Alþýðublaðið - 29.11.1986, Side 8

8
Laugardagur 29. nóvember 1986
Siðbótin, konurnar og syndin
Nú eru 450 ár síðan siðbótin svo-
kallaða var tekin upp í Danaveldi,
eftir allharðar sviptingar milli
kaþólsku kirkjunnar og hins
Lúthersk-evangelíska siðar. Það var
þó fjarri því að vera guðleg ákvörð-
un. Kristján III Danakonungur
taldi að það væri heppilegasta leið-
in til að sameina ríki og kirkju og
styrkja þar með ríkisheildina.
Orðið „reformation" þýðir í
rauninni ummyndun eða nýsköpun
og venjulega er það talið merkja
breytingar til hins betra. Víst er um
það að breytingar urðu allmiklar og
þær voru aðallega fólgnar í því að
Heilög ritning varð e.k. andlegur
æösti dómstóll í lífi einstaklingsins
og túlkun rómversku kirkjunnar á
henni var varpað fyrir róða.
Aðrar breytingar sem urðu voru
ýmist til hins betra eða hins verra,
eftir því hvernig á það er litið. Séð
„ofanfrá", frá sjónarhóli guðfræð-
inganna var mikil bót að því að
losna við alla þá spillingu sem sala
aflátsbréfa hafði í för með sér og
því að menn gætu snúið sér beint og
milliliðalaust til guðs síns. Séð
„neðanfrá", frá sjónarhóli almenn-
ings, var tæpast um annað að tala
en upplausn á því lífs- og skoðana-
mynstri sem menn höfðu trúað á
fram að því.
Jafnframt gerði hið nýja skipu-
lag allmiklar kröfur til einstaklings-
ins um skyldur, ábyrgð og sakar-
giftir, bæði gagnvart náunganum
og guði. Áður hafði verið hægt að
snúa sér til presta, dýrlinga eða
jómfrú Maríu, sem voru milliliðir
guðs og manna, en nú urðu menn
að standa fjarlægum guði reikn-
ingsskap gerða sinna og trúin ein
gat forðað mönnurn frá eilífri út-
skúfun.
Á þessum tíma voru lífskjör
manna afar bágborin og þar við
bættust sjúkdómar, styrjaldir og
fáfræði almennings. Það var því
ekki að undra þótt fólki þætti sem
fótunum hefði verið kippt undan
allri tilveru þess þegar gamalkunn-
ar aðferðir til að verjast áföllum
voru frá því teknar. Áður var dýrk-
un á helgum mönnum, sakrament-
ið, skriftirnar og allir hinir marg-
slungnu helgisiðir kaþólsku kirkj-
unnar það sem fólk byggði tilveru
sína á og þar var að finna útskýring-
ar á öllum hlutum og aðferðir til að
verjast skakkaföllum lífsins. Nátt-
úruna umgengust menn eins og lif-
andi veru og höfðu á henni ótta-
blandna ást og átrúnað. Þessi
blanda af heiðni og kristnum átrún-
aði var fólkinu í blóð borið og part-
ur af tilveru þess.
Með siðbótinni riðlaðist þetta
samhengi allt. Helgisiðir voru af-
numdir og fordæmdir. Náttúran
missti sinn guðlega kraft. Hann var
hvergi að finna nema í Ritningunni.
Þó var hjátrúin ekki úr sögunni, því
enn gátu menn fallið í ónáð hjá
máttarvöldunum, en litið á það sem
guðlega refsingu og sjálfskaparvíti.
Með þessum breyttu viðhorfum
skapaðist þörfin fyrir blóraböggul
og þann blóraböggul var auðvelt að
finna. Það var nornin. Nornatrúin
var í algleymingi við siðaskiptin og
næstu 150 árin þar á eftir. Hún
gegnsýrði allt þjóðfélagið og var þó
útbreiddust meðal alþýðunnar.
Kirkjuleg og veraldleg yfirvöld
reyndu vissulega að draga úr því
nornaæði sem gekk yfir alla
Evrópu á þessu tímabili.
Nornir voru þó ekkert nýtt fyrir-
bæri í sögunni. Öldum saman hafði
nornatrú verið við lýði og árið 1486
var t.d. gefið út páfabréf, „Norna-
hamar“, sem var nokkurs konar
leiðarvísir í nornaveiðum.
Nokkur munur var þó milli
evrópsku nornanna, sem almennt
voru taldar innblásnar af djöflin-
um, og þeirra dönsku. Danskar
nornir voru jarðlægari, svo að segja
og kraftur þeirra birtist gjarnan í
sambandi við sjúkdóma og lækn-
ingamátt. Nornatrú og ofsóknir
gegn nornum tengdust yfir höfuð
vandamálum hversdagslífsins og
daglegu amstri í Danmörku. A
þann hátt tók nornin við því sjálfs-
varnarhlutverki og útskýringar-
hlutverki sem helgir dómar höfðu
áður haft.
Þessi kvenímynd, sem grundvöll-
urinn er Iagður að í „Nornahamri"
deyr ekki með siðbótinni, þvert á
móti magnast hún. Peter Palladius,
einn þeirra sem vann hvað mest að
siðbótinni og biskup á Sjálandi
samdi vísitasíubók með góðum ráð-
um og leiðbeiningum fyrir presta og
lækna. Þar kemur það greinilega
fram að nornir eru í hans augum út-
sendarar Satans og þær þarf að
uppræta á sama hátt og allt sem
minnir á páfadóm. Enn meiri at-
hygli vekur afstaða hans gagnvart
þeim konum sem fengust við ljós-
móðurstörf og gagnvart meðgöngu
og barnsfæðingum. Allt sem á ein-
hvern hátt tengist þesskonar athæfi
var merkt syndinni að hans áliti og
það var ekki fyrr en skírnin var af-
staðin sem búið var að koma mál-
unum í tryggt horf.
Tímabilið frá getnaði til skírnar
var greinilega það tímabil í ævi
mannsins sem Palladius og margir
fleiri töldu sig ekki geta haft stjórn
á og þeir voru haldnir ótta, eða að
minnsta kosti óöryggi gagnvart því
sérsviði konunnar að ganga með
börn og ala þau. Úr Biblíunni fengu
menn þá vitneskju að konan bæri
ábyrgð á erfðasyndinni og hvað lá
þá beinna við en að ljósmæður, sér-
fræðingar í fæðingarhjálp og öðru
sem viðkom þessari dularfullu
einkareynslu konunnar væru við-
25. þing SÍBS, var haldið að
Reykjalundi 25—26. október s.l.
Þingið sátu 65 fulltrúar víðsvegar
af landinu.
Auk venjulegra þingstarfa flutti
Arne Heimdal framkvæmdastjóri
fyrirlestur um starfsemi Norsku
Astma og ofnæmissamtakanna.
Forsetar þingsins voru: Oddur
Ólafsson, Davið Gíslason og Rann-
veig Löve, Þingritar voru: Skúli
Jensson og Ingibjörg Friðriksdótt-
ir.
Ymsar samþykktir voru gerðar á
þessu 25. þingi SÍBS, flestar er lutu
að forvarnarstarfi í lungnasjúk-
dómum og að efla þá sérstöku
þjónustu við lungnasjúklinga, sem
tekin var upp fyrir nokkrum árum,
er sérfræðingur í lungnasjúkdóm-
um var ráðinn að VINNUEHIMIL-
INU REYKJALUNÐI. Þingið
sjálsgripir og sennilega göldróttar.
Það þarf engan að undra að í ritum
Palladius er hvergi minnst á galdra-
karla.
Afstaðan til kvenna breyttist ekki
til hins betra með siðbótinni, hún
versnaði til muna, sérstaklega hvað
galdrakonur áhrærir. Þeir sem sak-
aðir voru um galdur í Danmörku
voru í 80—90% tilvikum konur.
Þess vegna urðu konurnar blóra-
bögglar fyrir alit það öryggisleysi
og ótta sem fylgdi í kjölfar siða-
skiptanna og fólk gat ekki tekist á
við af eigin rammleik. Þær urðu
þolendur vegna óttans við guð og
djöfulinn og hið óþekkta og óút-
skýranlega. Það var handhæg lausn
að skella skuldinni á galdra hvenær
sem eitthvað fór úrskeiðis og
galdrabrennur fullnægðu réttlætis-
þörf fólksins að verulegu leyti í
langan tíma eða til ársins 1693, þeg-
ar síðasta galdrabrennan var í Dan-
mörku. Þá var meiri stöðugleiki
kominn á í samfélaginu, þörfin fyr-
ir galdrafólk ekki jafn brýn.
En það var ekki fyrr en hulunni
var svipt af leyndardómnum um
barneignir með vísindalegum rann-
sóknum, að verulega tók að rofa til.
fagnaði sérstaklega tveim nýjum
SIBS-deildum, sem stofnaðar voru
á þessu ári og fól þingið stjórn
SÍBS, að vinna markvisst að eflingu
félagsstarfs innan SÍBS.
Stjórn SÍBS er þannig skipuó
Kjartan Guðnason formaður
Björn Ólafur Hallgrímsson
Davíð Gislason
Garðar P. Jónsson
Guðmundur Guðmundarson
Hjörtþór Ágústsson
Rannveig Löve.
Skrifstofa SÍBS, er í Suðurgötu
10, Reykjavík og er opin eftir há-
degi á mánudögum og miðvikudög-
um kl. 2—4.
Ef óskað er frekari upplýsinga
vinsamlega hafið samband í sima
22150 við fulltrúar stjórnar SÍBS.
25. þing S.I.B.S.:
Efla þarf forvarnarstarf
gegn lungnasjúkdómum
3É St
7,25% fastir ársvextir unifrani visitöiu ailan binditímann
100 ára Afmætisreikningur Landsbankans er yfirburða
ávöxtunarleið. Hann er verðtryggður og gefur að auki fasta
7,25% ársvexti. Samt er hann aðeins bundinn í 15 mánuði. Til
dæmis samsvaraði ársávöxtunin frá afmælisdegi bankans 1. júlí
sl., til septemberloka 19,9%.
Stofnaðu Afmæiisreikning fyrir áramót
Afmælisreikningurinn er bundinn við 100 ára afmæli Landsbank-
ans. Þess vegna þarf að stofna hann áður en afmælisárinu
lýkur um næstu áramót.
Afmælisreikningurinn er innlánsform sem allir peningamenn
geta mælt með.
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna 1100 ár
Afmælisreikningur
Verötryggöur sparii
Verðtryggður sparireikn. meö 6 mánaöa bindingu
Verðtryggður sparireikn. meö 3ja mánaöa bindingu