Alþýðublaðið - 12.04.1990, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 12. apríl 1990
3
FRÉTTASKÝRING
Fall risans
Bandaríkin ekki lengur efnahagslegur risi
Fregnir af þróun bandarísks efnahagslífs eru ekkert til aö
hrópa húrra fyrir þótt tölur sem sýndu minnkandi viö-
skiptahalla árið 1989 virtust benda til þess að eitthvað væri
aö rofa til. í Ijós kom að viðskiptahallinn var ekki „nema"
133 milljarðar dollara þetta árið eða 14 milljörðum minni en
árið áður og þarf að leita 5 ár aftur í tímann, til ársins 1984,
til að finna jafn lítinn viðskiptahalla.
EFTIR LAUFEYJU ELÍSABETU LÖVE
En Adam var ekki lengi í para-
dís. Skýrsla bandaríska viðskipta-
ráðuneytisins sýnir að í janúar-
mánuði 1990 var eftirspurn eftir
bandarískum vörum mun minni
en gert hafði verið ráð fyrir. Því er
nokkuð ljóst að viðskiptahallinn á
eftir að aukast á ný komi ekki eitt-
hvað óvænt til sögunnar.
Bandaríkin ekki lengur
efnahagslegur risi
Staðreyndin er sú að Bandaríkin
eru ekki lengur það efnahagsveldi
sem þau voru. Fyrir 30 árum áttu
Bandaríkjamenn t.d. 9 af 10
stærstu bönkum heims, en eiga nú
aðeins einn af tuttugu stærstu
bönkunum. Hlutur Bandaríkja-
manna í viðskiptum á heimsmark-
aði hefur hrapað úr 70% í 20% og
verg þjóðarframleiðsla er þar orð-
in minni en í ríkjum EB-landanna.
Þá eru og þjóðartekjur á mann í
Bandaríkjunum orðnar lægri en í
Japan. Þess má einnig geta að
Bandaríkjamenn sem áður voru
stærstu lánadrottnar heims eru nú
orðnir helstu skuldunautarnir en
Japanir tekið heiðurssæti Banda-
ríkjamanna.
Margt leggst á eitt. Bandaríkja-
dollar hefur lengi verið notaður
sem gjaldeyrisvarasjóður ríkja
heims. Þessi sérstaka staða dollar-
ans hefur valdið því að misgengi
hefur skapast milli skráðs gengis
og raungengis. Þetta er vandi sem
Bandaríkjamenn hafa þurft að
glíma við allan níunda áratuginn.
Hátt gengi bandaríkjadollars veld-
ur því að verð á bandarískum vör-
um á erlendum mörkuðum verður
hátt og þær því síður samkeppnis-
færar.
Framleiðslan hrugast upp
í vöruskemmum
Af einstökum framleiðsluþátt-
um er helst framleiðsla á sviði
samgönguiðnaðar sem hefur orð-
ið illa úti. Sala á flugvélum og bíl-
um framleiddum í Bandaríkjunum
hefur verið dræm. Fullar vöru-
skemmur og stöðugt minnkandi
sala hafa orðið þess valdandi að
verulega hefur þurft að draga úr
framleiðslunni. Sveiflur eins og
þessar draga alltaf dilk á eftir sér
og. hafa keðjuverkandi áhrif á allt
efnahagslífið.
Á sviði vopnaframleiðslu hefur
einnig verulega þrengt að. Banda-
ríkjamenn eiga orðið í mikilli sam-
keppni við EB-ríkin um markað-
inn á þessu sviði. Þíða í samskipt-
um austurs og vestur hefur leitt til
minni sölu á Vesturlöndum og í
kjölfarið hafa bæði Bandaríkin og
EB-löndin leitað í auknum mæli á
nýja markaði, sérstaklega til aust-
urlanda fjær, þangað sem þíðan
hefur enn ekki náð að teygja anga
sína.
Það er orðið nokkuð Ijóst að
Bandaríkin, sem hafa verið leið-
andi sem efnahagslegt veldi á tutt-
ugustu öldinni, verði það ekki á
þeirri tuttugustu og fyrstu. Þessar
breytingar verða á sama tíma og
efnahagslegur styrkur ríkja vegur
æ þyngra í alþjóðakerfinu vegna
aukinnar samvinnu ríkja á efna-
hagssviðinu og þíðu í pólitískum
Miðstöð heimsviöskipt-
anna, World Trade
Center, í New York hef-
ur lengi verið talið tákn
blómlegs efnahagslífs
Bandaríkjanna en svo
virðist sem Bandaríkja-
menn hafi sífellt minna
til að hreykja sér af.
samskiptum. Það er því eðiilegt að
bandarískir stjórnmálamenn vilji
grípa í taumana áður en í meira
óefni er komið.
Hvað er til bragðs að taka
Öldungardeildarþingmaður
Demókrata, David Boren, svaraðl
þessu í ræðu sem hann flutti ný-
lega. Hann sagði tíma til kominn
að breyta tii og hverfa frá efna-
hagsstefnu sem grundvallast á
hernaðarlegum sjónarmiðum og
taka þess í stað upp stefnu sem
gengi út frá hagsmunum banda-
rísks almennings. Boren benti á að
taka þyrfti upp alþjóðlega sam-
vinnu sem miðaði að því að deila
kostnaði við umhverfisvernd. Þá
sagði hann nauðsynlegt að sníða
bandarísk skattalög að skattalög-
um samkeppnisþjóðanna, þannig
að þau ýttu á sama hátt undir inn-
lendan sparnað og fjárfestingu.
Boren lagði einnig áherslu á að
fjármagnskosnaði yrði að halda
niðri til að tryggja samkeppnis-
hæfni.
Að lokum bendir Boren á að
taka þurfi skólakerfið til gaum-
gæfilegrar endurskoðunar. ,,Við
getum ekki verið i forystu meðal
þjóða heims þegar 29% banda-
rískra ungmenna falla úr skóla
meðan þetta hlutfall er aðeins 2%
í japönskum skólum."
Ekki er ráð nema í tíma sé tekið,
segir gamalt máltæki og verður
fróðlegt að sjá hvort bandarískt
samfélag er þess um komið að
laga sig að nýrri og breyttri heims- '
mynd í tíma.
I litum regnbogans
A
viðtali við Ríkisútvarpið um
daginn, sagði ung kona af kyn-
þáttafordómum, sem skipti-
nemar yrðu fyrir, einkum þeir sem
væru frá Afríku.
Fordómar hér, spyrja menn og
setja upp undrunarsvip, í þessu
heilaga landi?
Fyrir nokkrum árum fékk ég
mér snöggmáltíð á veitingastað í
Reykjavík, þar sem maður sest við
borð þar sem er pláss, hvort sem
maður þekkir þann er kannski sit-
ur þar fyrir. í þetta sinn sat ég einn
enda ekki mikið að gera þá stund-
ina, nema allt í einu stendur
skuggi við borðið og spyr hvort
hann megi setjast. Eg sagði þaö
velkomið og blökkumaður settist.
Við snæddum þegjandi um
stund en gátum ekki stillt okkur
um að byrja að rabba saman yfir
fiskinum, tveir menn, annar hvít-
ur, hinn ógurlega svartur. Þegar ég
les þessa setningu aftur hlýt ég að
laga lýsinguna á mér; ég hlýt að
hafa verið ógurlega hvítur.
Ungi blökkumaðurinn var
skiptinemi frá Afríku og átti í tölu-
verðum erfiðleikum með að sam-
lagast hér og hafði fundið fyrir for-
dómum okkar, því hann var svart-
ur á meðal hvítra.
Eg varð hryggur við að heyra
þetta og sagði honum að sjálfur
ætti ég kunningja á meðai svartra
og þekkti þá af góðu einu, gáfaðir
og vel menntaðir menn.
Borðnautur minn, svartur eins
ogsyndin, hrósaði fiskinum okkar,
hann væri stinnur vel og hvítur fal-
lega.
Við vorum samferða út í hvíta
veröldina og ég bauðst til að aka
honum þangað sem hann ætlaði,
bauð honum að koma og skoða út-
varpið okkar allra, hvenær sem
hann hefði tíma. Hann þakkaði og
virtist glaður og dálítið hissa samt
á þessum hvíta manni sem bauð
svörtum að sitja frammí hjá sér. Ég
ók honum þangað sem hann ósk-
aði og við kvöddumst með handa-
bandi.
Hann kom aldrei.
✓
g byrjaði að muna þennan
mann þegar ég heyrði kon-
una segja frá í útvarpinu.
Ég er að reyna að vera ekki gram-
ur en veit að það tekst ekki.
Hvað ætli þessi þjóð sjái, þegar
hún skoðar sig í spegli?
Fallegt rjótt þroskað andlit
sveitamanns í marga ættliði, er
kominn á mölina til þess að taka
betur þátt í íslandi öllu?
Fallegt alþjóðlegt andlit, með
ferðaþroska í svipnum, sem segir
af mörgum ferðum til margra
landa og ólíkra, þar sem hægt er
að anda að sér menningu og sögu-
köflum heimsins?
Andlit átvagls og nautna sem fer
til annarra landa til að fá sér steik
og fara saddur á söfn til að sjá
snöggvast list heimsins sem hang-
ir þar úti, því miður, eða er falin á
bak við vatnssúlur gosbrunna
Rómar?
Hvað sér hún í speglinum?
Hugsanlega timbrað andlit á
miðjum aldri þjóðar. Fýlulegt og
frekt, blekkingarandlit trúðsins
sem er flón, þreytt vökuandlit
skammtarans sem grætur, fúl-
mennskudrættir við munn, sposk-
ur hæðnissvipur bak við óöryggið.
Andlitið er ekki sérlega íslenskt
enda hvað er það nú, að vera ís-
lenskt? Vera kominn í beinan karl-
legg frá Agli Skallagrímssyni og
enn lengra frá norskum kóngum?
Er til hreinræktaður íslending-
ur?
Við erum allra þjóða kvikindi,
annað hvort norskir eða írskir
nema hvorttveggja sé. Við höfum
verið lauslát þjóð og dregið í
rekkju okkar franska fiskimenn,
norska hvalfangara og hollenska
duggara, Spánverja af strönduðum
skipum sem þökkuðu rekkjudvöl
með því að stela lömbum en skilja
eftir börn og voru höggnir fyrir,
spyrtir saman á kvið og varpað í
íslandshafið hreina, til að seðja
marfló. Svo erum við danskir í
þokkabót.
Heimurinn er alltaf að
minnka og blandast í lit-
um regnbogans og þarna
stöndum við fyrir framan spegil-
inn góða og höldum að við séum
fegursta þjóð í heimi, hvítust,
minnst spillt og víðsýnust. Tókum
við ekki á móti þýskum vinnukon-
um og þóttumst góðir? Tókum við
ekki á móti fólki frá Asíu, hvar sem
hún nú er, og þóttumst enn betri?
Verið velkomnir þjökuðu þegn-
ar annarra þjóða! Komið í íslands-
faðminn mjúka og grátið úr ykkur
hrollinn.
Þeir hafa nokkrir komið að
gráta úr sér hrollinn, en eru af-
skiptir og einangraðir í lit sínum.
Þeir hafa uppgötvað að fullur ís-
lendingur er durtur og hávaða-
samur ruddi, alveg laus við blíðu
og kærleik. Guð hjálpi dökkum ef
hann álpast inn á dansstað á Is-
landi!
Hinir kristnu kærleikspostular,
sem fara reglulega í kirkju til að
láta Guð sjá sig, hreyta ónotum i
skiptinema í Hallgrímskirkju,
kominn að hitta Guð, sem gæti allt
eins verið svertingi eins og kona.
Kynþáttafordómar eru bara í út-
löndum, er það ekki?
Við höldum áfram að skoða
okkur í þjóðarspeglinum og sjáum
þar fyrirmyndarfólk sem stolt
heldur maganum inni en þenur
brjóst, scm er fullt af elsku til allra,
nema þeirra sem eru öðruvísi á lit-
inn.
„Spegill, spegill, herm þú
mér. ..“
Gleðilega páska.
. Jónas Jónasson i
skrifar