Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.2000, Page 6

r
Louisa Matthíasdóttir
TJANING STERKRA KENNDA
Af listmálarafjölskyldu er
yfirskrift sýningar á
verkum hjónanna Louisu
Matthíasdóttur og
Lelands Bell og dóttur
þeirra Temmu Bell sem
opnuð verður í Hafnar-
borg í dag. Þema sýning-
arinnar er afar
persónulegt því á henni
eru mynd ir sem 1 ista-
mennirnir þrír máluðu
hver af öðrum eða af öðr-
um fjölskyldumeðlimum,
auk sjálfsmynda. Af
þessu tilefni skrifa | þrír
ii istfræðingar um Louisu,
Leland og Temmu.
Eftir Aðalstein Ingólfsson
HVORT sem það er fyrir lítillæti, takmarkaða
sjálfsvitund eða ímugust Islendingsins á opin-
skárri umfjöllun um tilfinningar, þá er áberandi
hve tregir hérlendir listmálarar eru til að gera
sjálfsmyndir eða myndir af sínum nánustu. Man
einhver eftir fleiri en þremur sjálfsmyndum eft-
ir Kjarval? Jafnvel meðan hlutlæg málaralist
bjó ekki við það andstreymi sem hún býr við í
dag hér á íslandi voru slíkar myndir nánast
feimnismál. Þær voru sjaldan gerðar, sjaldnar
sýndar og nánast aldrei keyptar af opinberum
aðifum.
Ein af mörgum þverstæðurn sem einkenna líf
og list Louisu Matthíasdóttur er að þessi hóg-
væra, orðfáa og fullkomlega tilgerðarlausa lista-
kona gerði fleiri myndir af sjálfri sér og fjöl-
skyldu sinni en nokkur annar íslenskur
listamaður. Og það sem meira er, þessar sjálfs-
og fjölskyldumyndir hennar einkennast af tján-
ingu sterkra kennda, líflegri samræðulist, jafn-
vel leikrænni sundurgerð. Jed Perl, sem ritað
hefur af meiri næmleika um myndir Louisu en
flestir aðrir, hittir naglann á höfuðið þegar hann
fjallar um þau mörgu hlutverk sem listakonan
tekur að sér í myndum sínum. Hann lýsir þeirri
allt að því bamslegu ánægju sem Louisa hefur
af því að mála sjálfa sig í marglita peysu og
skærgrænum skóm einn daginn, næsta dag með
dreyrrauða skuplu og í framhaldinu með heið-
bláan hatt eða sinnepsgulan á mjallahvítu hári,
sem var svo smart frá náttúrunnar hendi að
ungar amerískar konur svifu á hana á götu til að
spyija hvar hún léti klippa sig.
Þannig horfist Louisa hispurslaust í augu við
þá sýniþörf sem blundar innra með okkur öllum,
en fáir gangast við. Af sama heiðarieika skráset-
ur hún uppvöxt dóttur sinnar, þær breytingar
sem verða á líkamsbyggingu hennar, andlits-
Louisa Matthíasdóttir: Sjálfsmynd í Kimono,
1968.
dráttum og fasi þegar gelgjuskeiðið brestur á og
ung kona verður til. Og kemur ekki til hugar að
breiða yfir þá örðugleika sem fylgja þessu ævi-
skeiði. Er ekki laust við að í sumum myndum
móður sinnar sé Temma ansi hreint luntarlegur
unglingur.
Svipmikið andlit eiginmanns hennar verður
Louisu einnig tilefni til margbrotinna mynd-
rænna hugleiðinga um eðli persónuleikans,
samspil hins innra og ytra í útliti sérhvers
manns, sem verið hefur mönnum hugleikið um-
fjöllunarefni allt frá dögum Þeófrastosar. Ég
hika ekki við að segja að málverk hennar af Lee,
makindalegum en þó árvökulum, sitjandi í sófa á
sloppnum, sé einhver glæsilegasta portrett-
mynd sem íslenskur listamaður hefur gert. Og
þessi glæsileiki helgast fyrst og fremst af þeirri
staðreynd að Louisa dregur ekkert undan og
fyrirgefur allt.
Til þessa hafa íslendingar aðallega kynnst
annars konar - og að sínu leyti jafn hispurslaus-
um - myndrænum skáldskap Louisu Matthías-
dóttur, viðleitni hennar til að steypa íslenskum
minningum og sínum saman í einfaldar en
margræðar heildir. Nú er mál til komið að
kynna fyrir þeim mannþekkjarann Louisu.
Leland Bell
LISTIN OG HANN
VORU EITT OG
HIÐSAMA
EftirNicolasFox Weber
EINN eftirmiðdag um haustið 1995 sýndi
Louisa Matthíasdóttir mér sjálfsmyndirnar
sem Leland Bell hafði málað á því tæplega
fimmtíu ára tímabili sem þau höfðu verið gift.
Hún dró þær fram úr rekkum og skotum í
bláa húsinu í Chelsea, þar sem þau höfðu búið
frá 1952, húsinu sem fram til dauða Lees árið
1991 var uppfullt af fyrirgangsamri og fjör-
ugri návist Lees og kyrrlátum styrk Úllu.
í þann mund sem síðustu sólargeislar þessa
haustdags féllu á garðinn fyrir aftan húsið,
tók Úlla - varfæmislega en án allrar tilgerðar
- að fjarlægja límbönd, brúnan pappír og
plasteinangrun af hverri myndinni á fætur
annarri; þama var um að ræða sex sjálfs-
myndir sem verið höfðu á farandsýningum og
ekki hafði gefist tími til að ganga frá. Um leið
og pappírinn hafði verið fjarlægður var engu
líkara en fyrirmyndin væri lifandi komin, sem
var í senn ljúf tilfinning og óbærileg.
Elstu myndirnar kveiktu til lífsins Lee þeg-
ar hann var ungur og hárprúður, með bráð-
lyndi James Dean í svipnum; hann hafði þá
nýlega lokið þjónustu í kaupskipaflotanum. Á
síðari myndunum birtist sama andlitið í eldri
útgáfu, en hefur tekið mjög eindregnum
myndlistarlegum stakkaskiptum, jafnvel
þannig að stórsér á því. En það var ekki bara
vegna þess hve andlit Lees var áþreifanlegt
að við fundum fyrir návist hans. Listin og
hann vora eitt og hið sama. Kraftmiklir pens-
ildrættirnir, hrynjandi formanna, djarflegt
litrófið, yfirþyrmandi lífsfjörið sem birtist í
sjálfri máluninni: allt kom þetta manni fyrir
sjónir ekki ósvipað og listamaðurinn sjálfur.
Lee særði fram sjálfan sig í máluninni,
bæði líkama og sál. Það hafði raunar alltaf
verið markmið hans: „svipmót ytra útlits,
undravert svipmót ytra útlits“. Þetta vai-
einnig það sem hann taldi átrúnaðargoð sitt,
André Derain, hafa stefnt að og áorkað í mál-
aralist sinni.
Leland Bell: Úlla í París, 1978.
En hefði áhorfandinn reynt að segja Lee
sjálfum að þannig virkuðu sjálfsmyndir hans
á hann, segja að þær gæfu til kynna návist lif-
andi manneskju með jafn skýram og sárs-
aukafullum hætti eins og skúlptúrar Giacom-
ettis, að þær töfraðu fram fyrir augliti okkar
bæði manninn sjálfan og óendanlega löngun
hans til listsköpunar, hefði það verið honum
skammgóður vermir. Hugsanlega hefði hann
glaðst yfir gullhömranum sem snöggvast, en í
rauninni hefði ekkert getað sannfært hann
um að honum hefði tekist að leiða verk sín
fullkomlega til lykta. Því fyrir Leland Bell
var málaralistin ævinlega orasta án sigurveg-
ara.
Mér fannst að ég gæti ekki minnst á þessa
endurkomu Lees inn í herbergið við Úllu,
jafnvel þótt ég væri sannfærður um að við
skynjuðum hana bæði. Þessi yfirmáta sjálf-
stæða og íðilsnjalla listakona var eins harðgift
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 3. JÚNÍ 2000