Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.2000, Side 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSEVS - MENNING LISTIR
6. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
Elliðavatn
Hér birtist fyrri hluti greinar eftir Gísla
Sigurðsson, sem ber yfirskriftina Skin og
skúrir á Eiliðavatni og fjallar bæði um þær
breytingar sem urðu á umhverfinu og bú-
jörðinni Elliðavatni þegar stiflað var 1924. í
þessum hluta er og rakin saga jarðarinnar
fram yfír miðja 19. öld.
Fimm andmæli
gegn klónun á fólki, nefnir Atii Harðarson
heimspekingur síðari grein sína um þann
hugsanlega möguleika að klóna fólk. Hann
taldi í fyrri grein sinni að sterk rök þyrfti
til þess að setja blátt bann við tilraunum í
þessa veru, en hér viðrar hann fímm and-
mæli, sem nokkuð hefur borið á.
Erótísk nóttúra
myndljstar er til umfjöllunar í grein eftir
Auði Ólafsdóttur listfræðing. Hún segir þar
að nakinn mannslikami hafí verið eitt al-
gengasta viðfangsefni myndlistarinnar í
margar aldir og fram til okkar daga. Raun-
ar er hægt að fara mörg þúsund ár aftur í
tímann, því elsta Venusarstyttan, Venus frá
Villendorf, er mjög erótísk.
Áhugaleiklistin
Bandalag íslenskra leikfélaga er 50 ára á
þessu ári og af því tilefni hcimsótti blaða-
maður leikfélögin á Dalvík og Húsavík og
fylgdist með sýningu í Freyvangsleikhús-
inu.
FORSÍÐUMYNDIN
er af koparstungu eftir Vytautas Narbutas frá Litháen, en sýning á verkum
hans stendur nú yfir í Stöolakoti.
HALLGRÍMUR PÉTURSSON
FLÆRÐARSENNA
- BROT -
Annai's erindi rekur
úlfur, oglöngum sunnast það;
læzt margur loforðs frekur,
lítt verður úrþá hert er að;
meðan slær orð við eyra
er þér kær vinur að heyra,
sértu fjær, svo erþað ekki meira.
Slíkt eru hyggindi haldin,
höfðingsskapur og menntin prúð;
veröldin falsi faldin
fóðrar sinn kjól með skollahúð;
lærð er á lymsku beglur,
leynt sér hjá fann þær reglur,
sem köttur sá, er kreppir að hvassar neglur.
Oft er fagurt í eyra
alþýðulof af hræsni veitt,
hinum, er á það heyra,
heimm-þykir sem kálfskinn eitt;
í augun greið hlæja’ og hlakka
hrósa’ um leið, biðja’ og þakka;
búin er sneið, þá snúa þeir við þér hnakka.
Heimskur er sá sem heldur
hvers manns lof sem fullgert sé;
einfaldur oft þess geldur,
alvöru meinarþað hinum erspé;
tryggða gjöld táls með korni
temprast köld, nema við sporni;
vin ur í kvöld vélar þig strax að morgni.
Hallgrímur Pétursson, 1614-1674, prestur 6 Hvalsnesi og í Saurbæá Hval-
fjarðarströnd, var höfuðskáld sinnar tíðar og eitt helsta trúarskáld islendinga.
Fyrir utan Passíusálmana og aðra sálma orti hann veraldleg kvæði og þar á
meðal er Flærðarsenna.
SKpRTURA
SKYRINGUM
RABB
SÚ VAR tíðin að íslendingar
þóttu auðþekktir í útlöndum,
- klyfjaðir plastpokum í bak
og fyrir. Þá var það líka
þannig, ef menn brugðu sér
út fyrir pollinn, að þeir voru
gerðir út með langa inn-
kaupalista, ekki bara fyrir
nánustu fjölskyldu, - heldur og fyrir fjar-
skylda ættingja, vini og kunningja. Þetta
var meðan vöruúi'val var takmarkað, fátt
fékkst og sumt var skammtað. Yfirvöld
skömmtuðu ferðamönnum gjaldeyri. Svart-
ur markaður með dollara, mörk og pund
blómstraði og hámark heimskunnar var að
skila gjaldeyri í banka. Menn lágu á honum
eins og ormar á gulli, geymdu til næstu ut-
anferðar eða seldu hæstbjóðanda. Þá máttu
menn heldur ekki kaupa farseðil til út-
landa, nema sýna svart á hvítu að þeir
hefðu greitt skatta og opinber gjöld. Ekki
er líklegt að nokkur sakni þessara tíma,
enda þótt menn tali um hina gömlu góðu
daga. Þetta voru nefnilega ekkert sérstak-
lega góðir dagar.
Nýríkir Rússar hafa nú sums staðar tek-
ið við af okkur sem plastpokaberar í er-
lendum borgum, en við búum við frelsi sem
á árum áður var talið varasamt, ef ekki
þjóðhættulegt. Vöruinnflutningur er frjáls
og ferðamenn sækja sér skotsilfur í hrað-
banka í flugstöð Leifs Eiríkssonar og stóri-
bróðir er löngu hættur að spyrja til hvers
eigi að nota gjaldeyrinn. Það eru réttir
tveir áratugir síðan sá sem þetta ritar
þurfti að skrifa sérstakt bónarbréf til
Seðlabanka Islands og fara þess náðarsam-
legast á leit að fá að sækja um greiðslukort
hjá American Express til að nota sem ör-
yggisventil á ferðum erlendis. Leyfið
fékkst, en ekki veit ég hvort málið fór fyiir
bankaráð.
Innkaup erlendis eru nú allajafna ekki
eins hagkvæm og áður var vegna þess að
verðmunur á velflestu hefur minnkað og
hnattvæðingin sér til þess að vöruúrval í
verslunum verður æ einsleitara hvar sem
er á jarðarkringlunni. Það er ekki ýkja
mikill munur á vöruúrvalinu í bandarísku
stórversluninni Wal-Mart og því sem er í
hillum stórmarkaða hérlendis. Wal-Mart er
nú að hasla sér völl í Evrópu og kemur von-
andi líka hingað og lækkar vöruverð. Þótt
varan sé hin sama er hinsvegar oft verð-
munur, - verulegur og illskiljanlegur.
Hversvegna þarf til dæmis jólaglingur og
skraut af ýmsu tagi að kosta fjórum sinnum
meira í verslun hér en í verslun í Banda-
ríkjunum?
Hvað er á seyði á íslandi þegar innfluttar
vörur hækka um tæplega 8% á einu ári, en
sömu vörur hækka á sama tíma um 0,1% í
löndum Evrópusambandsins? Varð
kannski hækkun í hafi? Það dugir ekki fyrir
innflytjendur að segja að varan hafi hækk-
að hjá birgjum erlendis meðan þessar tölur
eru í augsýn. Nema verið sé að segja okkur,
að það gildi önnur verðlagning fyrir vörur,
sem seldar eru til Islands en þær sem fara
á markað í löndum ESB. Þá má auðvitað
líka spyrja hvort hækkunin hefði orðið
0,1% hér á landi, ef við værum aðilar að
ESB?
Morgunblaðið fjallaði á dögunum um
verðlagningu hins sívinsæla sykurdrykkjai-
kóka kóla. Blaðinu þóttu skýringar tals-
manna fyrirtækisins á verðmun veigarinn-
ar hér og erlendis ekki trúverðugar. Það
var mikið rétt. Þær voru hvorki burðugar
né beysnar. Nú drekkur sá er þetta skrifar
afar lítið af þessum fræga drykk, en spyr
engu að síður: Hversvegna þarf tveggja
lítra kókflaska að kosta á bilinu 199 til 208
krónur á Islandi (þar sem hugað var að
verði) en sama magn af sama drykk kostar
þar sem ég þekki til í Bandaríkjunum rétt
um 100 krónur og tæplega 79 kr. og 71,50
þegar um tilboðsverð er að ræða. Jafnvel
fer verð tveggja lítra af öðrum kóladrykk
(Pepsi) niður í 57 kr. á sérstöku tilboðsverði
þar um slóðir. Vai-la er vatnið (heimsins
besta!) svo miklu dýrara á íslandi. Hér
borgar framleiðandinn heila 3 aura fyrir 2
lítra af vatni, eða hálfa sextándu krónu fyr-
ir tonnið, 1000 lítra. Sjálfsagt er vatnið dýr-
ara í Flórída þaðan sem samanburðarverð-
ið er fengið og ekki eni vinnulaunin þar
lægri. íslensld framleiðandinn skuldar við-
skiptavinum skýringar. Vonandi fylgir
Morgunblaðið málinu eftir.
Annað verðdæmi frá Bandaríkjunum:
Þar er á boðstólum á ágætu veitingahúsi í
sama landshluta íslenskur þorskur með sal-
ati, kartöflum og gosdrykk fyrir 502 krón-
ur, eða tæpa sjö bandaríkjadali. Ekki er
naumt skammtað, því gestir mega borða að
vild. Samskonar máltíð á svipuðu veitinga-
húsi hér kostar sjálfsagt tvöfalda þessa
upphæð eða þar um bil.
I skjóli fákeppni og einokunar er næsta
auðvelt að níðast á neytendum. Það hefur
líka verið gert hér á landi áratugum saman.
Annar vettvangur þar sem viðskiptavinir
eru hlunnfamir eru greiðslur til trygginga-
félaga, - ekki síst iðgjöld bifreiðatrygginga.
Erlendis er það víða metið til lækkunar ið-
gjalda, ef bíll er búinn þjófavöm og enn
meiri verður lækkunin, ef bíllinn er geymd-
ur í bflskúr yfir nóttina. Þá er og tekið tillit
til þess við iðgjaldsákvörðun hve mikið bfll-
inn er notaður, - hvort honum er til dæmis
ekið 10 þúsund kflómetra eða 30 þúsund
kflómetra á ári. Viðskiptavinurinn segir fé-
laginu hve mikið hann gerir ráð fyrir að aka
næstu tólf mánuði. Ef hann ekur meira en
hann hefur áætlað og veldur tjóni, hækkar
sjálfsábyrgð hans, hafi hann látið undir höf-
uð leggjast að tilkynna tryggingafélaginu
um aukinn akstur. Það gefur auga leið að
bíll sem ekið er 30 þúsund km á ári er lík-
legri til að eiga aðild að umferðaróhappi en
bíll sem ekið er 10 þúsund km. Það þarf
ekki töluspeking til að sjá það.
Ekkert af því sem að ofan er nefnt meta
íslensk tryggingafélög til lækkunar, að ég
best veit. Þau þurfa þess ekki af því að þau
eru sammála um að gera það ekki. Samsæri
aðgerðaleysisins blómstrar í skjóli fá-
keppni, en neytendur tapa.
Annað dæmi um vátryggingakostnað:
Munir að verðmæti 550 þúsund krónur
voru tryggðir í Noregi. Tryggingin gilti um
allan heim, hún var víðtæk (heldpkning) og
iðgjaldið var 2700 krónur á ári. Á íslandi
kostar samskonar trygging sömu hluta 16
þúsund krónur á ári. Hver er skýringin? Er
Island svona miklu hættulegra land gagn-
vart verðmætum en Noregur? Eru innbrot
og þjófnaðir svona miklu tíðari hér, eða eru
Islendingar miklu meiri trassar en Norð-
menn? Hér skortir skýringar.
En það er huggun harmi gegn, að vatn er
ódýrt á Islandi. Ennþá.
EIÐUR GUÐNASON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 12. FEBRÚAR 2000 3