Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.2000, Síða 19

SPEGILLMILLIHIMINS
OG JARÐAR
Englar alheimsins,
skóldsagg Einars Más
Guðmundssonar, hefur
allt frá því að hún kom út,
kveikt í hinum skapandi
þræði listamanna á
öðrum sviðum en bók-
menntum. Skammter
síðan kvikmynd Friðriks
Þórs Friðrikssonar var
frumsýnd hér og nú heim-
sækir okkur á Listahátíð
danskur leikhópur með
sviðsverk sem er unnið
upp úr skáldsögunni.
~ SÚSANNA SVAVARS-
DÓTTIR ræddi við
leikstjórann Ditte Marie
Bjerg og eina leikara
sýningarinnar Henrik
Prip um sviðsútfærsluna.
Líít ^
CAFÉ Teatret er lítið en
metnaðarfullt leikhús í
miðborg Kaupmannahafn-
ar sem þekkt er fyrir
nýstárlegar sýningar. í
september síðastliðnum
var frumsýndur þar ein-
leikurinn Englar alheims-
ins, leikgerð sem unnin var upp úr skáld-
sögu Einars Más Guðmundssonar sem hlaut
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs 1995.
Leikgerðina sömdu þau Ditte Marie Bjerg,
ásamt Ryzard Taedling og Henrik Prip en
Henrik leikur eina hlutverk sýningarinnar,
Pál Ólafsson og Ditte Marie er leikstjóri
sýningarinnar. Hin sérstæða leikmynd er
hönnuð af Jesper Corneliussen. Sýningin á
Englum alheimsins í Café Teaatret gekk
fyi’ir fullu húsi þann tíma sem henni var
markaður, eða í sex vikur. Englar alheims-
ins upp á danska mátann er all sérstæð sýn-
ing. Sviðið er á floti og ofan í vatninu stend-
ur, gengur eða situr henrik Prip í hlutverki
Páls Ólafssonar og segir sögu sína frá fæð-
ingu til ótímabærs dauða.
Vatnsmagnið segir til um sálarástand
unga mannsins. Þegar Páll er „uppi“ er
hann þurr og gengur jafnvel á vatninu en
vöknar í réttu hlutfalli við vanlíðan og geð-
veiki.
Lofthæð í leikmyndinni er svo lítil að þeg-
ar Páll stendur uppréttur verður hann að
standa hokinn, rétt eins og heimur Páls
rúmaði hann aldrei allan. Allar leiðir út eru
lokaðar. í þessu þrönga, vota rými flytur
Henrik Prip texta Einars Más í þýðingu Er-
iks Skyum-Nielsen og um sýninguna sögðu
dönsku blöðin. „Málfarsleg sprengja, sjón-
ræn gáfa, stórkostlegur leikur!" og „Henrik
Prip kemst eins nálægt því og hægt er að
verða íslenskur engill - túlkun hans hefur
fágætt vænghaf og einræðan, fögur og þján-
ingarfull, svífur niður til okkar eins og gjöf
og skilur okkur eftir hljóð og hugfangin.“
Hingað er svo þetta litla, danska leikhús
komið með hina rómuðu sýningu á Englum
alheimsins sem er á dagskrá Listahátíðar og
verður sýnd á Smíðaverkstæði Þjóðleikhúss-
ins í kvöld, laugardaginn 3. júní og sunnu-
daginn 4. júní. En hvernig datt þeim Ditte
Marie og Henrik í hug að vinna eins manns
leikgerð upp úr sögunni?
Gott verk
fyrir eintal
„Það var konan mín sem fékk hugmynd-
ina,“ segir Henrik. „Hún las gagnrýni um
skáldsöguna þegar hún kom út í danskri
þýðingu og sagði mér að lesa bókina, því
þetta hljóðaði eins og gott verk fyrir eintal
á sviði. Ég fór að ráðum hennar, las bókina
og hún snart mig djúpt. Hún snart mig al-
veg jafnmikið þegar ég las hana í annað og
þriðja sinn og ég var sannfærður um að hér
væri á ferðinni efni sem félli vel að einleik."
Hvers vegna höfðaði hún til þín?
„Ástæðan fyrir því að hún höfðaði til mín
var sú að Palli er heilbrigður þegar hann
segir söguna og í gegnum alla bókina er
skrefið frá heilbrigði yfir í geggjun svo
stutt. Það er næstum eins og að hann eigi
val um að vera heilbrigður eða veikur. Þetta
stutta skref er svo áhrifaríkt að manni
finnst maður geta sagt við hann: Ekki stíga
þetta skref.
En Páll tekur skrefið, stendur í heimi
geðveikinnar og horfir yfir götuna á allt
heilbrigða fólkið."
„Fyrir mér var þetta fremur spurning um
vitsmunaleg en tilfinningaleg viðbrögð við
skáldsögunni," segir Ditte Marie. „Ég skildi
ekki hvers vegna þessar hörmungar voru að
koma fyrir Pál. Það var svo óraunhæft. Það
var ekki hægt að benda á neitt í sögunni og
segja: Aha, þetta er ástæðan. Það eru engar
skýringar gefnar í sögunni. Páll á til dæmis
ekki slæma æsku. En það var einmitt þessi
skortur á skýringum sem gerði söguna mjög
spennandi fyrir leikhús. Ef höfundurinn
hefði farið að útskýra, eða afsaka, ástand
aðalpersónu sinnar, hefði það aðeins skapað
okkur vandamál. Við urðum því að leita að
leið til að segja söguna í stað þess að finna
skýringar.“
ViS getum ekki
flögrað um leikhúsið
Hvað var erfiðast?
„Það var erfiðast að finna rými verksins.
Við vitum ekki hvar Páll er þegar hann seg-
ir söguna. Hann er dáinn og flögrar um en
við getum ekki flögrað um leikhúsið," segir
Henrik og Ditte Marie bætir við: „Hann
flögrar líklega um geiminn en við vitum
ekki hvar. Við ákváðum að velja andstæðu
þess að flögra um geiminn og ákváðum að
setja Pál ofan í vatn.“
„Við veltum því fyrir okkur hvar heimur
Páls væri og lásum verk Svedenborgs sem
skrifaði heilmikið um heima framliðinna á
sínum tíma.“ segir Henrik. „Á einum stað
segir hann að við verðum að dvelja á
ákveðnum stað í tiltekinn tíma eftir að við
deyjum og áður en við höldum áfram, til
þess að horfa yfir líf okkar. Þessi ákveðni
staður er einhvers konar herbergi og öll
herbergin eru ólík og tíminn sem við dvelj-
um þar er mislangur, allt eftir því hvernig
lífi við höfum lifað."
„Forsendurnar sem við gáfum okkur voru
þær að Páll væri á leiðinni frá einum stað
yfir í annan,“ segir Ditte Marie. „Hann
hafði átt við geðræn vandamál að stríða og
dvalið á Kleppi og við ákváðum að herbergið
hans einkenndist af einhverri vistarveru
sem fyndist á öllum slíkum stofnunum. Nið-
urstaðan var baðherbergi. Það er mjög sótt-
hreinsaður staður. Við vildum líka hafa her-
bergið kalt, vegna þess að persóna Páls er
svo hlý.
Vatnið er líka hreinsandi og við fengum
hugmydina frá mynd í bók eftir Svedenborg
þar sem hann sýnir fólk spegla sig. Það er
einmitt það sem Páll er að gera þegar hann
dvelur á þessum stað og segir sögu sína og
vatnið hefur fullkominn speglunarflöt - svo
það var mjög freistandi að vinna út frá
kenningum Svedenborgs um sálarhreinsun.
En herbergið hans er ekki bara sótt-
hreinsað og kalt speglaherbergi. Það er
óskaplega lítið. Hann getur ekki staðið upp-
réttur þar. Það endurspeglar líf hans og
hugarástand; heimurinn var of lítill fyrir
hann.“
Ekki hægt að
standa uppréttur
Var þetta svona þaulhugsað hjá ykkur?“
„Ekki þannig að við skilgreindum það
með orðum fyrr en eftir á. En mjög út-
hugsað samt, einkum vegna þess að sviðið
sem við höfðum er minnsta leiksviðið í allri
Kaupmannahöfn. Fyrst fannst okkur það_.
vandamál en þegar upp var staðið, var það
kostur. Þetta er svo lítið leikhús að meira að
segja áhorfendurnir geta ekki horft neitt
annað en á sviðið. Þeir verða bara að' horfa
á sýninguna. Þetta er til dæmis ekki gott
leikhús fyrir fólk með innilokunarkennd.“
Víkið þið mikið út frá texta skáldsögunn-
ar?
„Nei. Við ákváðum að fylgja texta sög-
unnar algerlega. Við notum að vísu ekki
nema brot af honum og það var mjög spenn-
andi ögrun vegna þess að leiktexti og bók-
menntatexti eru miklar andstæður. En við
urðum að skilja eftir allt sem er ljóðrænt í
texta bókarinnar. Þegar við fórum að prófa
okkur áfram með ljóð Páls, fundum við að
það virkaði ekki að nota þau á sviðinu. Leik-
myndin og lýsingin urðu að segja það sem
stóð í ljóðunum. Það má því kannski segja’
að við höfum á vissan hátt drepið sjálfa
skáldsöguna," segir Ditte Marie.
„Við vildum halda hinum glettna og ang-
urværa tóni sem einkennir skáldsöguna og
þegar Einar Már kom til Kaupmannahafnar
til að sjá sýninguna sagðist hann vera mjög
ánægður með úrvinnsluna,“ segir Henrik.
„Eg var mjög kvíðin viðbrögðum hans,“
viðurkennir Ditte Marie. „Þetta er svo pers-
ónuleg saga fyrir hann og við vorum svo
hrædd um að honum myndi ekki líka okkar
meðferð á henni.“
„Þegar maður segir sögu af leiksviði, eins
og Palli gerir í þessu verki, er nauðsynlegt
að halda sig við það sem skapar dramatíska
framvindu. Það er ekki hægt að segja allar
sögurnar um ömmurnar og alla í fjölskyld-
unni. Þess vegna eru bara fjórar persónur í
verkinu. Palli og vinir hans þrír af Kleppi."
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 3. JÚNÍ 2000 1 9