Tíminn - 07.04.1968, Side 1

Valgarð J. Ólafsson:
GJALDEYRISYARASJÓÐIR
GULLKAUP
OG
Með hugtakinu alþjóðagjald
eyrisvarasjóðtr er átt við þá
sjóði, sem hvert ríki (hver
gjaldeyrisheild) á til þess að
mæta eftirapunn eftir erlend-
um gjaldeyri umfram það, sem
gjaldeyristekjur hrökkva til á
hverjum tíma, og eru tiltækari
fyrirvaralaust. Þessir varasjóð-
ir gefca verið í fyTsta lagi í
gulli, í öðru lagi 1 inneigum
í erlendum gjaldeyri, og í
þriðja lagi í gjaldeyriskaupa
heimildum hjá Alþjóðagjald
eyrissjóðnum.
Styrkur ákveðins gjaldeyris
liggur einfakflega í getu við-
komandi lands til þess að
standa við erlendar skuldbind-
ingar. Þessi sfcyrkur er háður
greiðslujöfnuðinum við útlönd
ásamt gjald eyrisvarasj óðu num.
Mikill eða þrálátur greiðslu-
halli í'hiutfalli við gjaldeyris-
varasjóði, hefir veikjandi á-
Ihritf.
Fyrir gengisfellingu ster-
Iingspundsibs s.l. haust voru
gjaldeyrisvarasjóðir heimsins
(að uindansk. Soviet blokkinni
og Kína á meginlandinu) tald-
ir nema sem næst 71 milljarði
dollara, og skiptast þannig:
Milljarðar %
dollara
Gull 41 58%
Erl. gjald-
eyrisinnst. 24 34%
Aliþj óðagj aldeyris-
sjóðurinn 6 8%
71 100%
f þessu kerfi gjaldeyrisvara-
sjóða, hefir gullið ennþá höf-
uð þýðingu. Enda þótt segja
megi, að kerfið hafi í höfuð-
atriðum gefizt vel fyrstu tutt-
ugu árin eftir styrjöldina, hafa
á síðustu árum komið fram
mjög alvarlegar efasen^dir um
styrkleika þess til þess að
mæta þörfum ört vaxandi milli
ríkja viðskipta. Gagnrýnin hef
ir verið einkum tvenns konar:
1) Aukning varasjóða í gulli
takmarkast að mestu við gull-
framleiðslu heimsins (þ.e.a.
s. þann hluta henmar sem hafn-
ar í guliforðabúrum þjóðbank-
anna) og hlýtur að vaxa miklu
hægar en alþjóðaviðskipti.
2) Varasjóðir í gjaldeyri
annarra þjóða eru ótryggir,
gildi þeirra er hægt að breyta
með einhliða ákvörðunum, og
fyrirvaralaust.
Þörfin fyrir gjaldeyrisvara-
sjóði mælist fyrst og fremst
sem hlutfall af raunverulegum
og hugsanlegum sveiflum i
greiðslujöfnuði einstakra
þjóða, og við þann skort á
trausti á ákveðnum gjaldmiðl-
mæli og hver í kapp við aðra,
með himinháum tollmúrum,
innflutningshöftum, gj'aldeyr
isskömmtun o.s. frv.
Aðskilnaðurinn við gull hef
ir þó aldrei orðið algjör.
Tengslin við gull eru í gegn
um Banduríkjadollarann, en
en bandaríski þjóðbank-
inn hefir allt frá 1034, veiið
skuldbundinn til að kaupa af
og selja öðrum þjóðbönkum
gull fyrir fast verð, $35,00
fyrir hverja únsu hreins giiUs
(únsa jafngildir ca. 29 gr.)
Allar aðrar myntir eru skráð-
ar beint eða óbeint eftir verð-
mæti þeirra í Bandaríkjadoll-
ar eða gulli, sem hingað til hef
ir reynzt það sama. Þessi stað-
reynd, þ.e.a.s. hið fasta hlut-
fall milli gulls og dollars, er
eini fasti punkturinn í gjald-
eyriskerfi lieimsins.
Eins og ég gat um hér að
framan, námu varasjóðir í er
lendum gjaldeyri um 34% af
heildar gjaldeyrisvarasjóðum
heims í árslok 1966. Ekki telj-
ast þó allar eignir í erlendum
gjaldeyri til gjaldeyrisvara-
sjóða, heldur aðeins þær. sem
hægt er að ná til strax, eða
með stuttum fyrirvara, svo
sem bankainnistæður og
skuldabréf til skamms tíma. Er
lcnd gjaldeyriseign hefir auð-
vitað alltaf komið að einhverju
leyti, en að mismunandi miklu
leyti, til viðbótar gulli sem
trygging fyrir hinar ýmsu
gjaldeyristegundir. Árið 1931
áttu erlendir aðilar t.d. miklar
inneignir til stutts tíma í Lon
don, sem London hafði aftur
lánað til langs tíma. Ég hefi
engar upplýsingar um það að
hve miklu leyti þessar innsfæð
ur í London voru e;gn \,ein-
staklinga og að hve miklu leyti
eign banka. og ég geri varla
ráð fyrir að a þessum tíma
hafi þessi gjaldeyriseign verið
skoðuð sem hluti af gjaldeyris
varasjóðum. Hitt er þó aug-
ljóst, að þegar á bjátar, geng-
ur á erlendar innstæður ein-
staklinga og fyrirtækja til
sömu þarfa og opinberir gjald
svo miklu leyti sem það gerist
svo miklu leyti sem það gerist
þjóna einkainnstæður nákvæm
lega sama hlutverki. Þetta er
einmitt það, sem gerðist í
þeimskreppunni. Pundamn-
stæðurnar í London ýmist
eyddust eða voru dregnar út
frá London í svo ríkum mæli
að það varð brezka fjármagns
markaðnum ofviða að standa
við skuldbindingar sínar til
stutts tíma, þar sem megnið aí
þessu fé hafði verið lánað til
lamgs tíma — sem var þó í
fullkomnu samræmi rtð hefð-
Framhald á bls. 14.
Gullbirgðir stóru bankanna hafa minnkað ört í gullæðinu. Þessi mynd sýnir okkur gullgeymslu í
banka í New York.
gáfu. Seðlaútgáfan leiddi svo
aftur til verðbólgu, dró úr
neyzlu og losaði vinnuafl og
fjármuni til annara þarfa, sem
þjónuðu ríkinu og styrjaldar-
rekstrinum betur. Ef frá eru
talin árin 1925 til 1931 hvarf
Evrópa frá gullfætinum fyrir
fullt og allt. Greiðslujöfnuð-
urinn við útlönd varð þá ekki
lengur aðalatriðið, þegar litið
var yfir stutt tímabil, heldur
varð hann nú háður aðgerðum
í innanlandsmálum að veru-
legu leyti, öfugt við það, sem
áður hafði verið. Hugmyndir
manna um markmið hagstjórn
ar, og reyndar möguleikum á
hagstjórn, byrja að taka grund
vallarbreytingum, en mótast
Jíó ekki í ákveðinn farveg fyrr
en með keniningum Keynes
upp úr 1963. Kenning-
ar Keynes höfðu auðvitað ekki
fremur en önnur nýmæli, mik-
il praktísk áhrif fyrstu árin.
Við hið almenna fráhvarf
frá gull innlausnarskyldu í
kjölfar heimskreppunnar losn-
ar eins og áður er vikið að,
mjög mikið um þær takmark-
anir, sem greiðslujöfnuði út á
við voru settar. MisræmiS 1 al-
þjóðaviðskiptum jókst, og
gjaldeyrisvarasjóðir urðu alls
endis ónógir. Afleiðingin vaið
öngþveiti í milliríkjaviðskipt-
um. Hver gengislækkunin rak
aðra, til þess að vinna bug á
greiðsluihalla, og þjóðir heims
ins einangmðij. rig -i—vaxandi
um, sem af slíkum sveiflum
kunna að leiða.
Nú skulum við líta á höfuð-
iþætti gjaldeyrisvarasjóðanna,
hver.n fyrir sig og byrja þá
auðvitað á gullinu.
Fyrir heimsstyrjöldina fyrri
var gullfóturinn alls ráðándi.
Höfuðeinkenni gullfótarims að
því er lýtur að því sérstaka
sviði, sem við erúm að kanna,
voru þau, að verðhlutfall-
ið milli hinna einstöku gjald-
miðla var fast og óhagganlegt,
og að allur mismunur í
greiðslujöfnuði við útlönd
varð fyrr eða seinna að greið-
ast með gulli. Þetta leiddi svo
aftur til þess, í fyrsta lagi, að
þessum mismuni voru tiltölu-
lega þröng takmörk sett, og í
öðru lagi að ástand greiðslu-
jafnaðarins var aðalalriði, sem
allt annað varð að lúta, jafn-
vel þegar litið var á st-utt
tímabil: vextir, fjárhagslegar
aðgerðir, atviinna, hvort sem
þetta gerðist nú sjálfkrafa, eft
ir ströngustu kenningum eða
ekki. Þetta var auðvituð alveg
gagnstætt þvi, sem síðar varð.
Við þessar aðstæður var þörí-
in fyrir alþjóðlega varasjóði
tiltölulega lítil í hlutfalli við
heildarinnflutnimg, enda a.lt
kerfið svo ólikt því, sem varð
eftir 1931, að allur samanburð
ur er út í hött. Ástæöan til
iþess að England hvarf írá gu’.l
innlausn í byrjun fyrr: heims
styrjaldarinnar, er mjö? lær-
Valgarð J. Olafsson
dómsrík í þessu sambandi.
Rekstuc, þjóðarbúsins á s'.yrj-
aldarárunum þoldi ekki að
lúta forskriftum gullfótarins.
StyrjaldaiTeksturinn kostaði
miklu meira en hægt var að
standa undir með sköttum.
Það er horfið frá gullbindingu
til þess að geta kostað styrj-
öldiina að hluta með._seðlaút-