Tíminn - 07.04.1968, Blaðsíða 2

14
TÍMINN
SUNNUDAGUR 7. apríl 1968.
GULLKAUP
bundið Mutverk fjármagns
markaðarins í London. Þetta
var það sem reið baggamun-
inn og þröngvaði Englands
banka til að hverfa aftur frá
gullinnlausn. (Grundivallarerf-
iðleikarniir lágu þó í of hárri
skráningu £ gagnvart $). Af
leiðingin varð alda gengislækk
ana, almennt vantraust og ring
ulreið í milliríkjaviðskipt-
um, eins O'g fyrr var getið.
Þeir sem gagnrýna notkun
gjaldeyris einstakra þjóða, sem
alþj óðagjaldeyrisvarasj óða,
benda einmitt á þetta sem rök
fyrir því að erlendur gjaldeyr-
ir hafi ekki þann óumdeilan-
lega styrk, sem krefjast verði
af gjaldeyristryggingasj óðnum.
1031 geti endurtekið sig, og
þá verði auðvitað dollarinn í
fararbroddi. New York og Lon
don eru enn í dag miðstöðvar
erlendra gjaldeyrisvarasjóða.
Af þeim 24 milljörðum dollara
sem þjóðbankar heimsins áitu
í varasjóðium í gjaldeyri á árs-
lok 1006, voru 15 milljarðar i
New York og 6 í Loindon. Það
er því ekki alveg út í bláinn,
þegar sagt er, að öll viðleitni
til þess að auka greiðsluþol 1
alþjóðaviðskiptum gangi í þá
átt, að viðlhalda almennri trú
á það að dollarinn haldi gull-
genigi sínu um ófyrirsjáanlega
framtíð, og að gengi pundsins
verði sem stöðugast í hlutfalli
við dollar.
Þessar bollaleggingar leiða
okkur svo að Alþjóða gjald-
eyrissjóðnum. Fyrst og fremst
að þvi hvernig hann vinnur
sitt hlutverk nú, í höfuðdrátt-
um, og síðan hvers má af hon-
um vænta í framtíðinni. Við
skulum halda okkur eingöngu
að sjóðnum, því að enda þótt
ýmsar tillögur hafi komið
fram um lausn þessa alþjóða
vandamáls utan Sjóðsins, v’rð
ist Mtill vafi á því, sérstaklega
eftir síðasta aðalfund Sjóðsins
í Rio de Janeiro s.l. haust, að
það verðu? á vegum hans, sem
unnið verður að varanlegri
lausn.
Löngu áður en heimsstyrj-
öldinni síðari lauk, voru menn
farnir að gera sér grein fyrir
því að sagan frá 1030—40
mátti ekki endurtaka sig án
þess að einhver alþjóðleg sam
vinna um betrf skipan væri
reynd. Er skémmst frá að
segja að bandamen.n komu
saman til fundar í Bretton
Woods í New Hampshire árið
1043 til þess að ráða framtíð-
arskipan alþjóða peninga-
mála. Árangur þessara fundar
halda var stof.nui) Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins (The Inter
national Monetary Fund), og
reyndar Alþjóða bankans, sem
er okkur óviðkomandi í þessu
sambandi.
Hlutverk sjóðsins hefir eink
um verið með þrennum hætti:
í fyrsta lagi að vinna að því
að gengi einstakra gjaldmiðla
væri skráð og vaka yfir því að
gengisbreytingar væru ekki
gerðar nema til leiðréttinga á
grundvallar misræmi í greiðslu
jöfnuði („fundamental disequi
liibrium").
í öðru lagi að veita ríkis-
stjórnum og þjóðbönkum að
ildarríkjanna tæknilega að-
stoð.
í þriðja lagi að veita aðild-
arríkjunum aðgang að erlend-
um gjaldeyri, umfram það sem
þau annars ættu, til þess að
brúa tímabundinn halla á
greiðslujöfnuði við útlönd.
Afskipti Sjóðsins af gengis-
skráningarmálum, og tæknileg
aðstoð, hafa vafalaust verið
miklu þýðingarmeiri en menn al
mennt gera sér grein fyrir,
Það eru þó ekki þessi viðfangs
efni sem okkur varðar í þessu
sambandi, heldur þriðja við-
fangsefnið: Gjaldeyrissalan.
Tengiliður einstakra aðildar
rikja við Sjóðinn er hinn svo-
nefndi „kvóti“ hvers ríkis hjá
Sjóðnum, og eru öll v'ðskipti
hvers ríkis við Sjóðin.n ná-
tengd kvótanum. Stærð kvót-
anna er ákveðin eftir flóknum
reglum sem óþarfi er að rekja
hér, en þess má geta að ei.nk-
um er miðað við þjóðartekju?
og hlutfallið milli utanríkisvið
skipta og þjóðartekjur og aiut
fallið milli utanríkisviðskipta
og þjóðartekna. Aðildarrík-
in greiða kvóta sína til Sjoðs-
ins í gulli og eigin gjaldeyri.
Aðalreglan er sú, að gullhlut-
inn er 25% af kvótanum. Hver
aðili, sem greitt hefir sinn
kvóta, hefir svo rétt á að kaupa
erlendan gjaldeyri af Sjóðn-
um í skiptum fyrir eigin
gjaldeyri fyrir fjárhæð,
sem nemur eigin gullfram-
lagi. Þessi réttur er ótvíræðu-
og skilyrðislaus. Þessi skilyrð-
islausi réttur til að kaupa er-
lendan gjaldeyri af Sjóðnum
nær rey.ndar svolítið lengra,
eins og við munum sjá síðar,
og er því réttara að se.gja' áð
hann nái að því marki að heild
arframlag 'aðila, í eigin gjald-
eyri fari ekki fram úr 100%
af kvóta. Þetta er hinn svo-
kallaði „gold tranche“ hjá
Sjóðnum. Fyrsti „yfirdráttur"
þ.e.a.s. gjaldeyriskaup fyrir
allt að 2'5% umfram kvóta, svo
nefndur íyrsti „kredit tranc-
he“ er veittur hömlulítið, e\
viðkomandi aðili virðist vio
lauslega athugun gera viðhlít-
andi váðstaffnir til að vinna
bug á greiðsluerfiðleikunum.
Ef meiri kaup eiga a'ð gerast,
ætlast sjóðurinn til mjög róc-
rækra ráðstafana heimafyrir i
fjármálum og peningamálum.
Dæmi eru um það að „yf'r-
dráttur", eða umframkaup hafi
numið kvótaupþhæðinni allri
eða jafnvel þar fram yfir.
Möguleiki hvers aðila til gjald
eyriskaupa innan „kredit-
tranoh-anna“! telst ekki til
hinna eiginlegu gjaldeyris
trygginga hans, þar sem þessi
möguleiki er ekki skilyrðis-
laus. Rétturinn til gjaldeyris
kaupa í „gull-tranct-anum“ er
hins vegar tvímælalaus hluti af
gjaldeyristryggingum hvers að
ila vegna þess að hann er án
skilyrða.
Hverju ríki, sem kaupir
gjaldeyri af Sjóðnum, er lögð
sú skylda á herðar, að endur-
kaupa sinn eiginn gjaldeyri af
Sjóðnum innan ákveðins líma,
og ekki seinna en innan
þriggja til fimm ára, og þá fyr
ir þann gjaldeyri, sem Sjóður-
inn tekur gildan. Þetta á-
kveðst á hverjum tíma af
stöðu annarra ríkja gagnvart
Sjóðnum. Summa „gull-tranc-
ha“ aðildarríkjanna, sem er
söm aðild Sjóðsins að heildar
gjaldeyrisvarasjóðum heims
ins, er breytileg, þar sem hún
er háð gjaldeyriskaupum ein-
takra landa. Þessu til skýring-
ar skulum við hugsa okkur að
öll framlög hafi verið greidd
í gulli og gjaldeyri aðila eins
og til stéð, en sjóðurinn engan
gjaldeyri selt. Þá hafa eng-
ar breytingar orðið á heildar
gjaldeyristryggingum heims-
ins. Það hafa aðeins orðið tii-
færslur á gulleign. En nú
kaupir aðili A erlendan gjald-
eyri B hjá Sjóðnum. Á meðan
kaupin eru bundin við
„gullramman" (gold-tranche),
verða engar breytingar á heild
argjaldeyrisvarasj óðum. Óskil-
orðsbundinn réttur B til kaupa
á erlendum gjaldeyri hefir að-
eins aukizt að sama skapi sem
réttur A hefur eyðzt. Ef A
-kaupir hins vegar gjaldeyri B
umfram , „gull-tranche“, þá
eykst réttur B án þess að rétt
ur A geti akerzt frekar. Þarna
hefir orðið sú raunverulega
aukning á gjaldeyrisvarasjóð-
um og greiðsluþoli í milliríkja
viðskiptum, sem til getur orð-,
ið fyrir atbeina Sjóðsins, eftir
gildandi reglum. í þessu ligg-
ur bæði styrkur Sjóðsins og
takmarkanir hans: Sjóðurinn
veldur raunverulegfi aukningu
á gjaldeyrisvarasjóðum, en sú
aubning er algjörlega háð
gjaldeyriskaupum aðila hjá
Sjóðnum, sem aftur eru háðar
tilviljunum. Þegar A endur-
kaupir gjaldeyri sinn hjá
Sjóðnum í „kredit-trance" (þ.
e. umfram gull-tranche) hverf-
ur sú aukning gjaideyrisvara
sjóða, sem B hafði áskotnazt
fyrir hin upphaflegu kaup A á
B-gjaldeyri.
Allt frá styrjaldarlokum og
fram undir 1060, var tiltölu-
lega gott jafnvægi í heimsvið-
skiptum. Þetta kom m.a. fram
í því að tollar voru stöðugt
lækkaðir nokkuð allt tímab’lið
og öðrum hömium i milliríkja-
viðskiptum var rutt úr vegi,
Þeim gjaldmiðlum, sepi ekki
Gullið skiptir fljótt um eigend
ur.
voru gjaldgengir í milliríkja-
viðskiptum, fækkaði óðum. En
upp úr 1057 fer að draga ský
á gjaldeyrishimininn, sem
verða til þess, að 1060 eiu
kvótar í Sjóðnum aukni: um
50% og aftur 1066 um 25%.
En þessar aukningar hafa kom
ið fyrir ekki.
Það hefir orðið æ ljósara síð
ustu árin, og þó sérstaklega
síðustu mánuðina, að með Ai-
þjóða gjaldeyrissjóðnum í nú
verandi mynd, sé ekki nóg að
gert til þess að tryggja stöðug-
leika helztu gjaldmiðla heima-
ins. Sú skýrgreining á vanda-
málinu, sem Eeynes setti fram
á sínum tfma, á við enn í dag,
hann sagði: „Við þörfnumst
„Quantums" af alþjóðlegum
gjaldeyri, sem ákveðst ekki af
tilviljunum eða ófyrirsjáan-
legum atburðum, eins og t.d.
tæknilegum framförum í gull-
iðnaðinum, eða gjaldeyristrygg
inga pólitík einstakra ríkja,
heldur stjórnast af raunveru-
legum þörfum í milliríkjaverzl
un heimsins, eins og þær eru
á hverjum tíma, og sem hægt
er að þenja eða draga saman
af j'firlögðu ráði, til þess að
vinna á móti samdrætti eða
ofþenslu í raunverulegri eft-
irspurn eftir vörum á heims-
markaðnum".
Samþykkt sú, sem gerð var
á aðalfundi Alþjóðagjaldeyris
sjóðsins í Ríó s.l. haust, um
auknar fyrirgreiðslur Sjóðsins,
ar árangur af margra ára bolla
leggingum in-nan Sjóðsins, og
víðtækum fundarhöldum þjoð
bankastjóra og f jármálaráð
herra helztu aðildarríkjanna.
Samþykktin var ekki um ný
lán eða yfirdráttarheimildir,
heldur um nýja-n rétt til að
kau-pa harðan gjaldejri fjrrir
annan harðan gjaldeyri.
Grundvöllur og helztu ein-
kenni þessa nj'ja réttar, yrðu
eitthvað á þessa þeið.
1) Þessum nýju gjaldejris-
kauparétti skal úthlutað í á-
kveðnum kvótum milli að'ldar
ríkjanna, í því umfangþ sem
þörf er talin krefjast. Ákeðið
er að kvótaúthlutunin þurfi
samþykki a.m.k. 85% af at-
kvæðamag.ni í Sjóðnum, og er
þetta háa atkvæðahlutfall tal-
ið tryggjia það, að ákveðnir
hagsmunahópar, svo sem kred
it-löndin annars vegar og deb-
et-löndin hins vegar, nái ekx:
óhæfilegum áhrifum á kvó;-
aua.
2) Þangað til á síðustu stig-
um umræðna, var gert ráð fyr
ir því, að hvert aðildarríki
greiddi eigin gjaldeyri í sjóð,
til þess að tryggja skuld'bind-
ingar sínar, eitthvað í líkingu
við það sem nú er gert i sam-
bandi við kvóta í Sjóðnum.
Siðar var frá þessu horfið, og
það almennt viðurkennt, að
slíkir sjóðir væru sukaatriði,
en það sem máli skipti væri
traustið á vilja. aðilanna til
þess að virða skuldbindingar
sínar. Þessar nýju gjaldeyris
„eignir", sem við gætum kall-
að svo, fengju því gildi á lik-
an hát.t og pappírspeningar fá
það af því að vera lögfestur
gjaldmiðill.
3) Kauparétturinn er skil-
yrðislaus, á sama hátt og „gull
tranohe" rétturinn í Sjóðnum
nú. Munuriniri er hins vegar sá
að hinn nýi réttur er tilbú-
inn |í því umfangi, sem álitið
er nauðsynlegt, en „goldtranr-
he“ rétturinn hefir orðið til
fyrir framlög einstakra ríkja í
gulli, og svo afleiðing, eða „bi-
produkt" af gjaldeyriskaupum
í „kredit-tranches“ en sá h-lut-
inn hverfur aftur þegar endur-
greiðsla fer fram.
Síðan aðalfundur Sjóðsms
var haldinn/ í september s.l.
hafa alvarlegir hlutir gerzt.
Sterlingspundið var fellt í nöV
ember, og margir aðrir gja'd-
miðlar hrösuðu í kjölfar þess.
London, annað höfuðvígi gjald-
ejrriskerfisins hafði misst til-
trú. Síðan hefir verið spurt.
Úr þvi að pundið féll í nóv-
ember, getur það ekki alveg
eins fallið bráðum aftur? Og
hvað um dollarann? Verða
Bandaríkjamenn ekki neyddir
til að hækka gullverð. þ.e.a.s.
lækka gengi dollarsins gagn-
vart gulli, til þess að vega á
móti sífelldum og stórkostleg-
um greiðsluihalla? Það er and-
rúmslotft þessara spurninga
sem leitt hefir til hinn gífur-
legu gullkaupa er átt hafa sér
stað u.r.danfarið og veikt svo
mjög helztu gjaldmiðla heims-
ins. Hin beinu áhrif gullkaup-
anna eru fyrst og fremst þau,
að veikja dollarann, vegna
þess að Bandaríkjamenn eru
eina ríkið í heiminum, sem sdt
hefir gull fjTÍr eigin gjaldeyri
svo að nokkru nemi, og það
eru þeir sem fyrst og fremst
hafa lagt til gull á hinn frjálsa
gullstangamarkað í London
(50%). í öðru lagi veikist
pundið, en það er ekki bein
afleiðing af gullkaupunum,
heldur afleiðing af því hversu
pundið er nátengt dollaranum
vegna mikilla og mjög við-
kvæmra viðskiptatengsla við
Bandaríkin. Ef dollarinn
kemst í hættu er pundinu
stefnt í voða. í þriðja lagi
veikjast svo gjaldmiðlar hinna
aðildarríkjanna að Gullsjóðn
um. (The Gold Pool).
Það þarf ekki að fara mörg-
um orðum um hvað mundi ger
ast ef dollarinn léti und'an
þrýstingnum. Þá væri brostið
síðasta haldreipi trausts á
gjaldeyriskerfi heimsins um ó-
fyrirsjáanlega framtíð. Við
þyrftum vafalaust ekki að ótt-
ast heimskreppu á borð við þá,
sem skall á 1929, en við verð-
um að gera ráð fyrir að milii-
ríkjaviðskipti myndu, a.m.k.
um margra ára bil dragast stör
lega saman. Þjóðir heims
mundu keppast við að gera
einhliða ráðstafanir til að
vernda eigin greiðslujöfnuð
með tollum, innflútnihgshöft-
u.m o.s. frv. Ástandið, ’sem ríkti
milli 1930 og 1940 mundi end-
urtaka sig a.m.k. að einhyerju
marki, í einhverri mynd.
Bandaríkin hafa átt um þrjá
höfuð kosti að velja til þess
að styrkja dollarann:
1) Þau gætu .einbeitt sér að
því að leiðrétta greiðsluhall-
ann við útlönd, með róttækum
fjármálalegum og peningaleg
um aðgerðum.
2) Þau gætu hækkað gull-
verð, þ.e. lækkað gengi doll-
arsins. Ráðgjafar Bandaríkja
stjórnar hafa svarið og sárt við
lagt að til þessa muni ekki
koma. Sumir hafa þó látið að
því liggja, að ef til pessa
kæmi yrðu fyrst slitin öll
tengsl milli dollars og gulls.
3) Þau gætu ákveðið að
hætta að selja gull. Allar þess-
ar ráðstafanir væru neyðarúr-
ræði, ef þær væru teknar em
hliða og án hliðarráðstafana
vegna þess að peningakerfi Evr
ópuþjóðanna, og þá fyTSt og
fremst Englands. mundu ekk'.
standast áfallið sem aí þeim
ieiddi. Þetta er vel ljóst, og
einmitt þess vegna var þjóð
bankastjóra 'fundurinn í Wahn
ington kallaður saman.
Washíngtonfundurinn valdi
síðustu leiðina, en með þýð-
ingarmiklum hliðarráðstöfun-
um, sem sé þeim helztum að
þau ríkin sem sterkastan
greiðslujöfnuð hafa. í þessan
andrá, láta England, sem e:
veikasti hlekkurinn í keðjunni
fá til ráðstöfunar allt að 'jór-
urn milljörðum dollara til
styrktar pundinu. Sú :eið, sem
samþykkt var í Rio septem
ber, var ekki tilbúin til þess
að rnæta þessu vandamáli. En
Washingtonsamþykktin var út
af fyrir 'sig storkostleg aðgerð
í alþjóðlegri fjármálastjóm og
er næsta óhugsandi að slíkr
hefði get’að gerzt svo fyrirvara
Framhald á bls. 23.