Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.2000, Side 9

Greinarhöfundurinn og Þóra Kristjánsdóttir, kona hans, heima hjá Sigrúnu á Bali. Hraukurinn á
myndinni er gjöf á 35 ára brúðkaupsafmæli.
Indónesísk myndlist hefur mjög skýr sérkenni
toga. En einn daginn förum við yfir til Yog-
gyakarta á Jövu til þess að skoða tvö fræg hof,
sem skammt er á milli. Annað er Borobudur,
sem er víst eitt af undrum veraldar og komið á
heimsminjalista UNESCO og ekki að undra,
stærsta Búddahof þar um slóðir ef ekki í heimi
öllum. Það stendur þarna eins og ein ofur-
hnallþóra, hátt á hæð, þrjár deildir og tákna
hver sitt og hver með sínu lagi. Neðst er undir-
staðan, Kamadhatu, hinn áþreifanlegi heimur
venjulegs fólks og þar eru lágmyndir, 160 að
tölu, með myndum sem lýsa lögmálum orsaka
og afleiðinga. Miðhæðirnar eru einnig í fer-
kant og fimm að tölu með umluktum svölum og
svalaveggjum og nefnast Rupadhatu; þarna er
biðstöð eilífðarinnar þar sem mannverurnar
leysast frá veraldlegu bjástri og angri. Þarna
eru einnig frásagnamyndir, á annað þúsund
talsins og sömuleiðis veggskreytingar, svipað-
ar að fjölda. Á víð og dreif eru innskot og þar
leynast Búddastyttur; þeir sitja þar með
margvíslegar handastellingar og táknar hver
sitt. Efst eru svo guðaheimar, Anupadhatu, og
þar eru allar línur í hring, þrjár hæðir og dag-
oba efst en svokallaðar stúpurú t um allt og ein
mest í miðið. Þarna er ekkert skraut en 72
Búddamyndir og andrúmið er upphafið. Bor-
obudur-hofið er talið byggt um 800 eftir Krist,
um það leyti sem víkingar fóru að leita út úr
Skandinavíu hér á norðurslóðum. Síðan féll
það af pólitískum ástæðum í ónáð og loks
gleymsku, fannst aftur og var að hluta grafið
fram og endurbyggt, fyrst 1814 og síðan í byij-
un 20. aldar.
Hitt hofið er ekki síður stórfenglegt, en þar
halda hofin þing og eru mörg í þyrpingu og
heitir Prambanan og þjóna hindúatrú. Verið er
að endurreisa hluta þeirra. Þessi hof eru sem
sagt mörg og þrjú hin stærstu helguð þremur
höfuðguðum Hindúa
Shiva, Vishnú og
Brahma. Á sumrin,
þegar tungl er fullt,
eru sögurnar úr hin-
um trúarlega sagna-
bálki hindú, Rama-
yana, endursagðar í
dansi þegar fer að
rökkva við hofið, en
þær sögur eru líka
endursagðar í
myndlistarverki á
hofunum og lýkur á
svölum Brahma-
hofsins. Prambanan
er væntanlega eitt-
hvað yngra en Bor-
obudur, eða frá
þeim tíma þegar Is-
land byggðist.
Þessi tvö hof eru
ógleymanleg sjón og
ágæt áminning um
það að mannsandinn
hefur fyrr flogið
hátt en á öld geim-
vísinda. En auk þess
er gaman að bera
saman landslag og
umhverfi á Jövu og
Bali. Landsstjóra-
höllin í Yoggyakarta
sýnir okkur hvert
ríkidæmið getur
orðið, en hér er hins
vegar meiri munur
fátæktar og fjár-
tektar en á Bali; þar
er vel búandi milli-
stétt, sem helgast af
því að ferðamanna-
straumurinn til
hinnar fögru eyjar
Bali með sínar
menningarlegu hefðir gefur sitthvað af sér, þó
að heimamenn kvarti undan því að of stór
skerfur af þeim tekjum fari beina leið í stjórn-
ina í Jakarta.
En fyrst minnst er á pólitík, er ekki úr vegi
að tíunda það, að í hverju þorpi á Balí er um-
ræðuhús. Reyndar eru engir veggimir, þarna
eru skrautlitlar súlur sem bera uppi þakið,
sem er athyglisvert, því að yfirleitt eru Balí-
búar í senn listfengir og skrautgjarnir. En
þarna sitja þeir í hring á gólfinu og ráða ráðum
sínum. Og það dylst ekki þessa daga sem við
erum á Bali, að óvenjumikið er um fundi og
mönnum óvenju mikið niðri fyrir. Enda ekki að
undra: í hönd fara forsetakosningar og stjórn-
málin eru í litlu jafnvægi. Þegar Indónesar
brutust undan Hollendingum, var dr. Sókarnó
frelsishetja þeirra og fyrsti forseti. Þegar leið
á valdatíma hans gætti þó allmikillar óánægju,
einkum út af efnahagsmálum. En ekki sauð
upp úr og í dag eru gremjuefni að mestu
gleymd og dr. Súkamó enn hetja í augum
flestra landsmanna. Oðm máli gegnir um eftir-
mann hans Suharto, sem lét af embætti fyrir
rúmu ári og hefur fengið á sig spillingarorð. Sú
ákvörðun eftirmanns hans og skjólstæðings
sem er birt einmitt þessa daga sem við dvelj-
umst á Bali, að fella niður ákæru á hendur
honum, vekur hins vegar litla hrifningu þeirra
sem við ræðum málin, að ekki sé meira sagt.
Eftirmaðurinn Habibie er hámenntaður
maður og lofaði við valdatöku sína umfangs-
miklum breytingum í efnahagsmálum þjóðar-
innar, ella myndi hann segja af sér að ári liðnu.
Það er mat jafnt stjórnmálaskýrenda sem al-
mennings að við það heit hafi hann ekki staðið.
En völdin eru sæt. Og Habibie vill sitja sem
Sigrún tekur vel á móti gestum sínum.
fastast, með öðrum orðum bjóða sig áfram
fram til forsetaembættisins og til að tryggja
sér vinsældir býður hann Wiranto hershöfð-
ingja, yfirmanni Indónesíuhers, varaforseta-
embættið. Wiranto er vinsæll maður og virtur
og hann hafnar þessu gylliboði. Það er þingið
sem kýs forsetann og þegar þingkosningarnar
fóru fram, hlaut höfuðandstæðingur Habibies,
flokkur frú Megawati, dóttur Súkarnós, flest
atkvæði. En í þinginu eru margir ílokkar og
ekki gefið hvernig atkvæði falla. Kosningarnar
eiga að fara fram daginn sem við förum frá
Balí. Daglega heyrum við af mótmælum stúd-
enta í Jakarta og þó að á yfirborði sé allt með
kyrrum kjörum á Balí, er þó bersýnilega ólga
undir niðri. I einu húsi þar sem við erum gest-
komandi er fullyrt, að uppreisn verði í landinu,
ef Habibie haldi völdum. En í Herald Tribune
og Jakarta Post lesum við að framboðsræða
hans hafi vakið mjög blendnar tilfinningar og
að leiðtogar ýmissa flokka hafi þegar lýst yfir
að þeir styðji hann ekki til forsetaembættisins.
Reyndar þykir frú Megawati heldur ekki hafa
staðið sig nógu vel í kosningabaráttunni, þó að
hún virðist vinsæl af þorra almennings.
7.
Hún frænka mín hefur átt merkilega ævi í
mörgum heimshlutum og mætti ekki síður
skrifa bók um hennar lífshlaup en margra ann-
arra sem þegar eru komnir á þrykk. En af
hverju er hún á Balí? Hún bjó í Sviss og átti
vinkonu sem missti manninn sinn. Þau hjón
höfðu ákveðið að fara til Balí og það varð svo
úr nokkru síðar að Sigrún frænka mín fylgdi
vinkonu sinni til Balí til að stytta henni stund-
ir. En þá kom bara í ljós, að þetta var hennar
draumaeyja og nú var hún búin að finna stað-
inn þar sem hana langaði að búa. Nokkur ár
liðu og svo gerði hún þennan draum sinn að
veruleika og kom engum á óvart, því að hún
hefur í í lífi sínu ævinlega farið óhrædd sínar
eigin leiðir. Hún settist að í þorpi, hálftíma
ferð frá miðborg Denpasar, reisti sér þar
myndarlegt hús með góðum garði, sundlaug -
og hofi. Hún hefur nefnilega þá heilbrigðu af-
stöðu, að ef maður leyfir sér að setjast að í
öðru landi en sínu ættlandi til þess að hafa gott
af því, ef svo má að orði komast - eftir ein-
hverju er sóst -, þá verði maður að laga sig að
siðum og háttum heimamanna, virða þá og
taka þátt í þeim og síðan reyna einnig að
leggja sjálfur eitthvað af mörkum útfrá sínum
eigin forsendum. Hún styður því við bakið á
þorpsbúum og tekur þátt í þeirra serímóníum.
Þetta kunna þorpsbúarnir í Lambing að meta.
Þegar húsið var fullbúið og hún flutt inn komu
öldungar, fulltrúar þeirra, og settust út á vegg
í virðingarskyni og þögðu. Þetta endurtók sig
kvöld eftir kvöld og kannski varð minna úr
samtali en ella vegna þess að ekki töluðu allir
sama mál. Nú er hún búin að dveljast þarna á
fimmta ár og búin að bæta við sig indónesísku
við þau tíu tungumál sem hún talaði fyrir.
Ekki var minna um heimsóknir eftir að hún
kom sér upp hliði - og síðan er stuttur spölur
upp að húsinu undir blómaskrúði sem teygir
sig niður í bílinn. Þarna er nefnilega um að
ræða svona hlið sem maður opnar með því að
ýta á takka inni í bílnum sínum og sjá; hliðið
gullna opnast af sjálfu sér. Slík undur höfðu
ekki sést þar um slóðir fyrr, svo að menn fóru í
pílagrímsferðir til að skoða þetta furðuverk.
Nú eru allir orðnir því vanir og baða sig áfram
eins og ekkert hafi í skorist í skurðinum til
hliðar við hliðið, fram með hrísgijónaaki-inum,
þegar húmið sest að; þetta er þeirra heiti pott-
ur og þarna eru málin rædd. Og þeir eru nakt-
ir, því að trú þeirra segir þeim að þeir séu
ósýnilegir þegar þeir baða sig.
Niðurlag í næstu Lesbók.
Höfundurinn er leikhúsfraeðingurog fyrrverandi
Þjóðleikhússstjóri.
JÓHANN GUÐNI
REYNISSON
DÖGG
AÐ
MORGNI
LÍFS
Leitin að Jg'arna lífsins
erleitin mín að þér.
Ss'arið erfalið í fagurri stjömu
sem finnst þegar bamið mitt heimsþósið
sér.
Þú ert dropi af dásemd vífs.
Þú ert dögg að morgni iífs.
Eg beið þín, barnið mitt, lengi,
beið þín með lífsins þrá.
Egm anþaðsvo vel þegar sólina sástu
og sindrandi lífið fór um þína brá.
Þú ert dropi af dásemd vífs.
Þú ert dögg að morgni lífs.
Heimur minn ailur var heillandi breyttur,
heillandi bjartur og nýr.
Með brosinu þínu þú blessaðirlífið
þá bættist í náttúru sólgeisli hlýr.
Þú ert dropi af dásemd vífs.
Þú ert dögg að morgni lífs.
Þú ert blik af brjósti móður.
Þú ert brot af nýrri vídd.
Þú ert lífsins þráður rjóður.
Þú ert ailri gæfu prýdd.
Þú ert dropi a f dásemd vífs.
Þúertdöggað morgni lífs.
FLÓTTI
Um undirheima liggur hraunsins leið,
íjygnri foldu magna regin seið.
Ájörðu ríkirfriðsemd, fugl í mó
fjaðrir leggur að sér. Þógn og ró.
Hann á sér einskis von af eldi og bmna,
æðruíaus í sátt við náttúruna
býr sér ból í hlýrri mosató
á brjóstijarðar, móðurhrauns ogfuna.
Af ógnarkraftijötunn skekurjörð.
Jöfur tortímingar rýfur skörð.
Með ofurhita svíður svöðusár
í svörð ogjurt þar fellir agnartár.
Ur þagnartþupi rísa a f cþoGaeimi,
drýsilheimsins árar eru á sveimi.
Á himni svartur mökkur, myrkrafár.
Má sm lítils fugl í slíkum heimi.
Er eldur brýturjarðaryfirborð
brestur unaðss emdir fugli storð.
Á smáum vængjum leggur sína leið,
um Ioftin svört er ferð hans bein og greið.
Hann skilur eftirjörð íjámsins greipum.
Játast forlaganna valdasveipum.
Hann skilur eftir kynslóð manns sem kveið
krafti útrýmingar-heljarleið.
TÍMALOGN
11 ogni tfmans þóssins nótt
leggurhúmið nyúkt á dag.
Hún örmum vefurofurhþott
alheim minn um sólarlag.
í logni tímans h't éghér
leynda kyrrð í fírði og vík.
A þjóðbraut hraðans þyldr mér
þorrin íslands rómantík.
Höfundurinn er forstöðumaður upp-
lýsinga- og kynningarmóla hjó Hafnar-
fjarðarbæ.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 11. MARS 2000 9