenntafræðum væru með
ek. samsæri um að hampa bókum sem ekk-
ert venjulegt fólkk nennti að lesa, og nefndi
Hesselholdt sérstaklega til dæmis. En þetta
sagði hann leiða til þess, að danskur almenn-
ingur væri að gefast upp á dönskum höfund-
um, enda væru þeir margir hverjir að gefast
upp á að skrifa, bóksalan væri það lítil hjá
þeim flestum. Ekki skal ég um það dæma, en
hitt er ljóst, að þeir höfundar sem best selj-
ast, Peter Hoeg, Jens Christian Gröndahl og
Hanne-Vibeke Holst, skrifa mjög hefð-
bundnar sögur. Frumlegri er metsöluhöf-
undurinn Ib Michael, a.m.k. stundum. En
áhugafplk um bókmenntalega nýsköpun ætti
að líta á bækur Hesselholdt, fremur flestum
dönskum samtímahöfundum, finnst mér.
-16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 16. JANÚAR 1999