Tíminn - 21.12.1966, Page 9

MIÐVIKUDAGUR 21. desember 1966
TÍIV8INN
um, ósjáldan bárust þeir á
banaspjót út af fcvenfólki. Þeir
leituðu oft til mín með sár
sin eftir bardaga, því þótt
'þeir tryðu á hindurvitni,
treystu þó margir okkur lækn
unum betur til að búa um sár
sdn og sauma þau saman. Ég
þurfti að skila skýrslum um
allt slikt og öll dauðsföll. Og
á þeim tveim árum, sem ég
var á Borneó, samdi ég um
200 skýrslur um áverka og
mannvíg. Annars verð ég að
segja það, að ég dáist að því
enn í dag, hversu sambúðin
gekk árekstralaust milli þess-
ara tveggja þjóða á eyjunum,
Hollendinga og hina inn-
fæddu, hvor þjóð hélt sínum
siðum og menningu og um-
gengust þó hverjir aðra sem
ein þjóð væri. Ég reyndi eyja-
skeggja yfirleitt ekki að öðru
en góðu, þetta voru beztu
mannesfcjur, óáreitnar, ef
ekki var gert á hlut þeirra,
höfðu sína sérstæðu menningu
þótt ólæsir væru margir hverj-
ir, og ég er þakklátur fyrir
að hafa fengið að kynnast
þessu fólki.
— Fengust þér við riitstörf
á meðan þér voruð eystra,
birtist td. nokkuð eftir yður
á prenti hér þá?
— Ég skrifaði ekki annað
en emibaettisskýrslur og sendi
bréf til skyldmenna og vina
hér heima, t.d. til Grímúlfs
bróður og Gisla Sveinssonar, og
þeir tóku upp á því að leyfa
birtíngu hér á köflum úr
bréfum mínum til að svala
forvitni lesenda um mannlíf í
Austurlöndum. En ég var ekki
hrifnari af því en svo, að ég
sagði þeim að ég mundi ekki
skrifa þeim fleiri bréf, nema
þeir hættu að birta þau í blöð-
um.
Sigurbjörn Þorkelsson
Himneskt er að
lifa
Sigurbjörn Þorkelsson, Sig-
urbjörn í Vísi eða Sigurbjörn
sem var í Vísi, eins og hann er
líka oft kallaður eftir að hann
hætti að verzla að Laugavegi 1,
þaðan sem þúsundir Reykvik-
inga þekkja hann, hefur nú
hafið að rita endurminningar
sínar eða sjálfsævisögu og ætl-
ar ekki að skera við nögl.
Leiftur hefur nú gefið út
fyrsta bindið, sem nefnist
„Himneskt er að lifa.“ Tekur
sagan sjálf 400 blaðsíður unz
þar er henni komið, að höf-
undur er rösklega tvítugur,
svo drjúgur spölur er eftir, því
nú er Sigurbjörn á 82. aldurs-
ári. Þetta fyrsta bindi hefur
14 blaðsíður að auki, þéttsetn-
ar nafnaskrá smáu letri, og
bókin er í stóru broti, og því
aragrúi persóna, er við sögu
koma. En nafnaskráin er til
fyrirmyndar, sem ætti að
fylgja öllum slíkum ritum, en
er of sjaldgæft að svo sé.
Þessi endunninningabók er
líkt til komin og minningabók
Jónasar, er að ofan greinir,
samin fyrir áeggjan barna höf-
undar. Sigurbjörn kveðst hafa
verið staddur með eldri börn-
um sínum í húsi hér í borg
1SÖ5 og verið að segja þeim
sögur lengi dags, og þá hafi
elzta dótturinn sagt: „Þú ættir
að skrifa niður fyrir okkur
eitthvað um viðburði ævi þinn-
ar.“ Og eftir að hann hófst
handa um það verk, hafi Ólaf-
ur Thors hvatt sig mjög ein-
dregið að halda því áfram, því
hann hefði svo trútt minni. Og
það leynir sér ekki, að hann
hefur mikla frásagnargleði og
lífsfjör til að bera. Sigurbjöm
er fæddur Kjósarmaður, og þar
efra sleit hann bamaskónum,
en fluttist ungur með foreldr-
um sínum til Reykjavíkur og
hefur því fylgzt með þróun
hennar úr bæ í borg. Hann
hefur augu og eyru opin fyrir
því sem fram fer í kringum
hann frá bamsaldri, og hann
hefur frá fima mörgu að segja,
og frásögn hans er bráðlifandi.
Sögupersónur hans em af öll-
um stéttum eins og gerðist um
þá, er hann umgekkst eftir að
hann hóf viðskipti við borgar-
búa í Vísi. Það er bændur og
sjómenn, landshomaflakkarar
og listamenn, og ekki má
gleyma þeim geistlegu, séra
Friðrik og séra Bjarni em
meðal beztu vina höfundar.
Þar segir og frá Einari skáldi
Benediktssyni og þeim bræðr-
um, Sigvalda Kaldalóns, Egg-
erti Stefánssyni söngvara og
Guðmundi glímukappa. Ótrú-
legur fjöldi staða og manna-
mynda prýðir bókina, sem
mun vera kærkomin bæði Kjós
armönnum og gömlum Reyk-
víkingum og raunar þeim yngri
líka, svo fjörugur sögumaður
sem 'höfundur er. Hann heldur
áfram að rita sögu sína, og
á næsta bindi að heita lrEkki
svíkur Bjössi.“
Karlar eins og ég
Tveir í hópi okkar mætustu
og skemmtilegustu listamanna
fetuðu fyrstu sporin yfir á átt-
unda áratuginn á þessu ári,
Brynjólfur Jóhannesson leikari
og Þórarinn Guðmundsson
fiðluleikari, sem urðu sjötugir
í sumar, og gætu því hæglega
verið bamaskólanemendur
hennar Halldóru Bjarnadótt-
ur! Nú eru nýútkomnar end-
urminningar beggja þessara
heiðursmanna, sem þó hvorug-
ur hefur sjálfur ritað, heldur
sagt skrásetjara fyrir. Brynj-
ólfs bók nefnist „Karlar eins
og ég,“ skráð hefur Ólafur
Jónsson blaðamaður, og Brynj
ólfur hefur sögu sína á þessa
leið:
,J>að fyrsta sem ég man er
faðir minn. Ég man hann bar
mig á háhesti heiman úr Skóla
bæ við kirkjugarðinn niður
snarbratta brekku, yfir stórt
vatn á ísi og snjó. Handan
við vatnið stóð stærsta og til-
komumesta hús sem ég hafði
augum litið. Og ég var að fara
á jólatré í fyrsta sinn á æv-
inni. Þetta var líka fyrsta
skiptið sem ég kom í Iðnú,
og þessi fyrsta koma mín þar
varð mér ógleymanleg alla tíð
síðan.“
Þessa stuttu sögu þekkja víst
fæstir lesenda endurminninga
bókar Brynjólfs muna hana trú
lega héðan í frá, og hitt munu
reyndar þúsundir þeirra hand-
Brynjólfur Jóhannesson
vissir um, að margir seinni
komur Brynjólfs í þetta hús
verða óteljandi gestum ógleym
anlegar alla táð síðan, eftir að
hafa séð Brynjólf „eiga“ svið-
ið í þvísa húsi. Og það mun
eiga eftir að endurtaka sig á
mörgum ókomnum árum með
an Leikfélag Reykjavíkur verð
ur þar til húsa.
BrynjóHfur virðist hafa
þann hátt á, að segja ekki
öllu meira en hann gæti stað-
ið við, væri synd að segja, að
hann hafi tekið fyrir að þylja
endurminningar sínar til að
ná sér niðri á einhverjum ná-
ungum. Bókin er fyrst og
fremst full af fróðleik um leik
tístarstarfið í Iðnó, sem allt
var unnið til skamms tíma að
kvöldi langs vinnudags allra
aðstandenda, mætti kannski
segja, að þar hafi þeir blótað
á laun átrúnaðargyðju sinni
Þaldu í mörg herrans ár, er
kvelda tók og lokið var að
strita fyrir daglegu brauði á
öðrum stöðum. Samt er langt
frá því, að þessi bók sé þurr
upptalning þótt hún styðjist
mikið við bókhald Leikfélags
Reykjavíkur. Hún er vitaskuld
krydduð góðlátlegri kímni
sögumanns, ekki gat farið hjá
því. Og hún er hetjusaga á
sinn hátt, segir frá nærri ó-
trúlega árangursríku starfi,
sem unnið var í meira en
hálfa öld í tómstundum. Bókin
er afarvönduð að frágangi,
skemmtilegt heimildarit í lista
búningi.
Þórarinn Guðmundsson
Ekki vildi ég fyrir
milljón eiga þar
heima
Þórarinn Guðmundsson,
fyrsti íslenzki fiðluleikarinn,
sem brautskráðist úr eriendum
tóntístarháskóla, sem hann
fékk þó inngöngu í með undan
þágu, (var ekki nema 14 ára
en áttí að vera minnst 17).
Hann lagði fyrstu drögin að sin
fónískri hljómsveit hérlendis og
hefur fylgt þróuninni síðan til
þessa dags. Sömuleiðis annaðist
hann allan tónlistarflutning í
Aíkisútvarpinu í byrjun þess, og
hann er lærifaðir fjölmargra
frægra íslenzkra fiðlara. Hann
hefur sagt fyrir sögu sína, sem
er nýútkomin og nefnist „Strok
ið um strengi" og Ingólfur
Kristjánsson hefur skráð, og
Setberg gefur út.
— Hafðirðu kannski í huga
að skrifa sögu þína sjálfur?
spurði ég Þórarinn, er hann
hafði boðið mér í stofu sina,
þar sem prýða veggi margar
myndir eftir fornvin hans og
samherja, málarann og pianó-
leikarann Emil Thoroddsen.
— Nei, blessaður vertu, ég
er hvorki læs né skrifandi,
anzaði Þórarinn, alltaf sami
æringinn. Nú, setjum svo, að
ég hefði samt gert það, þá
hefði ég víst látið allt flakka
og líkast til lent í tukthúsinu
fyrir vikið.
— Stóð þér ekki til boða
starf ytra að loknu námi?
— Jú, ag vísu, en ég fann
samt hjá mér sterkari hvöt til
að byrja starf hér heima. Svo
þegar ég var búinn að vera
hér fáein ár, var ég að hugsa
um að fara út aftur, en þá
var það stríðið, sem bjargaði
mér frá því að fara til Noregs,
þar sem ég átti kost á starfi.
Og ég sé ekki eftir því. Gáðu
að því, karl minn, að hér átti
eftir að byggja allt frá grunni
á þessu sviði, og þá er ekki
nóg bara að spila á fiðlu.
Og nú byrjar karlagrobb-
ið, en svona er það samt,
að allir þessir góðu fiðlu
leikarar okkar í dag, sem
komnir eru til fullorðnisára,
það eru nemendur mínir. Og
það er ég ánægður ineð, skal
ég segja þér. Því enn þann
dag í dag er aðalstyrkurinn í
strengjunum í hljómsveit
okkar. Allt er í smáum stíl í
fyrstu, vig Emil Thoroddsen
vorum bara tveir í útvarplnu
í byrjun, svo bættíst Þói>
hallur Árnason við með selló
svo kom kvartett, svo sextett,
og þannig koll af kolli upp í
hljómsveit, og ég stjórnaði
þessu.
— Stóðstu fleiri freistingar
um atvinnuboð erlendis en þú
nefndir?
— Já, ég skal segja þér, að
ég skrapp til New York til að
skoða mig um í heiminum
seinast í fyrra stríði. Þar hitti
ég þann ágæta fiðluleikara Osc
ar Johannsson, sem hér var áð
ur, nú endurnýjaður og kominn
í fyrstu fiðlu í annarri aðal-
hljómsveitinni í New York,
sem Walter Damrosch stjóm
aði, og þar bauðst mér starf.
En það bjargaði mér frá að
taka boðinu, að hitarnir í
borginni voru svo yfirgengi-
legir, að ég hélst þar ekki við
það var þessi 40 stiga rami
hiti, þegar maður getur varia
náð andanum. Svo skruppum
við hjónin vestur til New York
í sumar að heimsækja dóttur
dóttur okkar, þá voru liðin
49 ár síðan ég kom þangað
fyrra sinni. Og hugsa sér breyt
ingarnar, sem orðið hafa á
Reykjavík á 49 árum, en ég
sá enga breytingu á New York.
>1917 var stærsta byggingin
Woolworth, 44 hæðir, nýopnuð
Nú er Empire State hæst. 102
hæðir. En þetta er allt svo
hátt, að þó ein spíra fari eitt-
hvað hærra en hinar, þá tekur
Framhald 4 ols '2.
Vel fariö
af stað
ísafoldarprentsmiðja h.f. byrj-
ar nú útgáfu á nýjum bókaflokki:
„Menn í öndvegi" Gefnar verða
út ævisögur nokkurra íslenzkra
manna, sem borig hafa hátt í lífi
þjógarinnar og skapað hafa henni
örlög.
Nú er komin á markaðinn
fyrsta bókin, úr flokknum „Gissur
jarl“ og er eftir Ólaf Hansson
sögukennara í Menntaskóla Reykja
víkur og lektor í sagnfræði við
Háskóla íslands. Það ætti því. að
vera nokkuð öruggt um þéssa
bók. ',vAð sá hló, sem kunni.“
Það var líka þessi bók sem mest
freistaði mín af öllum þeim
fjölda sem fram er boðið af bók-
um í ár. Efa ég þó ekki að á
mörgu góðu sé völ. Ég hefi nú les
ið þessa bók og get sagt meo
sanni, að ég las hana með óbland-
inni ánægju, spjalda á milli. Það
er til þess að benda mönnum
á _þessa bók, sem jólabók, í ár, að
ég hripa örfáar línur.
Það er orð í tíma talað er Ólafur
segir á einum stað. Gissur Þor-
valdsson hefir orðið fyrir því ó-
láni að almenningsátítið hefur
dregið alia lesti Sturlungaaldar-
innar saman í honum eins og
brennidepli. Þetta hefir gert
mynd þjóðarinnar af honum ó-
hæfilega dökka.
Fyrsta ólán Gissurar að þessu
leyti var það, að Sturla Þórðar-
son skyldi rita meira um sögu
hans, en nokkur annar maður.
Sturla er stórmerkur sagnaritari
og oftast hófsamur og lítt hlut-
drægur. En þessir ágætu eigin-
leikar hans gera hann varasam-
an þegar Gissur á í hlut. Ólafur
spyr og ekki að ástæðulausu:
Hvernig myndi álit núlifandi
íslenzkra stjórnmálamanna verða
með komandi kynslóðum, ef nær
því einu heimildirnar um þá væru
lýsingar andstæðinganna á þeim?
Lítill vafi er á því, að ef það
hefði verið maður úr Haukdæla-
flokknum sem hefði ritað sögu
Gissurar, hefði honum verið lýst
sem hinum ágætasta höfðingja
og hinu mesta göfugmenni.
Draumur Jóreiðar í Miðjumdal
gefur dálítinn forsmekk af þvj
hvernig sú saga hefði orðið. En
hún var aldrei rituð og mynd
Sturiu af /Gissuri var sú sem
lifði.
Dr. Sigurður Nordal segir í
„Arfi íslendinga“ þar sem hann
ræðir um Gissur Þorvaldsson:
„Menntunarleysi almennings á
íslandi um rök þjóðsögunnar hef-
ir varia bitnað meir á neinum
manni en Gissuri jarli Þorvalds-
syni, þegar öllum syndum aldar-
innar er hlaðið á herðar honum,
og hverjum pennadólgi kemur
nafn hans í hug, er landráða-
manns skal getið.“
Einar Ólafur Sveinsson segir
um Sturlungaöld:
„Djúpur sorgarleikur er ævi
Gissurar jarls. Hann er nauðugur
rekinn út í hringiðuna og hann
er því viti gæddur og þrótti, að
þegar í harðbakkann slær verður
hann flestum öðrum drýgri. Hann
geldur mikið afhroð, kona hans
og synir brenna inni, hjarta hans
deyr, hann lætur hart mæta hörðu
og geldur vél við vél.
Stöðugt rekur straumur tfmans
hann lengra og lengra, unz
hánn er til fullrar hlítar fastur
í neti Hábo„„r konungs.“
Þetta segja þeir ágætu sagn-
fræðingar og ég get ekki stillt
mig um að tilfæra það sem Ólafur
Framhain a nis i;
\
I