Tíminn - 21.12.1966, Síða 8

V
8
TÍMINN
HIÐVIKUDAGUR 21. desember 1966
Þrír höfundar á níræðis
og tveir á áttræðisaldri
Jónas Þorbergsson
Þá var ekki trúða
og leikara þörf
á fundum
Jónas Þorbergsson hefur lát
i3 hendur standa fram úr erm-
um við ritstörfin á síðustu ár-
um. Bækumar eru orðnar
fimm, sem út hafa komið fró
hans hendi síðan 1960, og
hann verður 82 ára í næsta
mánuði. Er ég heimsótti hann
á dögunum til að spyrja hann
um ritverkin og sittlhvað frá
liðnum ámm, kvaðst hann hafa
verið svo önnum kafinn á með
an hann var útvarpsstjóri, við
að koma Ríkisútvarpinu á fót
og byggja það upp, að hann
hafi sáralitinn tíma haft til
að sinna ritstörfum (þó kom
út ein Ijóðabók hans á þeim
árum, „Ljóð og línur,“ safn
ritgerða og smákvæða, 1936).
En er hann stóð á áttræðu,
hóf hann að rita æviminning
ar sínar, er fyrra bindi þeirra
nýútkomið og nefnist Brff til
sonar míns, því höfundur ritar
það í formi 25 sendibréfa til
sonar síns, rekur þar æviferii
sinn til þess tíma, er hann
kemur heim frá Ameríku, eft
ir sex ára veru við ýmis störf í
íslendingabyggðum í Kanada.
— Byrjaðir þú ungur að
fást við ritstörf?
— Það var nú eitthvað litils
háttar, sem ég skrifaði í eitt
af sveitarblöðunum, sem
gengu handskrifuð manna milli
í Þingeyjarsýslu á minum upp
vaxtarárum. En fyrst fór ég
að skrifa í prentuð blöð eftir
að ég var kominn til Ameríku.
Hið fyrsta, sem kom á prenti
eftir mig, var ferðasagan, birt-
ist í íslendingi seint á árinu,
sem ég sigldi vestur um haf.
En svo fór ég að skrifa í ís-
lenzku blöðin í Winnipeg, og
þá fór ég að æfast í þessu. Þar
lenti ég meira að segja í rit-
deilum. Þeir rifust aðallega um
kirkju og trúmál, Vestur-fs-
lendingar, og höfðu þar hit-
ann úr, mjög sjaldan um
stjórnmál, en ég reifst raunar
út af hvorugu, heldur voru
það þjóðernismál og fleira sem
deilt var um. Ég hugleiddi það,
hversu líklegast mundi fara um
þjóðemi okkar vestan hafs.
Það mundi varla geta staðið
lengi unz við hyrfum í þjóða-
hafið, það gerðu öll þjóðabrot,
sem þangað fluttu. Pleiri en
íslendingar komu þar upp
byggðakjarna, ta.m. Norð-
menn, sem höfðu sinn byggða-
kjama og kirkjur, og kirkjan
var raunar helzta haldreipið,
sem þessi þjóðabrot höfðu. Þar
sem ég dvaldist í sveit þar
vestra, f Argyle, þar mátti heita
alislenzk byggð, og þar voru
þrjár íslenzkar kirkjur. í
Winnipeg höfðu þeir þann
hátt ó, prestar og framámenn
hinna andstæðu íslenzku kirkna
að halda fyrirlestur einu sinni
í mánuði eða svo og halda
Eram rökum með sínum mál-
stað og gegn hinum. Svo komu
andstæðingamir í næsta mán-
uði og fluttu svarræður. Þetta
gekk skikkanlega fyrir sig.
En þeir helltu óþvegið skömm
um hver yfir annan í blöðun-
um, og á heimilum og manna-
mótum vom deilur svo hatram
ar, rf5 það gekk öldungis
fram af mér, mér varð bók-
staflega orðfall fyrst í stað, en
fljótt sá ég hve þetta ofstæki
hinna evangelisku var hégóm-
,legt. En þegar ég fór að skrifa
um þjóðernismálin, sem ég
minntist á, reis gamall bóndi
gegn mér, ritaði svargrein og
þótti illa gert af mér að efast
um að íslendingar gætu hald-
ið áfram að vera þjóð í Vest-
unheimi. Þeim var þetta svo
dæmalaujst mikið tilfinninga-
mól, löndum okkar vestra. Und
iralda ættjarðartregans í hug-
um og hjarta margra landnema
van átakanleg. f viðtölum sner
ist þjáning þeirra til and-
hverfu og þeir áttu til að lasta
ættland sttt, sem þeir höfðu
enga von um að enduriíta. En
þeir gerðu það með tárin í aug
unum.
— Urðu skrif þín í vestur-
íslenzku blöðin til að vekja
áhuga þinn á blaðamennsku?
— Ebki að öðru leyti en
því, að þau veittu mér æfingu,
ég fékk við það þjáífun, sem
kom í þarfir, er ég tók við
ritstjórn Dags á Akureyri og
skrifaði iðulega einn allt blað
ið eða svo til.
— Ertu tekinn til við síðara
bindi æviminninganna?
— JÓ, kominn á nokkurn
rekspöl, og það bindi verður
mun stærra. Eg er að skrifa um
Kristnesmálið og er enn rit-
stjóri Dags. Síðan fluttist ég
suður og tók við Tímanum,
unz úrtvarpið tók til starfa.
Annars fjalla ég litið um
blaðamennskuna í bókinni.
Þeir sem vilja kynnast því,
geta farið á söfnin og litið í
blöðin. Þó tek ég upp í heilu
lagi grein mína um þingrofið
1931, sem er samtímasaga þess.
Það var reglulegur uppreisn-
artámi, sem þá gekk yfir, mik-
ið um fundahöld og handalög-
mál, útifundir haldnir samtím-
is á ýmsum stöðum í bænum,
með miklum æsingaræðum.
Einnig gæti verið, að ég tæki
með „Pólitíska ferðasögu," frá
1928, sem segir frá ferðalagi,
sem allir flokkarnir, forustu-
menn þeirra, fóru um Rangár-
valla og Vestur-Skaftafells-
sýslu og sýnir svipinn á póli-
tísku fundah.ldunum, eins
og þau voru í þá daga, þegar
menn þorðu að horfast í augu
við andstæðinginn, horfa blóð-
ugum augum hver á annan.
Þá þurftu flokkarnir ekki að
hafa með sér trúða, trommu-
slagara og leikara til að fá fólk
á fundarstað. Þá lék fólki fbr
vitni á að sjá og heyra ræðu-
mennina og komu fleiri á stað-
inn en komust inn í fundar-
húsin.
Björgúlfur Ólafsson
Satt er, sem Siggi
segir, stór er
Reykjavík
Fyrir réttum þrjátíu árum
kom út hér í borg bók með
ósköp hæversku heiti, Erá Mal
ajalöndum, og þótt ekki væru
barðar bumbur og beitt aug-
lýsingaskrumi við útgáfu
hennar, vakti hún athygli og
aðdáun engu að síður og seld-
ist upp á skömmum táma. Höf-
undurinn var Björgúlfur Ólafs
son, fæddur „undir Jökli“ og
þar alinn til 17 ára aldurs, er
hann fór „suður“ til að ganga
í skóla 1899, varð stúdent 1904,
hélt þá til Kaupinhafnar að
nema læknisfræði. En atvik
höguðu því svo, að hann hvarf
ekki heim að loknu því námi,
heldur starfaði fyrst eitt ár í
sjúkrahúsi í Danmörk, en gerð
ist síðan herlæknir Hollend-
inga í Austur-Indíum, starfaði
nokkur ár á eyjunum Java og
Borneó, en var lengst þeirra
þrettán ára, er hann dvaldist
í Asíu, spítalayfirlæknir og
jafnframt hafnaryfirlæknir í
Púlú Sambú hjá Singapore.
Hann fluttist heim til íslands
1926, var starfandi læknir í
Reykjavík til 1928, er hann
gerðist bóndi á Bessastöðum og
bjó þar búi til 1940. Eftir það
stundaði hann læknisstörf í
nærri tvo áratugi, gegndi störf
um fyrir héraðslækna á einum
tuttugu stöðum á landinu, auk
þess læknir við holdsveikraspít
alann í Kópavogi. Þá hefur
Bjorgúlfur fengizt talsvert við
ritstörf, hefur þýtt margar og
merkar bækur, samið tvær
landafræðibækur fyrir Bókaút-
gáfu Menningarsjóðs. Aðra
bók sína um kynni af Austur-
löndum nefndi hann Sígræn sól
arlðnd, og nú er nýútkomin
hin þriðja, Æskufjör og ferða-
gaman, minningaþættir, sem
gerast bæði hér heima og er-
lendis, hressileg bókamafngift
manns, sem er að verða hálf-
níræður. í tílefni þess fór ég
helm til Björgúlfs, þar sem
hann býr á Seltjamamesi og
stofuglugginn veit út að Skerja
firði og fyrrverandi bújörð hans
á Álftanesinu.
Björgúlfur, þessi síungi
ferðalangur, sem mun vera
einn hinna víðförlustu íslend-
inga, segir svo frá: „Fyrsta
langferðin mín var frá Ólafs-
vík suður í Reykjavík. Það var
sumarið 1899. Ég hafði ýmis-
legt heyrt sagt um höfuðstað
landsins og var undir það bú-
inn að sjá þar mikla dýrð.
Kona nokkur, fullorðin, hafði
mannað sig upp og brugðið sér
til Reykjavíkur snögga ferð og
var nýkomin aftur, þegar ég
fór. Hún sagði: „Satt er, sem
Siggi segir, stór er Reykjavík.“
Hún hafði ekki átt meira til
af hrifningu, þótt hún hefði
séð sjálfa -kóngsins Kaupin-
höfn. En Siggi hennar hafði
farið suður áður og fært henni
sannar fregnir . . . Ég kom
aldrei síðar í neina borg, sem
mér fannst eins mikilfengleg
\við fyrstu sýn. í Reykjavík
vom iþá sex þúsund íbúar. Það
var farið með mig upp á
Skólavörðustíg 10, óraleið, og
samfelld húsaröðin á báðar
hendur alla leiðina. Já, satt
er sem Siggi segir: Stór er
R-eykjavík. Ég hafnaði í latínu
skólanum, sem var líklega
stærsta og veglegasta húsið í
bænum, og er enn hið reisu-
legasta hús.“ Og fyrsta daginn
hans í þessari furðuborg gerð-
ust mörg tíðindi og stór, horna
blástur á Austurvelli og kvikn
aði í Félagsgarði. Og pilturinn
hafði favomgt séð áður, horna-
flokk eða húsbmna og slökkvi-
lið.
— En hvernig kom svo
Ólafsvík fyrir sjónir eftir að
þér fómð þaðan um aldamót
og sáuð hana aftur er liðinn
var langur tími og þér höfðuð
dvalizt í mörgum borgum
Evrópu og Asíu?
— Mér líkaði það ekki alls
kostar. Það var til að mynda
búið að skemma leiksvæði okk-
ar strákanna niðri á Snopp-
unni, þar voro komln hafnar-
mannvirki. Þar höfðu sem sé
óneitanlega orðið framfarir,
torfbærnir mikið til horfnir
og komin í staðinn timburhús
og jafnvel einhver steinhús.
Ég var staðgengill héraðslækn
isins þar þrisvar síðar, og ég
kom þangað fyrir nokkm og sá
þetta er orðið allt annað byggð
ariag en var, þegar ég var að
alast þar upp fyrir aldamótin,
einkum hefur þar orðið mikill
uppgangur síðustu 10—15 árin.
— Fannst yður ekki erfitt
að gegna héraðslæknisstörfum
eftir að þér vonið kominn á
efri ár?
— Nei, það var aðeins fyrst,
um 1940, að maður þurfti að
ferðast á hestum í misjöfnum
veðmm og færð, en síðan ferð-
aðist ég þetta allt í bílum. En
ferðalög lækna áður fyrr vora
verulega erfið hér á landi, en
ég hafði ekki af því að segja,
og það vildi svo til, að ég
lenti sáralítíð í torfærum eft-
ir að ég fór að gegna þessu
starfi í hémðum tíma og tíma.
Einna fyrst „víkarieraði” ég í
Rangárhéraði fyrir Helga Jón-
asson, lækni Stórólfshvoli,
sem þá sat á Alþingi löngu á
undan honum hafði verið þar
læknir og láka þingmaður gam-
all vinur minn og skólabróðir
Guðmundur Guðfinnsson, og
hann sagði mér, að maður gæti
búizt við að sökkva á kaf strax
og kæmi út fyrir túnfótin, ef
svo stæði á. Því skammt und-
an bænum á tvo vegu mnnu
Þverá og Rangá eystri, báðar
óbrúaðar. Svo var enn, er við
hjónin komum heim í ársleyfi
1922, og mikið var rætt um það
og ritað í blöðum, klifuðu sum
ir á því, að ekki næði nokkurri
átt að fara ag brúa margar
ár á þessum slóðum, sök sér
að byggja eina brú inn við
Þórsmörk, áður en áin skipt-
ist í Markarfljót og Þverá. En
eftir nokkur ár hófust mi-klar
samgöngubætur og fjöldamarg-
ar brýr byggðar. Næst þegar
við komum, var búið að brúa
Þverá, Affall, Ála og Markar-
fljót, og þá var annað að kom-
ast leiðar sinnar um sveitima.
— En hvemig var með
læknisstarfið austur í Asíu,
fylgdu því mikil ferðalög um
torfærur?
— Yfirleitt var það ekki.
Fyrst starfaði ég við hennanna
spítala á Jave, sem er eitt fjöl-
býlasta land jarðar, ekki mik-
ið stærri en ísland, en íbúar
þá voru um 40 milljónir, þar
gildir að rækta hvern blett,
landbúnaðarmenning er þar
mikil, enda jörðin frjós'öm.
Annars er þetta mikið eldfjalla
land, yfir 25 eldfjöll enn í
fullu fjöri, og gosaskan gerir
jarðveginn enn frjósamari.
Landið er ræktað og byggt upp
eftir hlíðum eldfjallanna. Sé
rétt, sem sagt er, að íbúar séu
nú orðnir 60 milljónir, hlýtur
einhvers staðar að vera þröngt,
ekki býst ég þó við, að þeir
séu farnir að hafast við uppi
á glgabörmunum.
Á Borneó var bæði land og
fólk allfrábrugðið því sem var
á Java. Eyjan var marg-
falt stærri, miklu strjábýlli,
. víða flatlendi og þó mörg há
fjöll, t.a.m. Kínabalú á norð--
austureynni, helmingi hærra
en Öræfajökull, og hæsta fjall
á eyjaklasanum. Eyjaskeggjar
ólíkt frumstæðari og þótti mér
það mun girnilegra til fróð
leiks að kynnast þeim. Margir
höfðu ekki fyrr séð hvítan
mann og ráku upp stór augu.
Þeir höfðu mismunandi siði,
gengu allavega til fara, sums
staðar allsberir. Dóma, sem
Hollendingar kváðu upp yfir
þeim, létu þeir iðulega sem
vind um eynin þjóta, létu
vopn ráða úrslitum í deilumál-