Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1999, Page 8
LUCIEN Freud: Sofandi kona, 1995.
BREZK MALARA-
LIST SÍÐUSTU ÁRA
Brezk málaralist á sér
ríkulega hefó og fígúra tíft
málverk í Bretlandi hefur
með einl" iverjum h lætti sinn
eigin svip og býr þó y{ ir
ALLEN Jones: Gesturinn, 1989.
ÝLEG bók um fígúratíft
málverk Breta í samtíman-
um sýnir að málverkið lifir
góðu lífí í þessu nágranna-
landi okkar, enda eiga
Bretar mikilfenglega hefð
frá Turner og Constable á
síðustu öld til Graham
Sutherland og þeirra málara sem kynntir eru í
bókinni. Ekkert er fjarri sanni en að þessi list-
miðill sé á undanhaldi eða hverfandi þó að því
hafi verið haldið fram fi-am hér af fámennum
hópi, enda mun auðveldara í svo fámennu sam-
félagi að reka einhverskonar trúboð og koma
hjörðinni í einn dilk. Trúboð í myndlist er þó
ekki ný bóla og þeir sem muna aftur tO áranna
uppúr 1950 minnast þess sem þá var fullyrt, að
fígúratíft málverk heyrði að fiillu og öllu for-
tíðinni til.
Frá upphafi módernismans í myndlist hafa
fáeinar þjóðir verið taldar í forustuhlutverki,
en listamenn annarra þjóða hafa beðið eftir
frumkvæði þaðan og unað því að vera sífellt
sporgöngumenn. Frá því fyrir aldamót og
fram á miðja öldina var álitið að uppspretta
allra sannra framfara í myndlist væri í Frakk-
landi og þá var einungis átt við París. Síðan
hafa Fransmenn alveg tapað því frumkvæði
sem þeir höfðu íyrr á öldinni, en nýjabrumið,
sem er þó orðið harla þreytulegt, hefur í
nokkra áratugi komið frá Bandaríkjunum og
Þýzkalandi, og í minni mæli frá Italíu,
Hollandi og Spáni. Það eru listamenn þessara
landa sem sí og æ eru nefndir á síðum þekktra
tímarita um myndlist. Annarra þjóða lista-
menn komast stundum á blað, en ekki mikið
meir.
011 önnur lönd, Norðurlöndin og meiripart-
urinn af hinum, fjölmenna spænsku- og portú-
gölskumælandi heimi eru í hlutverki þeirra
sem dansa með; einnig stórt og efnað land eins
og Kanada, að ekki sé nú talað um Austur-
Evrópu og Rússland. Heil heimsálfa eins og
Astralía virðist næsta lítið geta látið til sín
taka, en meðal Asíuþjóða eru Japanir lang-
helzt þátttakendur á vestrænum myndlistar-
markaði og þá í hlutverki sporgöngumanna.
Brezkir nútíðar myndlistarmenn eru ekki fyr-
irferðarmiklir á síðum listatímaritanna, en ein-
hvernveginn virðast þeir hafa ákveðna sér-
stöðu þar sem þeir sigla sinn brezka sjó; til
dæmis er rótgróin brezk hefð í fígúratífu
vatnslitamálverki og mörg félög starfandi í
þeirri grein; sum þeirra konungleg.
Abstraktbylgjan, bæði geómetrían og það
Ijóðræna, var nýjabrum um og eftir miðja öld-
ina. Bretar höfðu þar enga forystu, en tóku
þátt í því eins og aðrar Evrópuþjóðir og fáeinir
enskir abstraktlistamenn uppskáru frægð,
Ben Nicholson, Alan Davie, Ceri Richards og
Victor Pasmore til dæmis. Sá fjöldi var samt af
einhverjum ástæðum hverfandi á móti öllum
Fransmönnunum sem urðu heimsfrægir um
stundarsakir, en eru farnir að íyrnast núna.
Á árunum eftir heimsstyrjöldina og fram til
1970 gerðist það óvænta, að brezkur myndlist-
armaður fór hamförum uppá stjörnuhimininn
og má segja að hann tæki við því stjörnuhlut-
verki sem Picasso hafði lengi haft. Sá var
Francis Bacon, og hafði nýjan boðskap fram
að færa um óendanlegt kvalræði hinnar
mennsku kindar. Bacon synti móti straumn-
um; hann var fígúi-atífur málari og eins langt
frá geómetrískum lausnum og hugsast gat.
Ekki er hægt að segja að Bacon færi í fót-
spor annarra og ekki studdist hann við enska
hefð heldur. En svo áhrifamikill varð hann á
tímabili að í hverjum listaskóla gerðust listspír-
ur lærisveinar hans og reyndu að fara hamfór-
um í blóði drifnum harmkvælalýsingum.
Ekki naut Bacons lengi við; áhrif hans dvín-
uðu fljótt og einnig í heimalandi hans. Litlu
síðar eignuðust Bretar annan heimsfrægðar-
mann í myndlist, David Hockney, sem enn er í
fullu fjöri og var þá mjög ákveðið dreginn í
dilk með popplistamönnum. Hockney var öðru-
vísi poppari en þeir bandarísku, en í áður
nefndri bók um brezkt nútíma málverk segir
höfundur formálans, Martin Gayford, að það
sé byggt á misskilningi að telja Hockney í j
flokki popplistamanna og sama eigi við um
Ronald Kitaj, sem er Bandaríkjamaður að
uppruna, en settist að í Bretlandi og hefur get-
ið sér mikið orð.
Bókin leiðir í ljós að Bretar eiga allfjöl-
menna sveit úrtöku góðra fígúratífra málara
sem enn eru starfandi, sumir þeirra raunar
ungir, og hafa haslað sér völl innan fígúratífa
málverksins, en fara samt afar ólíkar leiðir.
Eftirtektarverð er hin brezka portrethefð, sem
oft birtist á sýningum og sagði Freysteinn Jó-
hannsson blaðamaður nýlega frá einni slíkri í
Morgunblaðinu. Myndirnar sem með fylgdu
leiða í ljós ótrúlega fjölbreytni þessa listmiðils
ásamt mikilli færni í útfærslu.
Bókin um fígúratífa málverkið í Bretlandi
sýnir að brezkir málarar virðast meira en aðrir
hafa leitt hjá sér sviptivinda tízkunnar. Þeir
ruku ekki í „nýja málverkið“ um 1980 þegar
Þjóðverjum tókst að gera það frægt og „fram-
leiða“ ofurstirni sem hinn lokaði myndlistar-
heimur þekkir vel, en almenningur trúlega alls
ekki. Brezkir málarar hafa líka eftir bókinni að
dæma leitt hjá sér meinlæti minimalismans
eða naumhyggjunnar sem verið hefur tízkufyr-
irbæri á íslandi. Ef þessi bók gefur raunsanna
mynd af fígúratífu nútíma málverki í Bret-
landi, þá leiðir sú mynd í ljós að maðurinn er
megin viðfangsefnið eins og löngum áður.
Flest verkin í bókinni væri alrangt að kenna
við raunsæisútfærslu. „Fígúran“ eins og
tíðkast að kalla einu nafni mannsmyndina er
stílfærð hjá Bretunum, en samt öðruvísi en en
gengur og gerist hjá ýmsum málurum sem enn
eru undir áhrifum módernismans. Þetta er að
vísu önnur hlið á módernismanum, en stíl-
færsla Bretanna felst öllu fremur í óvenjulegu
sjónarhorni, þröngum skurði eða staðsetningu
fígúrunnar á myndfletinum.
Þessi brezka hefð í meðhöndlun á fígúrunni
virðist m.a. eiga sér fyrirmynd í verkum
brezka málarans Stanleys Spencers, 1891-
1959, sem áreiðáfilega er lítið þekktur hér.
Hann var á sinni tíð sér á parti og um leið
mjög nútímalegur; þó án minnstu áhrifa frá
Picasso. Þó ótrúlegt sé minnir Spencer meira á
annað fyrirbæri í evrópskri list, nefnilega þá
stefnu sem var uppi í Þýzkalandi á árunum
milli heimsstyrjaldanna og var nefnd „Neue
Sachlicheit“. Þetta nýja þjóðfélagsraunsæi
varð ekki langlíft og dæmt „úrkynjað“ í Þriðja
ríkinu eins og margt annað eftir að nazistar
komust tO valda. Þrátt fyrir nálægð og mikil
samskipti við Breta er naumast hægt að segja
að íslenzkir málarar hafí orðið fyrir áberandi
áhrifum þaðan.
Ekki eni þeir allir þekktir, að minnsta kosti
ekki hér á landi, sem kynntir eru í bókinni um
brezka fígúratífa málaralist í samtímanum.
Ætla má að frægastur þeirra sé fyrrnefndur
David Hockney. Aðrir brezkir málarar með al-
þjóðlega frægð eru þeir Frank Auerbach og
Leon Kossoff. Þeim er sameiginlegt að mála
með jarðlitum og teikningin hjá báðum er afar
stórkarlaleg; það á við Auerbaeh í enn ríkara
mæli og verk hans eru alveg á mörkum hins
abstrakta. Vel kunnur er einnig John Bellany
og fólk er viðfangsefni hans; líklega nútíma
Bretar, menn með kúluhatta og þverslauffur í
veizlufagnaði með kviknöktum konum.
Lucien Freud, sonarsonur hins fræga geð-
læknis í Vínarborg, er sér á parti í þessum fé-
lagsskap; hann gengur lengst í raunsæisút-
færslu og hefur framar öðru lagt sig eftir því
að mála nektarmyndir, konur og karla; oft fólk
sem komið er af léttasta skeiði, stundum ak-
feitt og oftast ófrítt. Pensiltækni hans er sér-
stæð, liturinn borinn þykkt á, ekki sízt þegar
hann málar portret. Hann virðist hafa eignast
lærisvein í öðrum brezkum málara, Tai-Shan
Chierenberg, sem málar portret með sömu
tækni af mikilli færni.
í pop-bylgjunni um 1960 var Bretinn Allen
Jones meðal málara sem náðu að vekja athygli
umheimsins og heldur að nokkru leyti enn
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. MAÍ 1999