Alþýðublaðið - 01.05.1982, Blaðsíða 12

12
Laugardagur 1. maí 1982
Jón Baldvin
Hannibalsson, ritstjóri.
sósíald emó kratís ka borg
„Ef satan sjálfur yröi einhvern tima tilneyddur aö velja
sér bústaö ofan jaröar, þá er ég viss um, aö hann mundi
setjast aö hér, hér er svo ótrúlega margt, sem mundi
minna hann á heimahagana”.
Aöur en lengra er haldiö, er eins gott aö taka þaö fram,
til þess aö foröauppþotiáþessum friösæla borgarafundi, að
ég er ekki að tala um landnám Ingólfs, hvorki undir
flokksræðisstjórn Sjálfstæðismanna, né undir vinstri
stjórn. Ég er að tala um Glasgow. — Þaö minnir mig
reyndar á, aö Glasgow var fyrsta borgin, þar sem ráð-
stefnustjóri vor, Albert Guömundsson, kom, sá og sigraði
— með Rangers foröum daga.
Þessi tilvitnuöu ummæli eru úr setningarræðu rektors
arkitektadeildar Glasgowháskóla, sem hann flutti á
ráðstefnu meö skipulagsfræöingum þar i borg. Og þessi
ágæti rektor og sérfræðingur i borgarskipulagi, sagði
reyndar sitthvað fleira. Hann sagöi, að ef nokkur þáttur
sveitarstjórnarmála væri hápólitiskur i innsta eðli, þá
væri þaö skipulagsmálin. Þaö er ekki út i bláinn, aö sjálft
oröiö pólitik, er dregið af heiti griska borg rikisins,
POLIS.
Borgarpólitík
Sú skoðun, aö skipulagsmál séu pólitik, liggur reyndar
alls ekki i augum uppi og kemur vafalaust ýmsum á óvart.
Að visu hefur manni skilist, aö vinstrimenn kjósi fremur
aö búa upp til heiða, enda flestir nýfluttir á mölina, en
Reykjavikurihaldið vilji heldur halda sig viö sjávarsiö-
una, enda uppgangur þes.s löngum mestur i útgeröinni.
En sjálfsagt hugsa flestir sér borgarskipulag sem
stofnanavinnu sérfræðinga, sem bogra yfir teikni-
boröum. Þeir reikna út hæfilegar lóöastærðir og nýtingar-
hlutfall, gera jarövegskannanir, mæla lika sprungu-
myndanir, mæla úrkomu, reikna út umferðarþunga, út-
deila bilastæðum, taka sólarhæöina o.s.frv.. Þegar allt er
komið á blað taka pólitikusarnir viö: Þeir úthluta lóðum,
annaö hvort skv. meölimaskrá flokksins, nú, eða annars
konar punktakerfi áunninna verðleika. Þeir útdeila
sjoppuleyfum og setja reglugerö um samræmdan „lok-
unartima” verzlana. Ég endurtek: „lokunartima”, ekki
opnunartima, svo aö pöpullinn sé ekki að flækjast úti á
galeiöunni fram eftir öllum nóttum. Heimilið skal vera
þinn kastali, segja þeir.
En rektorinn, sem ég vitnaði til i upphafi, var með
annars konar pólitik i huga. Pólitik, sem sennilega á
erindi viö okkur öll, lika hugmyndafræðinga kvennafram-
boðsins.
Viö erum aö tala um atvinnulifiö og höfuöborgina: Um
lifandi miöbæ. Það gerði rektorinn lika en i dálitið viöara
sögulegu samhengi, sem sakar ekki að draga hér inn i
umræöuna. Hann ræddi um kapitalisma og sósialisma:
Um frelsi borgaranna til afhafna, sem er hvati allra
breytinga. Og um nauðsyn fyrirhyggju, skipulags
áætlunar, til þess að breytingarnar endi ekki I skripa-
mynd: Kaos.
Eru þessar tvær kröfur um athafnafrelsi og skipulag
ósættanlegar andstæöur? Leiöir ekki hið algera skipulag
tíl stöönunar, „steriliseringar”? Hiö algera frjálsræöi til
upplausnar, sólundar, tvistrunar? Veröur ekki aö fara bil
beggja: Gefa athafnafrelsinu lausan tauminn, en beina
þvi i ákveðinn farveg innan ramma ... fyrir-hyggju og
áætlunar?
Þið heyrið hvað ég er aö fara? Er þessi málamiðlun ekki
einmitt hiö blandaöa hagkerfi, hin sósialdemókratiska
lausn?
Borgin í sögunni
t öndvegisverki sinu frá árinu 1961, Borgin i sögunni
(The City in History) lýsir Lewis Mumford áhrifum iðn-
byltingarinnar, hins óhefta markaösbúskapar 19du aldar,
á borgina. Hann likir þessum áhrifum viö meiriháttar
náttúruhamfarir eöa eyöileggingu af völdum styrjaldar.
Miðaldaborgin var formföst, laut ströngum reglum,
þróaðisthægt, var i mannlegum skala. Markaðstorgið var
miöjan, meö kirkjuna dómhúsið og ráðhúsið, sem höfuö-
djásn — og þorpskrána I grenndinni. Fegurstu byggingar-
gömlu Evrópu eru fyrir daga iönbyltingar og kapitalisma.
Engin evrópsk stórborg er eins samboðin og samgróin
eðlilegu mannlegu lifi og miöaldaþorpiö.
Óviða hef ég augum barið mannúðlegra umhverfi en
miöaldabæina á hinni gullnu strönd viö Miðjarðarhafiö, á
strandlengjunni frá Nizza tíl Monaco. Og erum við þá aft-
ur komin á fornar slóöir ráöstefnustjórans, sem lika geröi
garöinn frægan meö gulldrengjunum i Nizza.
Þaö var einmitt þessar goösagnakenndu, smáu og
sjálfum sér nægu mannlifsþyrpingar, sem iönbylingin
lagöi i rúst, vitt og breitt um meginland Evrópu. Þá sögu
rekur Mumford frá Polis (borg.Tikinu), til Megalopolis
(stórborginni) til Necropolis (borgar hinna dauöu —
borgar kirkjugarðsins). Þaö er sú framtiðarborg deyjandi
siömenningar, sem aö lokum umlykur allan hnöttinn, þar
sem seinustu jaröarbúarnir vafra um með gasgrimur fyr-
ir vitum, og munu aö lokum farast úr eigin mengun og úr-
gangi.
Kapitalisminn innleiddi lóöabraskiö, „spekúlasjónina”.
Á miööldum þýddi „frelsið” frelsi undan valdi land-
eigandans, frelsi fyrir borgaryfirvöld eða iöngildiö, sam
félagiö, til aö ráöa málum heildarinnar. 1 nýjum
verzlunarborgum er krafan um frelsið fyrst og fremst
krafa um frelsi frá afskiptum borgaryfirvalda, frelsi tii
einkafjárfestingar, frelsi til hagnaöar og auösöfnunar, án