Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1999, Blaðsíða 3
l l SISOk MOIM.I MSI ADSINS - MENNING I IS I IIS
84. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Kubrickerallur
Þess er minnst nú að kvikmyndahöfundurinn
Stanley Kubrick Iést á þessu ári. Um hann
hefur verið sagt að þar hafi farið síðasti ris-
inn í heimi kvikmyndanna. Um Kubrick skrif-
ar Jónas Knútsson kvikmyndaleikstjóri.
Sigurjón
Um þessar mundir kemur út 2. bindi ritverks
um Siguijón Ólafsson myndhöggvara, glæsi-
leg bók með fjölda mynda. I texta Aðalstcins
Ingólfssonar er komið víða við og ferill Sig-
urjóns rakinn frá því hann kom heim eftir
stríðið. Hér er gripið niður í kafla um portret
Sigurjóns en á því sviði vann hann mörg
mcistaraverk.
Fjaðrórgljúfur
Austur á Síðu er margt að sjá í ríki náttúr-
unnar og meðal þess er Fjaörárgljúfur
skammt vcstan við Hunkubakka. Gljúfrið er
um 100 m djúpt og frá því segir Gísli Sigurðs-
son í máli og myndum.
Berlín
fékk sína listakaupstefnu líkt og aðrar stór-
borgir í Þýskalandi fyrir nokkrum árum, og
er mikill hugur í framkvæmdaraðilum að
skapa henni nafn og sérstöðu. Allt skal vera
best frumlegast og stærst í höfuðborg þjóðar-
innar sem fyrr. Bragi Asgeirsson var á vett-
vangi við foropnun framningsins fyrir
skemmstu og hermir hér frá.
FORSÍÐUMYNDIN
er af Hjálmsstöðum í Laugardal, einn af fegurri bæjum landsins, þar sem
saman fer fallegt bæjarstæði og vel teiknað ibúðarhús sem nýtur sín til fulls
vegna þess að það var byggt framan við gamlan trjágarð og stendur í skjóli
hans. Ljósmynd-.Lesbók GS.
JÓN ARASON
[AF ATBURÐUM 1549-
5 0] - BROT -
Bóndi nokkur bar sig að
biskups veldi stýra
því dýra.
En honum fórilla það.
Öllu varhonum betra á Stað
heima aðhýra.
Bóndinn Skálholts barsigað
biskupsstólnum stýra
þeim dýra.
Villu marga og vantrú bauð;
vex honum af því sárleg nauð,
sem skáldin skýra.
Þessi karl á þingið reið
þá með marga þegna
svo gegna.
Öllum þótti hann ellidjarfr,
ísalandi næsta þarfr
og mikið megna.
Víkr hann sér í Viðeyjarklaustr
- víða trúi eg hann svamli
sá gamli.
Við Dani var hann djarfr og hraustr.
Dreifði hann þeim á flæðarflaustr
með brauki og bramli.
Nú er hann kominn til Hóla heim
hægrísínu sinni,
eginni.
Örðinn er hann af elli mæddr.
Aldrei trúi eghann verði hræddr,
þó ljóðin linni.
Jón Arason, 1484-1550, fæddist á Grýtu í Eyjafirði. Hann varð prestur 1507
og biskup á Hólum 1524 til dauðadags. Hann var síðastur biskup í kaþólskum
sið, tekinn af lífi í Skálholti.
GERUM BORG-
INA BYGGILEGRI
RABB
/
Eg tek undir með þeim, sem telja
byggðavandann alvarlegan. Ég
er hins vegar líka sammála
þeim, sem líta svo á að stærsta
hættan í byggðamálunum sé
ekki að fólk flykkist til Reykja-
víkur, heldur að fólk flykkist
frá Reykjavík - til útlanda. Ég
er m.ö.o. sammála þeim, sem telja að megin-
vamarlínan í byggðamálunum liggi ekki uppi
í Borgarfirði eða austur í sveitum; hún liggur
þvert á móti um Keílavíkurflugvöll.
Höfuðborgin okkar er megintryggingin
fyrir því að í hinni alþjóðlegu samkeppni, sem
nú ríkir, haldist bezt menntaða fólkið í landinu
- eða snúi aftur heim frá námi erlendis - af
því að það finnur störf við sitt hæfi og, sem
sennilega er enn mikilvægara, samfélag og
umhverfi að sínu skapi. Þetta finnur fólk í
borg með kraftmiklu menningarlífi, öflugu
viðskiptalífi og fjölbreyttum möguleikum á
tómstundaiðkun og útiveru. Vöxtur og við-
gangur Reykjavíkur er raunar líka ein for-
senda þess að fólk sé til í að búa úti á landi,
vegna þess að í margra huga er nauðsynlegt
að ekki sé langt í borgarlífið, þótt þeir kjósi
ekki endilega að búa í borg.
Að mörgu leyti hefur Reykjavík tekizt,
þrátt fyrir hvað hún er pínulítil, að verða dá-
lítil heimsborg og um leið sá segull, sem held-
ur fólki heima. Við getum verið stolt af mörgu
og grobbað okkur endalaust af fjölda atvinnu-
leikhúsa, kvikmyndahúsa, sjónvarpsrása og
útvarpsstöðva, sinfóníuhljómsveit og óperu og
bráðum tónlistarhúsi. Veitinga- og kaffihús-
um hefur fjölgað óðfluga á síðustu árum og
veitingamar eru meira að segja oft alveg
prýðilegar. Laxveiðiá rennur um miðja borg-
ina, opin svæði eru fráleitlega mörg, örstutt í
skíðasvæðin og þannig mætti áfram telja. Vel-
ferðar- og menntakerfið er í sæmilegu lagi í
samanburði við nágrannalöndin; vandræðin
við að manna skóla, leikskóla og heilbrigðis-
stofnanir eru ekki séríslenzkt vandamál. Verð
á t.d. raftækjum og fatnaði, einkum þeim
vandaðri, hefur orðið skaplegra og minna er
orðið um að fólk þurfi að kaupa sér flugfar-
seðil til útlanda til að hafa efni á jólafötum á
börnin.
Á öðrum sviðum er samkeppnisstaða
Reykjavíkur hins vegar afar slæm í saman-
burði við heimsborgirnar. Þar eru efst á list-
anum verðlag og úrval af daglegri nauðsynja-
vöru, mat og drykk, sem er um leið
mikilvægur partur af menningarlífinu. Matur
og drykkur er farinn að skipta heilmiklu máli í
lífi margra Islendinga, ekki sízt þeirra, sem
hafa kynnzt siðum annarra þjóða í þeim efn-
um. Matur er ekki lengur bara til að verða
saddur af og áfengir drykkir ekki bara til að
verða svínfullur af. Nú til dags eru orðnir til
fjölmargir kröfuharðir áhugamenn um mat og
vín á Islandi. Það verður að segjast eins og er
að heimsborgin Reykjavík stendur ekki undir
kröfum þeirra og „drottning íslenzkra mat-
vöruverzlana“ er eins og rytjuleg kelling í
Hagkaupsslopp samanborið við sælkerabúðir
meginlandsins.
Hér er þó ekki hægt að kenna kaupmönn-
um um, heldur fyrst og fremst stjómmála-
mönnum. Það þótti bylting fyrir fáeinum ár-
um, þegar leyft var að flytja inn útlenda osta
(enginn dó, þrátt fyrir að innflutningsbannið
hefði verið réttlætt með „heilbrigðissjónar-
miðum“). Enn bera ostaborð stórmai’kaðanna
hins vegar merki innflutningskvóta og ofur-
tolla ríkisstjómarinnar.
Sama er uppi á teningnum í grænmetis-
borðunum, eins og frægt er orðið. Verð á
grænmeti hækkaði eftir að nýtt GATT-
samkomulag gekk í gildi, svo tryggilega
gengu fulltrúar bænda í ríkisstjóm frá tollum
og kvótum til að vernda innlenda framleiðslu.
Og að sjálfsögðu líður framboð og úrval fyrir
þessa sovézku innflutningshætti. Það er
þyngra en támm taki að vafra um íslenzkan
stórmarkað með einfalda uppskrift að t.d.
grænmetisrétti frá Miðjarðarhafinu og finna
u.þ.b. helminginn af hráefninu, verða að
skálda afganginn með einhveiju fölu íslenzku
káli.
Ekki þarf að rekja lengi raunir matamn-
nenda þegar kemur að innflutningi á kjöt-
vöru; allar ljúffengustu pylsur og skinkur
meginlandsins era hér í banni vegna þess að
þær era ekki soðnar til andskotans og þar af
leiðandi ekki þóknanlegar yfirdýralækni, sem
hefur eftirlit með innflutningi matvöra. I
hvaða landi öðra þarf fólk að spyrja dýra-
lækni hvað það megi láta ofan í sig?
Stærsta hneykslið er þó fyrirkomulagið á
áfengissölu. Áhugamenn um jafnsjálfsagða
neyzluvöra og bjór eða léttvín geta ekki nálg-
azt hana í hverfisverzluninni sinni, hvað þá í
sérverzlun þar sem lagt væri upp úr úrvali og
þekkingu á þessari göfugu vöra, heldur verða
þeir að gera sér ferð í kuldalegar ríkisstofnan-
ir, sem eru opnar á þeim tíma, sem fólk kemst
sízt þangað, úrvalið fer eftir höfði einhverra
embættismanna og vöraþekking starfsfólks-
ins er svo stórfengleg að einkunnir eins og
„ekki súrt“ og „gott á grillið" þykja bara
nokkuð góð meðmæli með víni. Sorgarsöguna
um verðlagið þekkja allir.
Sama á auðvitað við um sterkari drykkina.
Það er til dæmis mikil stúdía að kynnast
leyndardómum skozks maltviskís. Af því eru
til vel á annað hundrað tegundir. í verzlunum
ÁTVR er hægt að fá heilar sex! Reyndar er
hægt að sérpanta nokkra tugi í viðbót eftir
lista en það stenzt nú ekki alveg samjöfnuð
við að velja úr hillunni í vistlegri sérverzlun og
rabba um karakter drykkjanna við sérfróðan
afgreiðslumann, jafnvel tylla sér á tunnu og fá
að smakka. Enda kaupi ég mitt maltviskí í út-
löndum og íslenzk veralun græðir ekki á mér
á meðan.
Enn hefur ekki verið stungið upp á því að
bflar verði seldir í ríkiseinkasölu, þótt þeir séu
auðvitað að minnsta kosti jafnhættulegir og
áfengið og fjöldi manns fari sér að voða á þeim
á hverjum degi og leggi heilu fjölskyldurnar í
rúst. Hins vegar er svívirðilega dýrt að eiga
og reka bíl í Reykjavík vegna skattlagningar
stjórnvalda og ekki bætir umferðarkerfið úr
skák, enda svíkja þessir sömu stjómmála-
menn Reykvíkinga árlega og deila vegafé
fyrst og fremst út á land en samgöngubætur í
borginni sitja á hakanum. Ef hér væra sæmi-
legar almenningssamgöngur væri þetta í lagi,
en SVR er nú ekki beinlínis framúrskarandi
borgarstofnun og reynsluvísindi mín heima í
Hlíðahverfi sýna að leið sjö er að meðaltali sex
mínútum of sein á morgnana.
Við tölum oft um hversu dýrt sé að búa í
þessu litla samfélagi; hvað það kosti mikið
átak að bjóða upp á sömu aðstæður í menn-
ingiirlífi og samfélagi og stærri þjóðir. Ég tek
undir að það getur talizt afrek að reka hér t.d.
atvinnuleikhús eða sinfóníuhljómsveit eða að
gefa út gæðadagblað, af því að fasti kostnað-
urinn er hár cn sálimar, sem líklegt er að ger-
ist viðskiptavinir, ösköþ fáar og þess vegna er
erfitt að ná endum saman. En í því, sem snýr
að matar- og vínmenningu, bfla- og umferðar-
menningu, era ókostir smæðarinnar engir.
Allt og sumt sem þarf er að stjómmálamenn
dragi girðingarstaurinn úr auganu og afnemi
kvóta, ofurtolla og einokunarverzlun, lækki
skatta og leyfi markaðnum að ráða. Það væri
svo sannarlega byggðastefna í þágu Reykja-
víkur, sem tryggði betur stöðu þessarar pínu-
litlu heimsborgar gagnvart stórusystram
hennar í útlöndum.
ÓLAFUR Þ.STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 4. DESEMBER 1999 3