Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1999, Blaðsíða 5

Ljósmynd/Ólafur Magnússon snemma árs 1930. Þjóðminjasafn, Ljósmyndadeild
ALÞINGISMENN ásamt skrifstofustjóra Alþingis og þingskrifurum í sal sameinaðs Alþingis og neðri deildar. Brugðið er frá sætaskipun í salnum vegna myndatökunnar. Ásgeir Ásgeirsson
fræðslumálastjóri, Reykjavík, er í forsetastól (1), við hlið hans stendur Jón Sigurðsson frá Kaldaðarnesi, skrifstofustjóri Alþingis (2). Skrifarar sameinaðs þings: Ingólfur Bjarnarson bóndi,
Fjósatungu (3), (fyrir framan skrifstofustjóra) og Jón Auðunn Jónsson forstjóri, ísafirði (4). Standandi aftast frá vinstri: Benedikt Sveinsson bókavörður, Reykjavík (5), forseti neðri deildar,
Sveinn Ólafsson umboðsmaður, Firði í Mjóafirði (6), Lárus Helgason bóndi, Kirkjubæjarklaustri (7), Sigurjón Á. Ólafsson afgreiðslumaður, Reykjavík (8), Héðinn Valdimarsson forstjóri, Reykja-
vík (9), Jón Baldvinsson forstjóri, Reykjavík (10), Haraldur Guðmundsson ritstjóri, Reykjavík (11), Erlingur Friðjónsson kaupfélagsstjóri, Akureyri (12), Hannes Jónsson kaupfélagsstjóri,
Hvammstanga (13). Sitjandi í aftari röð frá vinstri: Hákon Kristófersson bóndi, Haga á Barðaströnd (14), Einar Jónsson bóndi, Geldingalæk (15), Jóhann Þ. Jósefsson kaupmaður, Vestmanna-
eyjum (16), Ingibjörg H. Bjarnason forstöðukona Kvennaskólans, Reykjavík (17), Pétur Ottesen bóndi, Ytrahólmi (18), Halldór Steinsson héraðslæknir, Ólafsvík (19), Jón Sigurðsson bóndi,
Reynistað (20), Bjarni Ásgeirsson bóndi, Reykjum í Mosfellssveit (21), Jörundur Brynjólfsson bóndi, Skálholti (22), Halldór Stefánsson forstjóri, Reykjavík (23), Magnús Jónsson prófessor,
Reykjavík (24), Bernharð Stefánsson bóndi, Þverá í Öxnadal (25), Jón Ólafsson framkvæmdastjóri, Reykjavík (26), Gunnar Sigurðsson lögfræðingur, Reykjavík (27), Magnús Torfason sýslu-
maður, Eyrarbakka (28), Tryggvi Þórhallsson forsætis- og atvinnumálaráðherra, Reykjavík (29), Einar Árnason fjármálaráðherra, Reykjavík (bóndi, Litla-Eyrarlandi) (30), Jónas Jónsson dóms-
málaráðherra, Reykjavík (31). Sitjandi í fremri röð frá vinstri: Jónas Kristjánsson héraðslæknir, Sauðárkróki (32), Ingvar Pálmason útgerðarmaður, Nesi í Norðfirði (33), Páll Hermannsson bú-
stjóri, Eiðum (að mestu í hvarfi) (34), Jón Jónsson bóndi, Stóradal (35), Björn Kristjánsson fyrrv. bankastjóri, Reykjavík (36), Jóhannes Jóhannesson fyrrv. bæjarfógeti, Reykjavík (37), Magnús
Guðmundsson hæstaréttarmálaflutningsmaður, Reykjavík (38), Ólafur Thors forstjóri, Reykjavík (39). Fjórir þingmenn voru fjarstaddir: Guðmundur Ólafsson bóndi, Ási í Vatnsdal, forseti efri
deildar, Jón Þorláksson kaupmaður, Reykjavík, Sigurður Eggerz bankastjóri, Reykjavík, Þorleifur Jónsson bóndi, Hólum í Hornafirði. Þingskrifarar sitja gegnt forsetastól, talið frá vinstri: Helgi
Tryggvason kennari, Reykjavík (40), Andrés Eyjólfsson bóndi, Síðumúla (síðar alþingismaður) (41), Svanhildur Ólafsdóttir síðar stjórnarráðsfulltrúi, Reykjavík (42).
herra af hálfu ráðuneytis Vors þegnlega hefír
borið upp fyiir Oss tillögu um að rjúfa Alþingi
það, sem nú er, og þar sem Vér höfum í dag
aliramildilegast fallist á tillögu þessa, þá bjóð-
um Vér og skipum fyrir á þessa leið:
Alþingi það, sem nú er, errofíð.
Eftir þessu eiga allir hlutaðeigendur sér
þegnlega að hegða.
Gjört á Christiansborg 13. apiil 1931.
Undir Vor konunglega hönd og innsigli.
Christian R.
Tryggvi Þórhallsson.
Opið bréf um að Alþingi, sem nú er, sé rofíð."
„Vér Christian hinn Tíundi, af guðs náð
konungur Islands og Danmerkui-, Vinda og
Gauta, hertogi í Slésvík, Holtsetalandi, Stór-
mæri, Þéttmerski, Láenborg og Aldinborg,
Gjörum kunnugt: Með því að Vér höfum
mcð opnu bréfí, dagsettu í dag, rofíð AJþingi,
sem nú er, þá er það allramildilegastur vilji
Vor að nýjar almennar óhlutbundnar kosning-
ar skuli fara fram 12. júní næstkomandi.
Fyi-ir því bjóðum Vér og skipum svo fyrir,
að almennar óhlutbundnar kosningar til Al-
þingis skuli fara fram nefndan dag.
Eftir þessu eiga allir hlutaðeigendur sér
þegnlcga að hegða.
Gjört á Christianshorg 13. apríl 1931.
Undir Vor konunglega hönd og innsigli.
Chiistian R.
Tryggvi Þórhallsson
Opið bréf um nýjar óhlutbundnar kosningar
til Alþingis. “
Samkvæmt þessu lýsi ég því yfír að þetta
AJþingi Islendinga, sem háð er eitt þúsund og
einu ári eftir að hið fyrsta Alþingi var háð að
Þingvöllum, errofíð."
Þannig hljóðaði þingrofsboðskapurinn.
Bernharð Stefánsson segir í endurminningum
sínum (I. 152) að enginn flokksfundur hafí
verið haldinn um málið en þingmenn verið
látnir vita af því fyrir fram. Ingólfur Bjarnar-
son sagði Bernharði frá þessu er þeir mætt-
ust á götu. Einhverjir nánir flokksmenn utan
þingflokksins hafa fengið að vita um þessa
ákvörðun. Þannig segir Eysteinn Jónsson (I.
70).
„Yfir þingrofínu hvíldi mikil leynd og þing-
mönnum Framsóknarflokksins var sagt í
trúnaði hvað til stæði, einum og einum utan
fundar. Þessi leynd kom í veg fyrir að fréttir
af því hvað til stæði bærust út til andstæðing-
anna. Mun það hafa verið gert til þess að fyr-
irbyggja hugsanlegan mótleik af þeirra hálfu
sem ég sé þó raunar ekki hver hefði átt að
vera. Mér var trúað fyrir hvað til stæði, e.t.v.
til þess að ég yrði vitni að sögulegum atburði.
En ég hafði þá um skeið unnið mai'gvísleg
trúnaðarstörf fyi-ir ráðherrana."
Fullvíst er að þessi leynd tókst algerlega
og enginn af stjórnarandstæðingum hafði
minnstu hugmynd um hvað fram undan var
enda segir í Morgunblaðinu 15. apríl í frá-
sögn um þingrofið: „Líklegt hefði verið að
boðskapur þessi hefði komið þingheimi á
óvart svo um munaði.“ Þetta sést líka á öðru.
Jón Þorláksson bíður með blöð í höndum eftir
að fá orðið og hefja mál sitt. Bernharð Stef-
ánsson segir svo um Ólaf Thors: „Ólafur
Thors kom ekki inn á fundinn fyrr en nokkuð
var liðið á ræðu Tryggva. Held ég, að hann
hafi orðið einna fyrstur til að skilja, hvað
Tryggvi var að fara. Leit hann í fyrstu allt í
kringum sig mjög undrandi á svip, svo fór
andlit hans að roðna, en að lokum sló á það
fölva miklum. Magnús Jónsson prófessor sat
við hlið mér. Sá ég að hann gaf mönnum nán-
ar gætur, ekki síst Ólafí Thors, og var nokk-
uð kíminn á svip.“
Vafalaust hafa stjórnarandstæðingar ekki
séð upphaflega að hverju stefndi. Bernharð
Stefánsson segir svo: „En auðsætt var að and-
stæðingarnir skildu ekki fyrst lengi vel hvert
hann stefndi en héldu að hann ætlaði að segja
af sér án vantrausts. Heyrðist t.d. Sigurður
Eggerz tauta: „Þetta er alveg rétt af honum,
að segja bara af sér.“„
Þannig segir Bernharð frá. Þetta er auðskil-
ið, ef litið er á ræðu forsætisráðherra. Fyrri
hluti hennar er sex langar greinar og hefst
hver þeirra á „þar eð“, orsakarsetningar, óvíst
lengi hver afleiðingin yrði, mátti halda að þar
væri afsögn, og svo hefur Sigurði Eggerz virst
og áreiðanlega fleirum. Er komið fram í miðja
ræðu þegar aðalatriðið loksins birtist: þingrof.
Alger þögn og kyrrð var í salnum meðan
forsætisráðherra flutti ræðu sína, einnig eftir
að ljóst var orðið að þing var rofíð og þing-
menn á svipstundu sviptir umboði. En að
ræðu lokinni var kyrrðin skyndilega rofin.
Menn spruttu úr sætum, æddu um, og hver
talaði upp í annan. Var því líkast sem ógurleg
skriða félli með gný og hávaða. Hef ég aldrei
séð slíka ólgu brjótast svo skyndilega fram
upp úr slíkri þögn. Héðinn Valdimarsson varð
fyrstur til máls. Sæti hans var fram af dyrum
ráðherraherbergisins, rétt hjá borðum ráð-
herra. Héðinn reis upp og hrópaði: „Niður
með konunginn og íslensku stjórnina. Stjórn-
in þorir ekki að láta samþykkja stjómar-
skrána.“ Magnús Guðmundsson hrópaði:
„Niður með íslensku stjórnina." Margir
flokksmenn þeirra hrópuðu: „Heyr, heyr.“
Nú ruddust þingmenn upp úr sætum sínum
og allt varð í uppnámi. Mest bar á Ólafi
Thors. Sæti Ólafs var við borðsendann hægra
megin við aðaldyrnar inn í þingsalinn. Ólafur
æddi inn á gólfið allt upp að borði ráðherr-
anna. Þeir voru nú staðnir upp og stóðu við
vegginn bak við stólana og var þá borðið og
stólamir á milli. Ólafur hrópaði: „Þetta er sú
svívirðilegasta misbeiting valds sem nokkum
tíma hefur þekkst.“ Tryggvi svai-aði fáu.
Ringulreiðin fór sivaxandi, hver talaði upp í
annan og margir vom æstir. Ólafur sneri sér
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. APRÍL 1999 5