Alþýðublaðið - 20.12.1994, Page 5

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Erlend hringekja
Bréf frá Zlatko Dizdarevic, fréttaritara Time í Sarajevó:
Þúsund daga einsemd
Það er kalt í Sarajevó og hungrið
hefur gert vart við sig á nýjan leik.
Yfir sumartímann, eftir að hafa not-
ið tveggja mánaða opins vegasam-
bands við umheiminn, höfðum við
það á tilfinningunni, að hlutirnir
væru hægt og sígandi að snúast til
betri vegar. I sumar höfðum við að
minnsta kosti vonina; nú hefur öll
von verið jörðuð. Við heyrum fólk
segja: „Sarajevó hefur verið yfirgef-
in.“ Það er stórmerkilegt hvernig
fólk sem segir slíka hluti virðist ekki
nokkra hugmynd hafa um hvað
raunverulega er að gerast. Heintur-
inn fyrir það fyrsta - allavega sá
hluti þess sem hefur með ákvarðana-
töku að gera - fylgdi aldrei Sarajevó
eða Bosníu að málum. Að segja síð-
an núna, að við höfum verið yfirgef-
in er enn ein svívirðingin í okkar
garð. 1. janúar næstkomandi hefur
Sarajevó búið við umsátursástand í
eitt þúsund daga - þúsund daga ein-
semd. Hvernig getur nokkur maður
sagt. að það sé fyrst nú sem við höt'-
um verið yfirgefm?
Einhverjir minnast ef til vill ný-
legrar svipmyndar af sjö ára dreng
sem skotinn var í andlitið af leyni-
skyttu í miðri Sarajevó. Þetta gerðist
í þann mund, að hann hljóp framhjá
einum brynvagna Sameinuðu þjóð-
anna ásamt móður sinni sem hélt í
hönd hans. Þar sem drengurinn lá
deyjandi á götunni sneri andlit hans
niður að malbikinu og alblóðug
vinstri höndin teygðist að höfðinu.
Drengurinn hét Nermin Diovic.
Hann var ekki drepinn öllum að
óvörum með broti úr aðvífandi
sprengju. Hann var miðaður út af
einni leyniskyttu Serba sem beið ró-
legur, náði honum í sjónaukamið
riffils síns, horfði yfirvegað í andlit
drengsins og tók síðan í gikkinn.
Sama leyniskytta skaut að þessu
ódæðisverki loknu móður Nermins í
kviðinn svo hún myndi ekki deyja
samstundis heldur horfa á son sinn
myrtan áður.
Þetta er raunveruleikinn sem fólk-
ið í Sarajevó og Bosníu- Herzegó-
vínu býr við; landsvæðisins þar sem
aðalritari Sameinuðu þjóðanna,
Boutros Boutros-Ghali, segir að
stríð rfki sem háð er í millum „Aðila
A og Aðila B“. Sarajevóbúar vildu
segja Boutros-Ghali það í síðustu
viku, að Nermin Diovic sem miðað-
ur var út með riffilssjónauka og
skotinn í andlitið var ekki Aðili A á
sama hátt og skepnan sem drap hann
er ekki Aðili B. Þetta er nákvæm-
lega ástæðan fyrir þvf, að Sarajev-
óbúar buðu Boutros-Ghali nýlega
velkominn í heimsókn til borgarinn-
ar með hingaðtil einstæðum kór þar
sem saman fóru niðrunarhróp og
hvæs. Tvö plaköt mótmæíenda
skáru sig útúr hópnum: Annað var
gert úr pappaspjaldi - sem ef til vill
einhvern tímann hefur verið hluti
kassa utanum vörur neyðarhjálpar
Sameinuðu þjóðanna - og á það var
krotað „Ghali Hitler“ á hinu stóð
„Ghali er ekki maður“.
Fyrra plakatið lýsti ágætlega ríkj-
andi stjórnmálaskoðunum ýmissa
hér urn slóðir. Nefnilega að hin
þungu herstígvél fasismans hafi
marserað fylktu liði yfir bök bosn-
ískra borgara til að laumast inní Evr-
ópu undir vígorðunt og stefnu Hitle-
rismans. Síðara plakatið fól í sér ein-
staka aðferð Sarajevóbúa til að sýna
fyrirlitningu sfna á Sameinuðu þjóð-
unum. Boutros-Ghali var sennilega
alls óvitandi um að þessi fjögur orð
mynda setningu sem er einhver önt-
urlegasta svívirðing sem hinir goð-
sagnakenndu íþróttaáhugamenn
borgarinnar hafa nokkurn tímann
srníðað og notað. Á fyrri dýrðardög-
um borgarinnar voru hörðustu
íþróttaunnendurnir vanir að úthrópa
lélega dómara á sama hátt og Bout-
ros-Ghali nú: „Dómarinn er ekki
maður." Einn af þessum dómurum
sagði seinna: „Mér líður hræðilega.
Þetta er ekki spurning um karl-
mennsku, en þeir hafa sagt að ég sé
minna en ekki neitt, algjört núll.“
Þessi dómari skildi greinilega hveij-
um klukkan glumdi.
Náði Boutros-Ghali þessum
skilaboðum Sarajevó? Kannski. Það
mat aðalritarans, að óþarfi væri fyrir
sig að skipta á svarta kashmír-frakk-
anum og skotheldu vesti reyndist
hárrétt. Enginn í þessari borg myndi
skjóta að Boutros-Ghali vegna þess,
að hann er lulltrúi samtaka sent
Sarajevóbúar fyrirlíta frekar en hata.
Ef þú, lesandi góður, hefðir litið
vandlega á andlit stúlknanna sem
ýttu plakötum sínum undir nef aðal-
ritarans og herfylgdarliðs hans, þá
hefðirðu séð að þær voru að hlæja að
gestunum. Hörkutólin í Sarajevó
sem söngluðu „Dómarinn er ekki
maður" eru sama fólkið og mun
hjálpa bláhjálmum Sameinuðu
þjóðanna að komast á braut
einn góðan veðurdag, þrátt
fyrir að herforingjar gæslu-
liðs Sameinuðu þjóðanna
hjali í sífellu varnaðarorð
sín um hversu „erfið og
flókin aðgerð" það muni
verða. Að yfirgefa vígvöll-
inn án þess að hafa hleypt af
skoti hefur alltaf verið erfíð
og flókin aðgerð.
Sem betur fer eru þeir til
sem munu áfram heyja
þessa orrustu fyrir Sarajevó.
Einn af þeim er nágranni
minn, Amir. Olíkt Nató sem
ekki getur flogið eftir að
myrkva tekur eða þegar
þokuslæðingur lúrir yfir eða
„þegar óvinimir hörfa til
skógar“ þá hefur Amir einn
og óstuddur malað fimmtán
skriðdreka Serba duftinu
smærra. Her Bosníu-Herze-
góvínu hefur útvegað Amir
eftirfarandi: Hálfan ein-
kennisbúning, eitt teppi, tólf
niðursuðudósir með mat og
eitt heiðursmerki. Móðir
hans hefur útvegað honum
afganginn: Eina skyrtu,
tvenn pör af sokkum og eina
peysu. Var einhver að tala
um Aðila A og Aðila B?
Feður í okkar heimshluta,
það er að segja karlmennim-
ir, eru skyldugir til að
vemda sjö ára börn sín.
Þetta er álitin vera náttúra-
leg ábyrgð. Á þessum slóð-
um er sá sem verndar ekki
börnin sín þó að hann geti
það (þar sent hann hefur yf-
ir að ráða eldflaugum og sprengjum
og flugvélum til að kalla til aðstoð-
ar), ekki álitinn vera maður. Þraut-
seigu hörkutólin í Sarajevó sögðu
það sem þurfti að segja - hvort sem
það var þá, við kappleik eða í sfð-
ustu viku - við Boutros-Ghali og
Sameinuðu þjóðirnar. Eini munur-
inn er sá, að þetta er ekki leikur.
Þetta er mannlegur harmleikur; það
er langtþvífrá búið að gera upp sak-
imar hér og ekki sér fyrir endi þess-
arar óhamingju heillar þjóðar. Þang-
að til það ntun gerast þá er það
margfaldlega þess virði, að lifa af og
gæta barnanna. Aðeins þannig er
sigur einhvers virði. Það er engin
önnur útgönguleið.
Time / shh
„Einhverjir minnast ef til vill nýlegrar svipmyndar af sjö ára dreng sem
skotinn var í andlitið af leyniskyttu í miðri Sarajevó. Þetta gerðist á þann
mund að hann hljóp framhjá einum brynvagna Sameinuðu þjóðanna
ásamt móður sinni sem hélt í hönd hans. Þar sem drengurinn lá deyjandi
ásamt sneri andlit hans niður að malbikinu og alblóðug vinstri hönd hans
teygðist að höfðinu. Drengurinn hét Nermin Diovic. Hann var ekki drepinn
öllum að óvörum með broti úr aðvífandi sprengju. Hann var miðaður út af
einni leyniskyttu Serba sem beið rólegur, náði honum í sjónaukamið riffils
síns, horfði í andlit drengsins og tók síðan í gikkinn. Sama leyniskytta
skaut að þessu loknu móður Nermins í kviðinn svo hún myndi ekki deyja
samstundis heldur horfa á son sinn drepinn áður.“
í skjóli samúðar
Hugleysi
í tólf ár gegndi Rony Brauman
forsetaembætti „Médecins sans
Frontiéres," eða „Læknar án landa-
mæra," samtökum sem era heims-
þekkt fyrir viðleitni sína til að lina
verstu þjáningar fólks á átakasvæð-
um. Þrátt fyrir það er ný bók eftir
hann „Devant le mal,“ eða „And-
spænis illskunni,“ sent gefín var út
eftir að hann lét af embætti í maí síð-
astliðnum, afneitun á hugmynda-
fræðinni á bak við slika aðstoð við
hrjáða. Eftirfarandi er viðtal sem
tekið var við hann f París nýlega:
-1 bók þitmi rœdslu harkalega á
það sem þú kallar „sjónarspil sam-
úðar, “ í Bosníu, Rúanda og Sómal-
íu. Hvað er athugavert við samúð að
þínu áliti?
„Það er í sjálfu sér ekkert að því
að hafa samúð með öðram. Við
fínnum til samúðar þegar við sjáum
börn deyja og fólk í dauðateygjun-
um úti í eyðimörkinni eða í rústum
þorpa. En þessi samúð er merking-
arlaus. Hún er bara einhver tilfinn-
ing. Þegar hún verður eina afstaðan
gagnvart risavöxnu pólitísku vanda-
máli, þá er hún bara viðkvæmni."
-Þannig að samúðin byrgir mönn-
umsýn? -
„Fólk lítur á þriðja heiminn sem
viðfang slíkrar samúðar og ótta.
Eymd, offjölgunarvandamál, stríð,
hungursneyð, allt blandast í einn
hrærigraut í hugum okkar - næstum
ósjálfrátt. Þannig að þegar hálf
milljón manna var drepin í Rúanda,
þá tókum við það inn í þessa vægu
samúðartilfinningu sem enn einar
hörmungarnar sem hafa verið að
gerast og rnunu halda áfrarn að eiga
sér stað í Afríku. Við sáum ekki að
þarna átti sér stað þjóðarmorð.“
-En hvað um Bosníu?
„Við ákváðum að hin eilífa nótt
ættbálkaerja væri skollin á á Balkan-
skaga, að þjóðemistjald aðskildi
þetta landssvæði frá Evrópu. Þegar
það gerðist, þá varð Bosnia að þriðja
heims málefni.“
-Þú varst tregur til að senda
„Lcekna án kmdamœra “ inn í Bo-
sníu fyrir tveimur árum síðan. Þú
sagðir þú að „íhlutun í mannúðar-
skyni" vœri leiðfyrir vestrœn stjórn-
völd til að komast lijá ákveðnari
hemaðaraðgerðum.
„Og Bosnía var þróað ríki. Matur
og læknisþjónusta var fyrir hendi.
Hvert átti að vera hlutverk neyðar-
hjálparsamtaka í Bosníu 1992 og í
byrjun ársins 1993? Að auglýsa upp
samtökin? Að taka þátt í þessu alls-
herjar grímuballi? Að sjálfsögðu.
Núna er virkileg þörf fyrir neyðar-
aðstoð. Önnur ástæða fyrir því að ég
var tregur til þátttöku í upphafi voru
samskipti mannúðarsamtaka sem
voru að störfum í Bosníu, við þá
sem stóðu fyrir þjóðernishreinsun-
um alræmdu. Þegar við erum í
Sarajevó, þá eram við í herkvínni
með fórnarlömbunum. Þegar við er-
um á landsvæðum þeim sem lúta
stjórn Serba, þá erum við að vinna
með slátruranum. Mér finnst ekki að
mannúðarsamtök geti verið alger-
lega hlutlaus."
-Finnst þér ennþá að sú ráðstöfun
að veita Bosníu neyðaraðstoð, haji
verið aðferð til að komast hjá því að
aðhqfast eitthvað sem máli skipti?
„Eg held að við getum stfgið
skrefið til fulls og sagt að neyðarað-
stoðin var aðferð til að dulbúa pólit-
ískan stuðning við málstað Serba.
Hér í Frakklandi líta diplómatar og
herinn á Serba sem bandamenn, sem
þeir og vora f báðum heimsstyrjöld-
unum. Og ég held að Mitterand for-
seti sé sannfærður um að eina leiðin
til að koma í veg fyrir algera eyði-
leggingu á Balkanskaga sé að Serb-
ar komi sér upp sterku ríki þar.
kannski hefur hann rétt fyrir sér.
Mér finnst Mitterand vera mjög
ábyrgur maður, en hann sér lramtfð
Balkanskagans fyrir sér sem spegil-
mynd af fortíð hans og til að fela
ætlanir sfnar notaði hann neyðar-
hjálparráðstafanir.“
-Hvernig finnast þér Bandaríkin
hafa staðið sig?
„Engin frammistaða. Að aflétta
vopnasölubanninu, sem þeir komu
sjálíir á í upphafi, var svo sem ágætt.
En þeir gerðu það of seint.“
-Hvað með fjölmiðlana? Hefði
það breytt einhverju ef fjölmiðlar
hefðu einbeitt sérað fleiri stöðum en
Sarajevó, til dœmis Bihac?
„Nei, það hefði engu breytt. Ein
af stærstu blekkingum samtímans er
að halda að ímyndir geti breytt
heiminum. En það er misskilningur.
Þær geta hrundið af stað samúðar-
öldu, en ekki skilningi."
-I bókinni heldur þú fast við það
að kalla það sem áitti sér stað í Rú-
amla þjóðannorð. Það eru nú ekki
allir sammála þeirri túlkun þinni.
„Það, að nota þetta orð er viður-
kenning á því að þjóðarmorð átti sér
stað í raun og veru beint fyrir fram-
an augun á okkur með okkar sam-
þykki. Það eyðileggur bjartsýnisaf-
stöðu samtímans um að við vitum
Rony Brauman: Taktu eftir því sem
sagt er um fólkið á Balkanskagan-
um: „Þetta fólk er búið að vera að
berjast í margar aldir og halda þvi
væntanlega áfram." Við gleymum
því að ef undanskilin eru árin frá
lokum seinni heimsstyrjaldarinnar
þá hefur aldrei verið lengra tímabil
friðar í Evrópu en sem nemur tutt-
ugu árum. Og við drápum milljónir
manna. Samt lítum við á Balkan-
skagann í dag og segjum: „Þetta
eru ættbálkaerjur, við skulum
senda þeim neyðaraðstoð. Við
getum ekki gert neitt meira."
allt sem gerist í heiminum og með
þá vitneskju og tækniþekkingu okk-
ar að vopni, að maður tali nú ekki
unt örlæti okkar, getum við bjargað
mannslífum og komið í veg fyrir
þjáningar.“
-Þú lýsir banvœnni forlagatrú.
„Taktu eftir því sem sagt er um
fólkið á Balkanskaganum: „Þetta
fólk er búið að vera að beijast í
margar aldir og halda því væntan-
lega áfrant." Við gleymum því að ef
undanskilin era árin frá lokum
seinni heimsstyrjaldarinnar þá hefur
aldrei verið lengra tímabil friðar í
Evrópu en sem nemur tuttugu árum.
Og við drápum milljónir manna.
Samt lítum við á Balkanskagann í
dag og segjutn: „Þetta eru ættbálka-
erjur, við skulum senda þeim neyð-
araðstoð. Við geturn ekki gert neitt
meira.“
-Eftir- að seinni heimsstyrjöldinni
lauk, þá átti enginn von á því að
slíkar slátraniryrðu látnar viðgang-
ast á ný. Nú heldur þú því fram að
það sé samt einmitt það sem er að
gerast í dag.
„Allt er hugsanlegt. Allt er mögu-
legt. Nýtt Auschwitz er hugsanlegt
framan við sjónvarpsmyndatökuvél-
amar og sýnt á besta tíma á CBS og
TFl. Og við segjurn: „Ó, en hræði-
legt, hvar er fólkið sem sér um neyð-
araðstoðina?““
Newsweek/ mám