Tíminn - 02.04.1968, Blaðsíða 2

ÞRIÐJUDAGUR 2. apríl 1968.
TÍMINN
Þrúður Aradóttir
aldurhniginnar konu, þegar líf
hennar var orðið eins og skar.
En þegar sæti Þrúðar á Kvískerj-
um er autt orðið, vakna hugljúf-
ar minningar og hún er kvödd
af sveitungum og vinum með al-
úðanþakklæti: Með lífemi sínu og
ævistarfi reisti hún sjálfri sér veg-
legan minnisvarða:
Kvískerjum, Öræfum
Hún bar það hlýja, holla þel,
sem hverfur eKKi úr minning.
Hhin dæmdi ei faart, hún vildi vei
í vinskap, ætt og kynning.
Hún bar það falýja., holla þel,
sem faverfur ekki úr minning.
I.
Ungur má, en gamall skal. Það
líður að dagsetri mannsævinmar,
þegar æviárin Ipu komin hátt á
mfunda áratuginn og faeilsan hil-
uð. Fráfall Þrúðar Aradóttur, Kví-
skerjum í Öræfum kom því ekki
á óvart. Hún andaðist á heimili
sínu 5. febrúar s.l., hálf níræð að
aldri, fædd 10. mai 1883.
Foreldrar Þuríðar voru hjónin
Ari Hállfdanarson og Guðrún Sig-
urðardóttir á Fagurhólsmýri. Guð
rún var uppalin á Kvískerjum og
af þeim ættstofni, sem lengi hef-
ur átt ætur í sveitinni. Ari flutt
ist í Öræfin frá Odda í Mýrahreppi.
Heimilið á Fagurhólsmýri var
ineðal hinna fremstu í byggðar-
laginu og Ari um margt forystu-
: ma8ur í sveit sinni. Þrúður óx
! upp í hópi allmargra systkina og
eru þau öll góðum hæfileikum og
mannkostum húin. í þessu um-
faverfi og með handleiðslu mikil-
hæfra foreldra hlaut Þrúður holl-
an undirihúning að lífsstarfinu.
Þegar Þrúður var 22 ára, gift
ist hún frænda sínum, Birni Páls-
syni. Hann hafði fáum árum fyrr
ásamt systkinum sinum sett sam-
an bú á Kvískerjum. Þrúður gerð-
ist húsfreyja á þessum bæ og
helgaði heimiliinu krafta sína æ
síðan. En siðustu æviárin hafði
ellin lamað starfsþrek hennar.
Björn féll frá 1053. Sáðan hafa
börn þeirra hjóna búið félagsibúi
á Kvískerjum. Björn og Þrúður
eignuðust mörg börn. Á lífi eru
sex bræður og tvær systur og eiga
þau öll heimili á Kvískerjum,
nema einn bróðirinn, sem á heima
annars staðar í sveitinni.
II.
Kvískerjaland er á Breiðamerk-
ursandi vdfetamverðum frá j'ökli til
sævar. Bærinn stendur undir lágu
felli. Handan við bæinn eru
skjólsælir hvammar en vatnaaur-
ar liggja fast að heimatúninu.
Austur yfir Sand eru um 30 km.
til nœsta hæjar og yfir stórar
jökulár að sæk-ja. En vestur á bóg
inn eru um 16 km. til næsta
byggðarlags í sveitinni.
Þeg'ar Björn og Þrúður hófu bú
skap á Kvískerjum, var vegagerð
efeki hafin, ár óbrúaðar á hestaná
eina að treysta til ferðalaga,
hvorki sími né útvarp. Við þessa
aðstöðu urðu þau að búa mörg
ár, en smátt og smátt urðu breyt-
ingar til bóta. Starfsvettvangur
var oft fjarri bænum. Aðdrætti
til heimilisins voru landssóttir.
Heyskap varð að sækja á engja-r
næstu j’arðar og flytja þann hey-
feng lö—20 km. Hlunnindi voru
nytjuð við sjó fram. Ennfreinur
faafði Björn á hendi það ábyrgðar-
mikla starf og tímafreka að veita
ferðamönnum aðstoð og leiðsögn
um Breiðamerkursand og yfir
JökuQsá eða Breðiamerkurjökul.
Það var óneitanlega meiri þrek-
raun að annast heimili við þessar
stæður, heldur en þar sem marg-
háttuð nútímaþægindi eru fyrir
hendi.
Þeir, sem fljóta með straumi
þéttbýiisins, verða fyrir áhrif-
um víða að, svo að erfitt er að
greipa, hvað er heima fengið.
Einibýli og einangrun fylgja nokkr
ir annmarkar, en ‘jafnframt þeir
kostir, að heimilið verður eins og
sjálfstæð stofnun áhrifarík um
uppeldi og athafnir heimilis-
manna. Kvískerjasystkinin hafa
lítillar skólagöngu notið — nema
á heimilinu. Það er ekki háttur
þeirra að ryðjá sér braut í fjöl-
menni eða að vera í kapphlaupi
við aðra um að komast hátt í stiga
þjóðfélagisins. En Kvískerjabræð-
ur eru samt þjóðkunnir menn.
Þegar efnt er til keppni um það
í áheyrn alþjóðar að veita svör
við ýmsum spurningum, þar sem
reynir á fróðleik manna og þekk-
ingu, þá er af hálfu opinberra
aðila leitað til Kvískerjabræðra
og þeir beðnir um að koma að
hljóðnema • rMjútvarpsins. Og
þess eru dœmi, að i vígindaritum
háskólagenginna manna sé vitn-
að til Kvískerjabræðra um nátt-
úrufræðilegar athuganir, sem
verða að grundvallast á traustri
þekkingu. Þetta er glöggur vitnis
burður um Kvískerjaheimilið, upp
eldi þar og erfðir.
III.
Eitt hið fegursta, sem fornís-
lenzk fræði geyma, er ljóðið, sem
lýsir valkyrjunni, er blessar fyrst
daginn, sem ljómar og vekur til
starfa, blessar nóttina, sem veitir
hvíld og frið, óska'r körlum og
konum heilla og lofarí með þakk- •
láteemi hina fjölnýtu fold. Ber j
síðan fram þá bæn til æðri mátt- j
•arvalda, að sér veitist mál, mann-
vit og læknishendur.
Aldir líða, trú og siðir breyt-
ast. en ýmsir þættir í eðli manna
og viðhorfum eru svo sterkir, að
þeir vara með kynslóðum.
Áreiðanlega var Þrúði á Kví-
skerjúm oft hið sama í hug og
hið forna l’jóð lýsir. Hún gat
heilsað jafnt d-egi sem nóttu með
blessunaróskum tií heimilis og
fjölskyldu. Mál hennar og mann-
vit miðlaði samvistarmönnum og
gestum af gnægð hjartans. Með
handbragði sínu vildi hún ávallt
búa ferðamenn sem bezt frá heim
ilinu og bað þess, að þeim fylgdi
fararheill á viðsjálum vegi Breiða
merkursands.
Á langri ævi ber margt að
SKOLPHREINSUN
ÚTI OG INNI
Sótthreinsun að verki loknu.
Vakt allan sólarhringinn. Niðursetning á brunn-
um og smá viðgerðir Góð tæki og þjónusta.
RÖRVERK, — Sími 81617. \
höndum. Fyrir rúmum þrjátíu ár-
um var Sigurður sonur Þrúðar
ásamt öðrum manni í fjárleit í
Breiðamerkurfjalli. Fyrr en varði
brast sundur fönn í fjallshlíðinni
og hraðfleyg snjóskriða hreif Sig-
urð með sér niður snarbratta,
grýtta hlíðina og inn undir brún
jijkulsins, þar sem snjódyngja
hlóðst upp. Ilinn göngumaðurinn
stóð í jaðri snjóflóðsins, slapp frá
því með naumindum og gekk síð-
an til bæjar. Sigurður lá undir
snjó og jökli rúman sólárhring,
en var þá bjargað. Hann var þá
óslasaður, líkamlega þrekaður, en
andlega hress og styrkur. Biskup-
inn yfir íslandi gerði þennan at-
burð að umræðuefni í merkri rit-
gerð. Hann komst þar að orði m.
a. þannig:
„Geigvæplegt farg grúfði yfir
þessum unga manni, „köld yfir-
sæng“ eins og hann komst að
orði, ef til vill dauðinn sjálfur,
kviksetning undir klaka og snjó.
En hann þvarr hvorki stilling né
■hugprýði, jafnvel ekki þegar
dimmdi að nótt . . .Hann minnt-
ist sérstaklega móður sinnar, sem
hafði séð svo vel um heimanbún-
að hans, látið hann hafa tvo
trefla, svo að honum kólngði ekki
á hÖfði . . . Trú hans barnsleg og
kreddulaus var voldug og sterk
þessa löngu örlagastund á landa-
mærum tífs og dauða. Trúin var
afltaugin, sem hélt uppi kjarki
hans. Henni var það að þakka,
að hann komst heill á sál og lik-
ama úr þessari ægilegu þrek-
raun.“
Hvar hafði pilturin.n lfl ára öðl-
azt hina' barnslegu kreddudausu,
sterku og voldugu trú? Hún var
vakin og vermd við arin heimiljs-
ins frá því barnið biður fyrsta
sinn blítt og rótt við sinnar móð-
ur kin-n.
Meðan Sigurðar var leitað og
menn bjuggust við, að dagar
hans væru taldir, komu ferða-
menn vestur yfir Breiðamerkur
sand. Þeir höfðu frétt af slysinu,
og þeim þótti i þetta sinn erfið
sporin heim að Kviskerjum og
bjuggust við að hitta húsfreyjuna
þar bugaða af harmi. En þeir
komust að raun um, að sú kona
var gædd trú, sem menn gerir
sterka. Þann dag fórusf Þuríði
orð á þessa leið:
Fyrst þetta bar að höndum, fór
það betur, að sonúr minn varð
fyrir slysin-u. Móðir man.nsins,
sem bjargaðist frá snjóflóðinu,
hefur ekki orðið heima fajá sér
nema þennan eina son sinn, en
ég hef marga pilta mína hjá mér.
Hvar og hvenær rís hæst
mannleg göfgi? Hver kemst nær
þvi að breyta eftir æðsta boðorð-
inu: Þú skalt elska náunga þinn
ein-s og sjálfan þig?
Svipist hver um hjá sér.
IV.
Á íslenzku máli er gróinn blett
ur í eyðimörk nefndur vin. Það
má til sanns vegar færa. að Kví-
skerjaheimilið og umhverfi þess
sé vin á Breiðamerkursandi. Lífi
einstaklingsins er oft líkt við
gróður íarðar. sem vex. þroskast,
en fölnar síðan og visnar Þegar
ikin fellur vekur hún með fall-
inu bergmál. En þegar , fíó:ar
hnígur að foldu, þá er það ilmur
hofinn, sem innir fyrst urta-
byggðin hvers hefur misst. Það
vekur ekki hátt bergmál fráfall
P.Þ.
t
fæd'd 11. maí 1883
dáin 5. febrúar 1088
Nýlega lézt að heimili sín-u,
Kvískerjum í Öræfum, húsfreyj-
an þar, Þrúður Aradóttir, ekkja
eftir Björn Pálsson bónda á Kví-
skerju.m.
Ég ætla ekki að skrifa hér ítar-
Iega minningargrein, aðeins að
þakka í örfáum orðum fyrir þann
tíma, sem ég naut umömmunar á
heimii-i hennar og votta um leið
börnum hennar og ættingjum
samúð.
Þrúður Aradóttir var fædd á
Fagurhólsmýri 1,1. maí 1883. Þar
ólst hún upip á landsþekktu meinn
ingiarheimili í stórum systkina-
hópi, þar til hún giftist Birni Páts
syni frá Svinafelli og fluttist með
honum austur að Kvískerjum, aust
asta , og afskekktasta bænum í
Öræfunum og einum afskekktasta
bæ landsins. Þar hófu þau bú-
skap skömmu eftir aldamótin, og
má geta nærri, hvílík viðbrigði
það haf-a verið fyrir unga, glað-
lynda stúlku að flytjast af fjöl-
mennu heknili að þessum bæ,
sem ei'namgraðist frá allri manna-
byggð mánuðum saman. Að norð-
an ginæfir Vatnajökull, að sunnain
er Breiðamerkursandur að sjó
fram og jökuilár girða sandinn á
báða vegu.
Búsýsla og annir beindu hugan-
um fljótlega • frá leiðindum og
einmanakennd. Börn|n urðu ekki
færri en 13, 9 náðu fuliorðinsár
um, en 4 dóu á unga aldri. Efrír
að Björn lézt, bjó Þrúður ásamt
börnum sínum, Flosa, Ara, Sig-
urði, Páld (sem nú e,r búsettur á
Fagurhólsmýri), Guðrúnu eldri og
Guðrúnu yngri, Helga Hálfdáni
og Ingimundi, sem lézt fyrir nokKr
um árum. Systkinin á Kvfskeri-
um þarf efcki að kynna, bræðum-
ir eru löngu landsþekktir fyrir
vísindastörf og fræðimenns'ku og
systurnar hafa haldið þetta stóra
heimili m-eð móður sinni af ein
stakri reisn og myndarskaip.
Þe-ir eru ófáir ferðalangar.i ír,
sem hafa gist Kvísker, ísienzkir
og erlendir. Og það segir kann-
ski ekki svo lítið um húsmóður-
ina á þessu heimili, að iafnvei
langskólamenn-taðir menn urðu
forviða á þekkingu systkinanna
a Kvískerjum á sviði náttúrufræði
sagnfræði, jöklarannsókna jafnvel
tuingumálaku'nnátta þeirra er ein-
stæð meðal sjálfmenntaðra
manna. Kunnáttu ^ína hafa bau
systkinim fe-ngið í heimahúsum,
at lestri bóka, af því að hl-usta
á útvarp og fylgjast með þvi se-n
er að gerast nær og fjær. Þessu
stóra heimiili hefur Þrúður nali-
ið saman, tekið á móti fjö,da
ferðamanna, vísindamanna, jök-a-
fara og skipbrotsmanna, við bær
aðstæður, sem eru erfiðari en
flest nútímafólk getur ímyndað
sér.
Við börnin, sem fengum að
dveljast nokkur sumuir á Kvískeri
um vitum hvílíkt vegarnesti bar
er að hafa. kynnzi Þrúði og notið
umhyg.gju hennar sem náði langt
út vfir henmar eigin börn og
heimili. Eitt dæmið um fórnfýsi
hennar og hjartagæzku, er þegar
hún tók telpu úr Reykj'avík, sem
vegna veifclunar gat ekki umgeng-
Egill V.
Egilsson
F. 6.3. 1902 D. 8.1. 1968.
Kveðja frá barnabörnum.
Margt er hugsað, margs í trega
i spurt.
Mlá sjá tár á litlum hvörmum
glitra.
Því er okkar afi horfinn burt?
Svo ung við megum kanna
reynslu bitra.
Hann kvaddi mitt í dagsins ys
og önn,
iþví iðjuleysi féll ekki hans geði.
Með honum kvaddi hetja traust
og sönn.
Til hinztu stundar sanmur. 'Allra
gleði.
Alltaf var svo örugg höndin hans,
svo hlý og traust sem öllum vildi
' gefa.
Nú kveðju sendum við til sólar-
lands.
Svo oft við spyrjum, finnum þá
til efá.
Því tókst þú afa, góði guð, til
þín?
Við getum ekki skilið þíní vegi.
Hann var okkur birta og sólarsýn,
við söknum mest er halla tekur
• . degi.
Hann átt’ göfugt hjarta, hlýtt og
milt.
Svo hjálpfús jafnan, engan mátti
græta.
Hanm átti glaðlegt viðmót, gleði
‘ etillt
og gjarnan viidi allra vanda bæta
Margt er þungbært, mín er tun-ga
treg.
Til sín Jesús leiðina þér vísar.
Vertu sæll. Og greiði guð þinn
veg.
Góða ferð til himna-paradísar.
G.J.
izt önnur börm, og ól hana upp
sem sína eigin dóttur. Við börn-
in héðan að sunnan, munum bezt
eftdr Þrúði, þegar hún sat með
okkur tiil fóta í rúminu sínu og
sagði okkur gömui ævintýri, eins
og hún hafði áðnr gert við sín
eigin börn á diiminum vetrarkvöld
um þegar ekki sást tál tnamma-
ferða svo mánuðum skipti.
Megi minming bessara góðu og
göfugu íslenzku konu lifa sem
íengst i hugum allra, sem kyn:r„-
ust hemni og heimili hennar.
Ég votta bömum hennar inni-
lega samúð
Þórunn Sigurðardóttir.
r