Tíminn - 03.10.1967, Qupperneq 6

6
TÍMINN
ÞRIÐJUDAGUR 3. október 1967
N jósnarinn
Sorge varð
hetja Sovét
ríkjanna
Njósnaði hann einnig fyrir nazisfa?
Nýjar upplýsingar um furðuferil Sorges
Tveir enskir sagnfræðingar hafa
gefið út nýía bók um Sorge með
nýju efni varðandi hinn furðu-
lega njósnahring hans. Þetta er
10. bókin um hinn „kæna, hávaða-
sama og drykkfellda" Sorge og
enn Jiefur einni spurningu ekki
verið svarað: Var hann tvöfaldur
njósnari?
Klukkan 10.20 að morgni 7. nóv
ember árið 1944 féll hlerinn und-
an fótum rússneska njósnasér-
fræðingsins Richard Sorge. Sextán
mínútum síðar lýsti læknir Suga
-mofangelsisins yfir því, að hann
væri dauður. Einn mesti harmleik
ur heimsstyrjjaldarinnar síðari
var á enda ...
, , , Eða yar hann ef til vill
bara að hefjást? Maðurinn Rich-
ard Sorge er ekki lengur í tölu
lifenda, en minningin um hann
lifir. Líf hans, starf hans og dauði
virðast ótæmandi uppsprettur,
ekki einungis fyrir rithöfunda í
James Bond-stíl, heldur einnig fyr
ir alvarlega þenkjandi sagnfræð-
inga.
Til þeirra sdðastnefndu teljast
Englendingarnir F. W. Deakin
og G. R. Storny, en bók þeirra um
ævi Sorges er nú komin út á
diönsku hjá forlaginu Fremad.
Þetta er 10. en væntanlega
ekki síðasta bókin um Sorge og
njósnahring hans. Því að þótt Eng
lendingarnir gangi hreint til
verks og velti fyrir sér, hveriu
atriði í 49 ára aeviferli þessa
rússneska njósnara, verða þeir þó
að lokum, þegar 314 blaðsiður eru
að baki, að viðurkenna, að þeim
hafi ekki tekizt að leysa úr öllum
spurningum.
Einnig á Norðurlöndum.
Richard Sorge fæddist í Rúss-
landi af þýzkum foreldrum og
lærði í Þýzkalandi. Hann gekk í
kommúnistaflokkinn og réði sig
hjá upplýsingaþjánuistíu Konfint-
erns, h'fiéd sYp^tífhdi^ rússn^sku
“4. skrifstofu“. A'árunúm"' éftir
1920 starfaði hann m.a. á Norður-
löndum undir gerifnafninu ,,Jó-
hann“ eða “R. Sonter“. Meðal
annarra kynntust þeir Richard
Jensen og Kai Moltke honum og
hafa síðar skriflað um hann í blaða
greinum.
Prýðilegt dulargervi.
En svo var það í Austur-
löndum fjær sem Sorge fékk
helztu viðfangsefni sín. Fyrsta
njósnahringnum kom hann á fót
í Shanghai, en upp úr 1930 kom
hann til Tokio og hóf þegar að
undirbúa öflun upplýsinga þar.
Dulargerfi bans var mjög gott.
Hann var fréttaritari fyrir nazista
bdlöð í Þýzkalandi, hann var með-
limur nazistaflokksins, og með-
mælin, sem hann hafði meðferð-
is, öfluðu honum þegar í stað
fulls aðgangs að þýzka sendiráð-
inu. Eftir því sem árin liðu, urðu
áhrif hans í sendiráðinu sífellt
meiri. Ambassadorar og fulltrúar
í sendiráðinu leituðu sifellt ráða
hjá honum, vegna þess, hve Sprge
þekkti vel til stjórnmálaástands-
ins í hinum fjarlægari Austurlönd-
um. Rétt áður en stríðið brauzt
út, varð hann ritstjóri fréttabækl-
ings sendiróðsdns. í stuttu
máli sagt hafði hann einstaiklega
góða aðstöðu til að auka við það
efni, sem hann útvegaði sér sjólf-
ur frá áhrifamiklum japönskum
samstarfsmönnum, fyrst og fremst
frá blaðamanninum Ozaki Hotsu-
mi, sem síðar lét . láf sitt í gálg-
anum eins og Sorge. Auk jap-
anska efnisins hafði hann sem
sagt úr að moða hinu mikla efni,
sem sendiráðinu barst. Sorge
tók myndir og afrit éins og
fjandinn væri á hælunum á honum
og allt þetta sendi hann jafnharð
an til yfirmanna sinna í Moskvu.
Átta manna njósnahringur.
Njósnahringur hans var þröng-
ur, taldd aðeins átta menn, og
helmingur þeirra var í „innsta”
hringnum. Þetta var hin raunvera-
lega ástæða til þess, að þeir gátu
í svo möig ár unnið í friði, enda
þótt japanska lögreglan væri mjög
torfryggin gagnvart útlendingum,
Sorge sendi óhemju þýðingar-
miklar upplýsingar tdl Moskvu.
Hann gat skýrt Staldn frá því, að
Japanir ætluðu ekki að ráðast á
Sovétrdkin, en myndu hins vegar
snúa sér að yfirráðasvæðum Eng-
lendinga og HoHendinga í Austur
Asíu. Hann sendi allnákvæm yfir
lit yfir stöðu japanska hersins, og
hann gat að Lokum kórónað verk
sitt með því að tilkynna til
Moskvu, 15. mai 1941, að Þjóð-
verjar myndu ráðast inn í Sovát
rfkin 22. júní sama ár. Eins
og kunnugt er, tók rússneska
stjr>nin hvoxiki aðvaranir Sorg-
es né annarra tráanlegar.
Leiknum lokið.
Þegar hann að Lokum var af-
hjúpaður, var það náuast fyrir til
viljun. Japönsk loona, sem lögregl-
an yfirheyrði stöðugt, gaf
upp nafnið á einum hinna þýð-
ingarminnstu í njósnahring Sorg-
es. Þegar lögreglan þannig hafði
fengið öriitia bendingu, gat hún
á furðulega skömmum tíma kom-
ið upp um aLLan njósnahringinn.
Það er hægt að furða sig á þvi,
að Sorge og samstarfsmenn hans
skuli ekki hafa gætt meiri var-
kárni. Japanska lögreglan fann
við fyrstu húsrannsóknina gögn
sem voru fuilkomnar sannan-
ir um samsærið.
Slyngur njósnarL
Hivers konar maður var Rich
ard Sorge? Ensku sagnfræðing-
arnir draga upp alflókna mynd:
Hann var undirföruil njósnari, en
hávaðagjarn og drykkfelldur
i einkalifi smu, enda þekkt per
sóna i næturlifi Tokioborgar.
Sorge sá fram á, að eftir nokk-
urra daga varðhaLd, að ieiknum
Stórn jónsarinn Richard Sorge —
og rvazistana í Þýzkalandi?
væri lokið, og tó(k að segja jap-
önsku Lögreglunnd sem mest.
Hann hefur búizt við, að geta á
síðasta andartaki forðað sér frá
snöranni. Hann hvatti Japani
til að snúa sér til rússneska sendi-
ráðsins, sjiáilfsagt í von um, að
mannaskipti gætu komið til
greina. Það er nefnilega ekki
óvanalegt, að stórveldin hafi skipti
á njósnurum við hliðið.
Hetja Sovétríkjanna.
En Rússar höfðust ekki að.
Sorge Lauk ævi sinni á byltingar-
aímælinu 1944. Það var ekki fy~r
en 20 árum seinna, sem Rússar
rönkuðu við sér. Sorge var gerð-
ur að hetju Sovétríkjanna, mynd
hans kom á frímerkjum, en sá
n jósnaði bæSi fyrir Sovétrikin
heiður hefur víst ekki hlotnazt
neinum öðrum njósnara. Jafnvel
götur í Rússlandi hafa verið
nefndar eftir honum.
Var ekki Sorge
sjálfur hengdur.
Orðrómur hefur verið á lofti
um, að hanri hafi aldrei verið
hengdur, heldur hafi einhver ann
ar verið sendur í gálgann, og
Sorge afhentur Rússum í manna
skiptum.
Þessir tveir ensku sagnfræðing-
ar trúa ekki þeirri sögu og böð-
uilinn ekki heldur. Hann segist
oft hafa séð Sorge í fangelsinu,
og það sé hafið yfir allan vafa,
að sniaran hafi verið lögð um
hálsinn á honum.
V
f