Tíminn - 01.04.1967, Qupperneq 6

TÍMINN
MINNING
í dag er gerð frá Hvammskirkju
í NorSurárdal útför Sverris Gísla-
sonar bónda þar, en hann andaðist
á sjúkralhúsinu á Akranesi hinn
24. marz s.l., eftir eins sólarhrings
legu þar, á áttugasta og öðru ald-
ursári.
Með Sverri í Hvammi er fallinn
í valinn einn mætasti maður i
bændastétt. Mikill félagsmálafor-
ingi og drengskaparmaður hinn
mesti.
Sverrir Gíslason fæddist að
Fagradal í Saurbæjarhreppi
Dalasýslu þann 4. ágúst 1885. Fór-
eldrar hans voru hjónin, séra
Gísli Einarsson, síðast prófastur
í Stafholti, og Vigdis Pálsdóttir.
Séra Gísli og Indriði Einarsson
rithöfundur voru bræður. Sverrir
lauk búfræðinámi frá Hvanneyri
1910 og hugði þá á framhaldsnám
í Noregi, en af utanför varð ekki.
Ég kann ekki skil á því, hvað
valdið hefur, að Sverrir skyldi
hverfa frá því, sem hann stefndi
að. Gildar ástæður hljóta að hafa
verið þar að verki, svo ólíkt var
það skapgerð hans.
Að námi loknu hóf Sverrir störf
hjá Búnaðarsambandi Borgarfjarð
ar við mælingar og jarðbætur.
Árið 1916 hóf hann búskap í
Hvammi í Norðurárdal í Mýra-
sýslu og var þar ekki tjaldað til
einnar nætur. Hann hefur búið þar
síðan, það er í hálfa öld, seinustu
árin bjó hann í félagi við Guð-
mund son sinn.
Kona Sverris var Sigurlaug Guð
mundsdóttir frá Lundum í Staf-
holtstungum, mikil myndarkona,
svo sem hún á kyn til. Lifir hún
mann sinn. Börn þeirra eru sex
að tölu, fimm synir og ein dóttir.
Þau hafa öll stofnað sín eigm
heimili og eru mannkostafólk, svo
sem ættir standa til.
Enda þótt búskapur þeirra
Sverris og Sigurlaugar í Hvammi
væri rekinn með miklum myndar
brag, búið væri stórt, umbæt'ir
á jörðinni miklar, heimilið fjö’-
mennt og gestrisni og rausn róm
uð, væri þó lítið sagt frá störfum
Sverris, né hefðu áhrif hans orðið
siík sem þau voru í sveit hans,
héraði og með þjóðinni, ef bú-
skapurinn í Hvammi hefði tekið
starfskrafta hans alla. Ekki væri
rétt frá atburðum skýrt ef slíku
væri haldið fram. f félagsmálum
markaði hann djúp og heillarík
spor, enda gætir áhrifa hans víða.
Sverrir í Hvammi sat í hrepps'
nefnd Norðurárdalshrepps í fimm
tíu ár, eða þar tii á síðastliðnu
vori að hann baðst undan endur-
kosningu, af þeim tíma var hann
oddviti í 44 ár. Sýslunefndarmaður
Norðurárdalshrepps var hann einn
ig í hálfa öld og hreppsstjóri í 30
ár. Einnig var hann formaður
búnaðarfélags hreppsins um langt
skeið.
Sverrir í Hvammi var af Norð-
dælingum talinn sjálfkjörinn for-
ustumaður þeirra fram á elliár,
enda þótt þar í sveit sé meira
af forustumönnum í félagsmálum,
en í flestum sveitum öðrum er ég
þekki til. Sverrir í Hvammi tók
ekki við mannaforráðum úr hendi
sveitunga sinna einna, heldur og
allra þeirra manna, sem hann starf
aði með í félagsmálum innan hér-
aðs og utan. Hann var endurskoð-
andi Kaupfélags Borgfirðinga i
20 ár. Síðar í stjórn þess frá ár-
inu 1939 og formaður síðustu 10
LATJGARDAGUR 1. aprfl 1967.
Lundum í Stafholtstungu mestu
myndar konu af góðu bergi brot-
in. Eignuðust þau 6 mannvænleg
I böm, sem öll eru á lífi.
Sverrir bjó í Hvammi í rúm 50
ár, sáðustu árin þó í sambýli við
Guðmund son sinn. Þeim stað var
Sverrir bundinn- svo traustum
böndum að ekfcert fékk aðskilið
hann frá Hvamwii. Það gilti einu
bvar hann fór eða hver þau verk
efni voru, sem hann vann við, án
i þess nokkurn varði fór hann að
j tala um Hvamm og hvað þar væri
.... . að gerast þá stundina. Hann bætti
árin, þar til í vor, að hann baðst;undrum sætti. Vakti hann þá sem baráttunni, þar^ sem hlutirmr voru ^<3rðin 11 mjog að öllum húsakosti,
undan endurkjöri. oft fyrr og síðar aðdáun mína.
Formaður stjórnar Skallagríms Ég minnist atburðar frá yfirstand
h.f. var Sverrir um tveggja áratuga andi vetri. Sverrir heimsótti mig
skeið. í stjórn Sparisjóðs Mýra- á Alþingi og við sátum yfir kaffi-
sýslu sat hann frá 1938 til dauða- bollum Þá bar þar að einn af
dags. Einnig sat hann í stjórn þeim mönnum, sem staðið hafði
SVERRIR GISLAS0N
HVAMMI
að gerast, hraðinn var mestur og jði{ ræktunina og stækkaði búið
viðskipti manna fóru fi'am Hfonn svo ag Hvammur varð í hans tíð
var siálfur oft teng .Vur mflli talig stórbýli, þrátt fyrir erfið skil
hinna fjarl3&gu viðskiptaaoila cins á ýmsa lund.
og vegurinn við túnfótinn íl Gestkvæmt var mjög í Hvammi,
_ Hvammi er á milli fjarlægra lands einkum áður en bílvegurinn kom
Andakílsárvirkjunar og Mjólkur- í hörðum deilum við Sverri um j hluta. Inn á heimilið í Hvammi yfir Holtavörðuheiði. Hvammur er
samsölunnar í Reykjavík nú er verðlag á landbúnaðarvörum. Oft | barst ómurinn frá umferðinni og f þjóðbraut, þar er kirkja sveltar
hann lézt. f stjórn Búnaðarsam- verðiag á landbún.vörum. Oft hafði ómurinn frá átökum félagsmál innar og þar b.ió oddvitinn og
bands Borgarfjarðar sat Sverrir slegið i brýnu með þeim. Stundum um. En þrátt fyrir dugnað, hóHa, hreppstjórinn, Sverrir í Hvammi.
um langt skeið. Gætti þar sem ann hafði jafnvel slitnað upp úr samn ' mikia þátttöku i félagsmáium og Hlýtt viðmót húsbændanna og sér
nw ctolrtoT’ óllii'ífo lvmc í TY1 frvf. ír\ö!JV'?ÍraPi?ilim r\0 TYlÓlln CfPTICflíS fll flkvnT'fíll'TlllTn TliTTl lflOr fl^lkSin.v RcíTTl ofo'lniiir* mrnrloT’hi'nrtim KmíCi iilí nrf
ars staðar áhrifa hans í framför- ingaviðræðum og málin gengið til
byggðarlagsins. Formaður dóms. En þegar þeir hittust í vet-
um
fasteignamatsnefndar Mýrasýslu ur, var fögnuður í rómnum og
var hann 1930 og 1940. Hann átti sönn hlýja í handtakinu svo sem
ákvörðunum um kjör fólksins sem stakur myndarbragur, bæði úti og
var hlutskipti Sverris alla æfua, inni, gerði það að verkum að
átti hann sinn friðsæla hvamm. gestir undu þar vel hag sínum
Sá hvammur var gerður úr hlýju, þegar þá bar þar að garði.
og sæti I miðstjórn Framsóknar- þegar beztu vinir hittast. Þannig alúð og þakklæti samferðafólksins. Jafnframt búskapnum hlóðust
flokksins um áratugaskeið. fer þeim, sem kunna skil á stétta- Þar naut hann næðis og skjóls. bó fljótt á Sverri margskonar félags
baráttu og samningaviðræðum, hátt léti í tindum á vettvangi íé-1 málastörf, bæði innan sveitar og
iþeim sem hafa yfirsýn yfir eðli lagsmála, eins og friður og ró utan. Á slíkum störfum varð ekk
hennar og tilgang, og kunna að ríkti heima við bæjarhúsio og ert lát um margra áratuga skeið.
meta manngildi þeirra, er í samn kirkjuna í Hvammi, þó háv-:ði, Hér verður fátt þeirra talið, en
ingun standa. Það átti Sverrir í hraði og ryk væri á þjóðvegiium dvalizt nokkra stund við að rifja
Þó her sé mikið upptalið af
forystustörfum í félagsmálum er
Sverrir gegndi, er þó margt van-
talið og ótalið það ,sem mest er
vert, sem var formennska
hans í stjórn Stéttarsambands
bænda í 18 ár. Sverrir í Hvammi
var orðinn sextugur, er hann
tók að sér formennsku í stjórn
Stéttarsamhands bænda, við stofn
un þess. Deilur voru harðar á
stofnfundinum og dró Sverrir ekki
af sér í þeim, þar hlífði hann
hvorki sjálfum sér né andstæðing
um sínum. En ári síðan gekk hann
fram með jafnmiklum dugnaði til
að koma á sáttum og sameina
fulltrúa til sameiginlegrar niður-
stöðu, þó hún væri nokkuð á ann-
an veg en hann hafði í upphafi
hugsað sér. Sameiginlegt átak fyr-
ir oændastéttina var honum allt.
Það sýnir betur en flest annað
'hversu almenns og óskoraðs
trausts Sverrir naut hjá fulltrú-
um bænda og bændastéttinni í
heild, að eftir tveggja ára starf
í formennsku bændasamtakanna
var hann endurkosinn með atkvæð
uim allra fundarmanna nema sínu
eigin. Ekki sízt er þetta athyglis-
vert, er það er haft í huga að
fundarmenn skiptust i tvær fylk-
ingar, þegar hann var kosinn á
stofnfundinum.
Ég mun ekki fara að rekja hér
einstaka þætti um það, hvernig
Sverri í Hvammi tókst að rækja
þau venkefni, er hann sinnti á
sviði félagsmála. Ber þar hvort
tveggja til, að það verður gert af
þeim, er betri skil kunna á þeim
en ég, og hitt að það er augljóst
að slikur maður, sem fer í fylk-
ingarbrjósti í hverri þeirri félags
málahreyfingu, sem hann tekur
þátt i og situr þar til hárrar elli
eða dauðadags, hefur staðið full-
komlega fyrir sinu og haft til að
bera forustuhæfileika umfram
flesta menn, en svo var með Sverri
í Hvammi.
Enda þótt hér verði ekki rakin
frekar félagsmálastörf Sverris, get
ég þó ekki látið hjá líða að minn-
ast atvika, sem eru mér sérstak-
lega minnisstæð og þeim eru
tengd. Ég minnist þá fyrst síðustu
tillögu sem Sverrir lagði fyrir
stjór.n Kaupfélags Borgfirðinga
sem stjórnarformaður, en yfir
henni var framsýni og reisn, þó
að flutningsmaður væri áttræður.
Ég minnist einnig einnar kvöld-
stundar fyrir meira en sjö árum.
Sverrir var að halda á langan og
tvísýnan fund um verðlagsmál
landbúnaðarins. Meira að segja
gat staða Stéttarsambandsins ver-
ið í nokkurri tvísýnu. Sverrir var
þá orðinn 74 ára gamall, en svo
öruggur, æðrulaus og ókvíðinn að
Sverris, og vissulega gerir héraðið
það.
Kostir mannlifsins eru margir,
Hvammi auðvelt með
Enda þótt hyggindi og dugnað-
ur Sverris í Hvammi væri mikil
var pó hreinlyndi hans og dreng- um þann fnð að hann kvaddi hfið
skapur mestur. Hann var ráðholl- satfeu við guð og menn eftir halfr-
ur öllum þeim er til hans leituðu, | ar aldar felagsmálastörf.
styðst ég þar við eigin reynslu. , Pe”ar bændahofðinginn Bjarni
„ • , ,r • í,,- r. ■ -i: 1 Asgarði fell fra lauk Jon skáld
Sverrir í Hvammi atti heimili , , ._________________ „
, , fra Ljárskogum fallegum og sonn-
a þrem stoðum um æfina. Oft .•
, . , , .. , , , . um fcftirmælum 1 ljóði með þess-
hefur mer fundizt að sérkenni
þessara þriggja staða hafi endur- Um hendingum;
spegiast í skapgerð og ...starfi j ^ V(m er að Da]irnlr um fal
Sverris. Eins og áður segir var er - Ásgarði er dáinn«
Sverrir fæddur 1 Fagradal, sem
er reglulega myndað dalverpi,
hlýtt og fallegt á stundum. Fyrir
botm dalsins gnæfir hæsti tindur
fjaligarðsins, Hafratindur, þegar
hann brýnir raustina fer blíðan
af. Enginn er þá í vafa um, hvaðan
á hann stendur veðrið, né hvað
sé im að vera. Á æskuárum sín-
um hafði Sverrir viðkomu í Staf-
holti og átti þar heimili um stund.
Þar er víðsýni mikið. Af „Kastal-
anum“ í Stafholti sér til allra
átta, en þeir eru á bersvæði, er
þar hafa dvalarstað. Hvammur
í Norðurárdal var heimili Sverris
mestac hluta æfi hans og við
þann stað var hann kenndur.
Hvammur liggur við þjóðveginn
milli Norður- Austur- og Suður-
lands. Nútímatækni, hraði og dag
leg viðskipti fóru um veginn við
túnjaðarinn í Hvammi, en heima
var skjól við rætur fjallsins.
Enda þótt Sverrir í Hvammi
væri ekki hár í lofti, gnæfir hann
upp úi samtíð sinni eins og Hrafna
tindur yfir Dalafjöllin. Hann er
hversdagslega glaðvær og gat við
náin kynni orðið hlýr og mildur,
en hann átti það einnig til að
senda frá sér hvassyrði og sækja
mál sitt af kappi og hörku, eins
og Hafratindur, er af honum stend
ur, en alltaf hreinlyndur og ákveð
inn 1 afstöðu sinni, eins og tindur
inn yfii fæðingarstað hans.
Það sem gerði Sverri svo far-
sælan og mikilvirkan félagsmáia-
og forustumann, var að sjálfsögðu
dugnaður hans og greind, en einn
ig hitt hve víðsýnn hann var og
hve auðvelt hann átti með að átta
sig á málum og taka ákvarðanir
Þar var sem hann stæði á „Stai-
holtskastala" og sæi til allra átta.
framhjá heimreiðinni. j upp endurminningar sem ríkar
Slíkir voru mannkostir Sver is! eru í huga, frá starfi hans
í Hvammi, að þeir sköpuðu hon-
Þessi orð Dalaskáldsins eru mér
i huga við fráfall Sverris í
Hvammi. Von er að Borgd.fiarðar
hérað breyti um blæ við fráfall ystusætið og gœtí lægt" öldurnar
sem
formanns Stéttarsambands bænda
og Framleiðsluráðs landbúnaðar-
ins-
Þegar Stéttarsambandið var
stofnað, árið 1945, höfðu verið
uppi talsverðar deilur um verð-
lagsmál landbúnaðarins, aðallega
eftir afskipti Búnaðarþings af
þeim málum haustið 1944. Tals-
verðir flokkadrættir voru þá um
málið, sem áttu upptök sín, ým-
ist í sjálfri stjómmálabaráttunni
eða þá í hagsmunabaráttu bænda
stéttarinnar sjálfrar. Það reið því
á miklu að vel tækist til um val
þess manns er setjast skyldi í for
og jafnframt hafið til vegs og virð
ingar hin nýju stéttarsamtök bænd
anna. Nú, eftir á, geta allir viður
meðal annars þeir, að merkið j bennt að valið tókst vel og í raun
stendur þó maðurinn falli. Borg-
firzkum ráðamönnum og æsku
héraðsins treysti ég ti) að bera
hátt ? lofti merki það er Sverrir
í Hvammi barðist undir. til saio.-a
framfara í héraðinu og þjóðíélig
inu. Það eitt hæfir minningu hins
mæta manns.
Ég votta eftirlifandi konu Svei'-
is, börnum hans, tengdabörnum
inni finnst okkur að enginn ann
ar en Sverrir í Hvammi gæti þar
hafa komið til greina. Hann var
fæddur forystumaður hvar sem
hann kom að starfi og tókst, á
skömmum tíma, að rótfesta svo
hin nýju hagsmunasamtök bænda
að óhugsandi er nú annað en þau
verði eilíf og ævarandi.
Það voru mikil og vandasöm
og öðru venzlafólki innilega sam- störf, sem biðu þeirra er veittu
úð mína.
Halldór E. Sigurðssjn.
í dag er til moldar borinn Sverr-
ir Gíslason í Hvammi. Hann lézt
aðfaranótt föstudagsins langa,
iþann 24. þ. m.
Við fráfall þessa merka manns
og vinar leita endurminningarnar
á hugann, frá þeim árum þegar
hann var á meðal okkar og starf-
aði að áhugamálum sínum, velferð
armálum bændastéttarinnar.
Sverrir var fæddur að Fagradal
í Saurbæ hinn 4. ágúst 1885. Hann
skorti þvi tæpt hálft ár á að verða
82 ára gamall, þegai hann lézt.
Foreldrar hans voru séra Gísli Ein
arsson síðast prófastur í Staf-
holti og kona hans Vigdís Páls-
dóttir.
Sverrir stundaði nám í bænda
skólanum á Hvanneyri og útskrif
Hann taldi líka iafn sjálfsagt að aðist þaðan vorið 1910. Næstu ár-
um hann næddi. og mönnum sýnd- in var hann starfsmaður Búnað
ist siti hverjum um verk hans. arsambands Borgarfjarðar við
Ham vissi að það tilheyrði, eins jarðabætur og mælingar. eða þar hátt en títt er am slíka menn
i Stéttarsambandi og Framleiðslu
ráði forystu á fyrstu árum þessara
stofnana. Margs konar gagnasöfn
un um hag og afkomu bænda
þurfti að afla, fá yfirlit um afurða
sölu fyrirtækja landbúnaðarins og
síðast en ekki sízt að útbúa talna-
legan grundvöll fyrir kröfum
bænda í verðlags- og hagsmunamól
um. Það væri ranglátt að geta
þess ekki að margir góðir menn
lögðu þama hönd að verki, en
allir lutu þeir forystu og forsjá
Sverris Gíslasonar. Hann var ó-
venju töluglöggur og talnaminni
hans var með eindæmum. Hann
mundi lengi þær tölur og þá út-
reikninga, sem gerðir voru. ann-
aðhvort af honum sjálfum eða
undir stjórn hans.
Langtímum saman sat hann við
útreikninga og athuganir á búnað
arskýrslum og aflaði sér á þann
hátt, víðtækari fróðleiks um bún
aðarhætti hinna ýmsu byggðarlaga
en nokkur þeirra, sem með hon-
um unnu. Sverrir var þó ekki bara
talnafróður maður Hann kunni að
notfæra sér slíkt efni á mannleeri
og goian sem lék um þá. er út- til hann hóf búskap í Hvammi vor
sýnis vildu njóta frá Stafholti. iið 1916. Þá um vorið kvæntist
Sverrir í Hvammi var allan sino hann eftirlifandi konu sinni Sig-
langa starfsdag mitt í félagsmáia- urlaugu Guðmundsdóttur frá
Hann ferðaðist um landið þvert
og endilangt og sótti fundi bænda
þar sem rætt var um efnahagsmál
þeirra. í ræðum hans á slíkum