Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1999, Blaðsíða 12

EFTIR ÞRÖST GEIR ÁRNASON
ELSTA BORG FRAKKLANDS
2600 ÁRA GÖMUL
Marseille hefur einatt þurft að þjóna hlutverki móttöku-
anc Jyris Frakklands í suðri. Þannig að borgin hefur
þurft að taka við gríðarlegum holskeflum af flóttafólki
af erlendum uppruna og finna (dví samastað innan
sinna landamerkja. Þetta hefur valdið glundroða og oft menningarlegum árekstrum.
tók kona hans sótt fyrst. Ok brátt tók sóttina
Þorsteinn Eiríksson, ok lágu þau bæði senn;
andast Grímhildur, kona Þorsteins svarta.
Nú elnaði sóttin Þorsteini Eiríkssyni ok and-
ast hann.
Þá tók Þorsteinn bóndi Guðríði af stólin-
um í fang sér, ok huggaði hana, ok hét henni
því, at hann mundi fara með henni til Eiríks-
fjarðar. Hon þakkaði honum. Þorsteinn bóndi
efndi vel við Guðríði, allt þat hann hafði heitit,
ok fór til skips með Guðríði með allt sitt til Ei-
ríksfjarðar. Guðríður fór til Leifs í Brattahlíð.
5. ferð, árið 1007: Þorfinnur og
Guðriður réðu til Vinlandsdvalar
Þat sama sumar (1006?) kom skipaf Nor-
egi til Grænlands. Sá maður hét Þorfínnur
karlsefni er því skipi stýrði. Ok var um vetr-
inn í Brattahlíð. Brátt felldi hann hug til
Guðríðar og bað hennar, ok gert brúðhlaup
þeirra á þeim vetri. Hin sama var umræða á
Vínlandsfór sem fyrr, ok fýstu menn Karls-
efni mjök þeirrar ferðar bæði Guðríðr ok
aðrir menn.
Nú var ráðin ferð hans, og réði hann sér
skipverja sextigi karla og konur fim þeir
höfðu með sér allskonar fénað, því þeir ætl-
uðu að byggja landið, ef þeir mætti þat. Síð-
an heldu þeir í haf skipinu, ok kómu til Leifs-
búða með heilu og höldnu ok báru þar upp
húðföt sín. Reiður var þar upp rekin bæði
mikil ok góð; skorti þá eigi mat; fénaðr gekk
þar á land upp. Karlsefni lét fella viðu og
telgja til skipsins.
Eftir þann vetur hinn fyrsta kom sumar;
þá urðu þeir varir við skrælingja með byrðar
sínar, enn þat var grávara ok safali ok alls-
konar skinnavara. Hvárigir skildu annars
mál. Karlsefni bað konur bera út búnyt að
þeim þá vildu þeir kaupa þat, en ekki annat.
Þeir báru sinn vaming í brott í mögum sín-
um enn Karlsefhi höfðu eftir bagga þeirra ok
skinnvöru. Karlsefni lætur gera skíðgarð
rammlegan um bæ sinn, ok bjoggust þar um.
I þann tíma fæddi Guðríður sveinbarn,
kona karlsefnis, og hét sá sveinn Snorri. A
öndverðum öðrum vetri kómu skrælingjar.
Nú skuluð þér bera út skíkan mat sem fyrr
var rífastr. I því var veginn einn skrælingja,
af því hann hafði viljað taka vápn þeirra.
„Nú munum vér þurfa til ráða at taka, ek
hygg at þeir muni vitja vár hit þriðja sinn
með ófriði ok fjölmenni. Enn þar var svá
háttat, er fundur þeirra var ætlaðr, at vatn
var öðrum megin, enn skógr á annan veg. Nú
kómu skrælingjar ok féll fjöldi af liði Skræl-
ingja enn; síðan flýja þeir á skóginn.
At vári þá lýsir Karlsefni, at hann vill eigi
þar vera lengr. Nú búa þeir ferð sína ok
höfðu þaðan mörg gæði í vínvið ok berjum ok
skinnvöru. Nú sigla þeir í haf ok kómu til Ei-
ríksfjarðar skipi sínu heilu.
6. ferð, árið 1012:
Freydis fer fil Leifsbúða
Það sama sumar kemur skip af Noregi til
Grænlands því skipi stýrðu bræður tveir,
Helgi og Finnbogi. Freydís fór til fundar við
þá bræður, og beiddi þá at þeir færi til Vín-
lands með farkost sinn. Þaðan fór hon á fund
Leifs bróðr síns ok bað að hann gæfi henni
hús á Vínlandi. Enn hann kvaðst ljá mundu
hús enn gefa eigi. Nú létu þau í haf. Þó kómu
þeir bræðr nökkru fyrr ok höfðu upp borit
föng sín til húsa Leifs.
„Hví báruð þér hér inn föng yðar? Mér
léði Leifur húsanna en eigi yður“. „Þijóta
mun okkur bræður illsku við þik“; ok báru
nú út fóng sín ok gerðu sér skála, firr sjónum
á vazströndu, og bjuggu vel um. Þat var einn
morgin snemma, at Freydís stóð upp ór rúmi
sínu ok klæddist.
Enn síðan gekk hon til skála þeirra
bræðra. „Ek vil kaupa skipum við ykkur
bræðr, ok vilda ek í brott héðan“. „Þat mun
ek láta gangast ef þér líkar þá vel“. Gengur
hon heim. Vaknar hann Þorvarður við ok
spyrr hví hon væri svo köld ok vát. „Ek var
gengin, ok vilda ek kaupa meira skip; enn
þeir urðu illa við þat svá illa, at þeir börðu
mik ok léku sárlega; enn þú vesæll maðr
munt hvorki vilja reka minnar skammar né
þinnar“. Nú váru þar allir karlar drepnir,
enn konur váru eftir ok vildi engi þær drepa.
Þá mælti Freydís: „Fái mér öxi í hönd“. Hon
gekk af þeim dauðum. Nú bjuggu þeir skipit
snemma um várit, sigla síðan í haf ok komu í
Eiríksfjörð. „Eigi nenni ek, at gera þat við
Freydísi systur mína, sem hon væri verð,
enn spá mun ek þess, at þeirra afkvæmi
muni Htt at þrifum verða.
Ok hefr Karlsefni gerst sagt allra manna
atburði um farar þessar allar, er nú er nökk-
urt orði á komit.
Heimild
Eiríkssaga rauða og Grænlendingaþáttur. Útg. Sig.
Kristjánsson Reykjavík 1902. Sagan er stytt, en hvergi
er orði inn skotið né orðaröð breytt. (Tilgátur innan
sviga)
Marseille er elsta borg
Frakklands en tilurð
hennar má rekja aftur
til um 600 fyrir Krist.
Allan hennar aldur hef-
ur staðsetning borg-
amnar skipt mestu fyrir
sögu hennar. þetta er
hafnarborg sem teygir sig 70 km eftir suður-
ströndinni, í vestur frá frönsku Rívíerunni.
Marseille er þriðja stærsta borg landsins (á
eftir París og Lyon) og telur rétt rúmlega
milljón íbúa. Hún er hluti hins sögufræga
Provence-héraðs, í Suð-Austur Frakklandi,
sem hefur löngum laðað að sér merka lista-
menn og verið uppspretta margra frægustu
meistaraverka listasögunnar. Margir telja birt-
una, og ýmis dulmögn henni tengd, vera orsök
hins mikla aðdráttarafls sem Provence hafði á
impressjónistanna og Van Gogh en sem dæmi
um fleiri kunna bæi í Provence, og komið hafa
við sögu listarinnar, má nefna Arles, Avignon
og Aix-en-Provence.
Söguágrip
Fom-Grikkir fóm ekki varhluta af því
hversu ákjósanlegt vai- að stunda sjósókn og
verslun frá stað eins og Marseille og era til
margar goðsagnir af landnámi þeirra. Sú
þekktasta byggir á hugmyndinni um elskend-
uma sem era af ólíkum upprana en með þeim
takast ástir sem frekar era af guðlegum upp-
rana heldur en mannlegum. Gyptis, dóttir
Nann konungs, var í þann mund að velja sér
brúðguma þegar Protis sjóliðsforingja bar þar
að garði, fremstan í flokki grískra sæfara. í
þann tíma tíðkaðist að brúðurin valdi sér mann
með því að afhenda honum bikarfylli af vatni til
merkis um hug hennar til hans. Fyrir tilstilli
guðanna afhendi hún Protisi bikarinn og þau
gengu í hjónaband; upp frá því var talað um
borgina Massalíu, sem síðar varð Marseille.
Allar götur síðan hefur Marseille velkomnað
sæfarendur og föramenn allra þjóðarbrota og
er það auðsjáanlegt á fjölbreytilegu mannlífi
borgarinnar nú, 2600 áram síðar. Borgin hefur
sem sagt ávallt verið kjörinn vettvangur versl-
unar og sjávarútvegs en hvort tveggja hefur
verið stundað þar nánast frá upphafi. Hún taldi
snemma 20.000 íbúa og var á skömmum tíma
mikilvægasta hafnar- og verslunarborg við
Miðjarðarhaf.
Marseille-búum hefur löngum verið annt um
sjálfstæði sitt og ávallt verið utanaðkomandi
yfirboðuram óþægur ljár í þúfu. Frá því um
400 fyrir Kristsburð nutu Marseille-búar
stuðnings Rómverja í hverjum þeim ófriði sem
þeir áttu til að standa í við grannríki sín, t.d.
Gallíu og Karþagó. Það bandalag tók hins veg-
ar enda árið 49 f.Kr. er Sesar sagði Marseille-
búum stríð á hendur og náði borginni á sitt
vald eftir sjö mánaða umsátur. Næsta árþús-
undið lýtur borgin stjórn Gota og síðar
Franka, undir lok 7. aldar hafði hún sameinast
Provence sem öðlaðist svo sjálfstæði árið 890
þegar leiðir skildu með Provence og Franka-
ríki. Höfuðborg Provence var þá Aix-en-
Provence. Árið 1383 brýst út borgarastyrjöld í
Provence, leiðir skiljast á ný með Marseille og
Provence. Það er oft talað um lok 14. aldar og
upphaf þeirrar fimmtándu sem tímabil sundr-
ungar og glundroða á þessu landsvæði. Um
miðbik 15. aldar tóku málin þó að skýrast og
þakka menn oft stjórnarkænsku René nokkurs
af Anjou (Roi René) og tilkomu verslunardóms
á valdatíð hans að sættir nást í desember árið
1481. Mánuði síðar er Provence orðið hluti af
Frakklandi.
Gamalt og nýtt
Tilkomumesta kennileiti Marseille-borgar er
basilíka ein er byggð var á síðari hluta 19. ald-
ar og nefnist Notre-Dame-de-la-Garde eða
Frúarkirkjan á Varðbergi, ef við leyfum okkur
að snara nafninu yfir á íslensku. Hún er stað-
sett rétt austan megin við elsta hluta borgar-
innar, gömlu höfnina og miðbæinn, uppi á mik-
illi hæð sem nefnist La Garde eða Varðbergið.
Þótt kirkjan hafi ekki verið byggð fyrr en á 19.
öld hefur verið þarna bænastaður allt frá mið-
öldum. Kirkjan er hin glæsilegasta og var
byggt til heiðurs sjómönnum, sem auðveldlega
má sjá innan veggja hennar þar sem áletrað
era nöfn þeirra sjómanna sem farist hafa allt
frá byggingu hennar og á annað borð gerðu út
frá Marseille. Uppi á kirkjuturninum trónir tíu
metra há gullstytta af Maríu mey haldandi á
Jesúbaminu sem baðar út höndum til blessun-
ar höfninni, borginni og öllum þeim sem til
hennar koma. Útsýnið af hæðinni er stórkost-
legt og vilji menn virða fyrir sér alla borgina í
einu vetfangi er þetta ákjósanlegur staður, að
ekki sé minnst á útsýnið á haf út. Borgin dreg-
ur einkennislit sinn af hafinu sem hjúfrar sig
að henni líkt og þegar sæfarinn fann brúði sína
forðum.
Úti á flóanum liggja fjórar eyjar og gerði
Alexander Dumas eina þeirra, Isle d’If eða
}viðareyju, fræga er hann lét Greifann af
Monte Kristó dvelja þar í fangelsi í samnefndri
skáldsögu. Fangelsið sjálft, Chateau d’If, er
glæsilegt virki sem Frangois fyrsti lét reisa ár-
ið 1524. Ef horft er í norðurátt af Varðbergi
sér maður út yfir ystu mörk borgarinnar þar
sem vígalegir fjallgarðar girða hana inni í
rammgerðri klettajötu.
þrátt fyrir að borgin sé 2600 ára gömul hafa
ekki fundist þar fornleifar eldri en frá 12. öld
og er þar einungis um að ræða rústir sem
byggt hefur verið ofan á. En hún er vissulega
reist á fomum granni og bæjarskipulagið í
gamla miðbæjarkjarnanum og við gömlu höfn-
ina, sem kalla má hjarta borgarinnar, er að
mestu leyti það sama og það var í fyrndinni.
Eitt af elstu minnismerkjunum er Saint-Vikt-
or-klaustrið rétt við gömlu höfnina. Það er talið
upphaflega hafa verið reist á 5. öld en elstu
hlutar þess nú era frá 14. öld. Svona má áfram
telja, elsta kirkja borgarinnar, kirkja heilags
Lárentíusar, er frá 12. öld og elsta íbúðarhúsið
er frá þeirri sextándu. Loks ber að geta áhuga-
verðrar kirkju sem kennd er við kærleika og
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. MAÍ1999