Alþýðublaðið - 20.12.1994, Qupperneq 11

ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
11
Þrjú brot úr Sögu Reykjavíkur eftir Guðjón Friðriksson.
Heilbrigðisþjónustan í Reykjavík:
Læknir með
hnífasett
í vasanum
Byggingarlist:
Byltingarkennt íbúðarhús Ólafs Thors
Árið 1929 lét Ólafur Thors út-
gerðarmaður reisa sér íbúðarhús við
Garðastræti í Reykjavík og var það
mjög nýstárlegt með flatt þak, renni-
slétta veggi og glugga sem náðu fyr-
ir hom án styrktarsúlu. Ekkert útflúr
var á húsinu eins og tfðkast hafði á
steinsteypuhúsum í Reykjavík fram
til þess tíma og það var ekki sam-
hliða um miðjuna. Hér höfðu mikil
tíðindi gerst í byggingarsögunni.
Fúnksjónalisminn eða fúnkisstefnan
var komin til Islands.
Sagt hefur verið um fúnksjónalis-
mann að hann væri stefna en ekki
stíll og táknaði endlok allra stílteg-
unda. Hann var fagurfræði hins hag-
nýta. Með honum eignaðist iðnvæð-
ingin eigin heimspeki og gat varpað
fyrir róða eftiröpun á stíltegundum
hinna gömlu yfirstétta: aðals, kon-
ungs og kirkju. Öllu skrauti var út-
rýmt og það talið „bull og rökleysa".
Samkvæmt hugmyndafræði fúnk-
sjónalismans var talið æskilegt að
nálgast viðfangsetni byggingarlistar
og skipulags sem vísindagrein og
leysa vandamál í anda vélvæðingar.
Mikil áhersla var lögð á að skoða og
kanna til hvers ætti að nota húsið.
Það skyldi vera rökrétt afleiðing af
þeirri starfsemi sem fram ætti að fara
í því. Þetta leiddi m.a. til þess að far-
ið var að skipta íbúðum í svefnálmu
og stofuálmu og skilgreina betur en
áður til hvers nota ætti hvert her-
bergi, t.d. forstofu, setustofu, borð-
stofu og svefnherbergi.
Fúnksjónalisminn var alþjóðlegur
boðberi og þjónn hins nýja tíma og
stefndi m.a. að því að bæta húsa-
kynni alþýðu. Og ekki aðeins þau
heldur allt umhverfi mannsins, þar á
meðal húsgögn, heimilistæki og
fatnað.
Byltingarkennd bygging: „Hús Ólafs Thors við Garðastræti, til hægri á myndinni, var fyrsta fúnkishúsið á land-
inu og eitt hið fyrsta á Norðurlöndum. Arkitekt var Sigurður Guðmundsson."
Sjúkrahús í höfuðstaðnum hafði
verið starfrækt af einkaaðilum með
styrk frá Alþingi alveg frá 1863,
fyrst á efri hæðinni í Skandinavíu,
einu helsta santkomuhúsi bæjarins,
en þar munu hafa verið um fjórtán
rúm. Fátækt hamlaði þó mörgum frá
að leggjast inn á þetta sjúkrahús og
algengt var að skurðaðgerðir færu
fram við hinar frumstæðustu aðstæð-
ur í heimahúsum. Guðrún Borgfjörð
segir frá því í endurminningum
hvemig Jón Hjaltalín landlæknir
skar æxli af stúlku við kertaljós í
dimmu súðarherbergi. Hann var í
yfirfrakka, ekki vel hreinum, og
þvoði sér ekki um hendumar áður en
aðgerðin hófst. Ekkert hafði hann
meðferðis nema lítið veski sem hann
tók upp úr vasa sínum. I því vom þrír
hnífar og eitthvað af smáverkfæmm.
Hann reyndi hnífana á nögl sinni áð-
ur en hann skar. Og ekki fékk hann
vatn til að þvo sér að aðgerð lokinni.
Auðvitað gróf í sárinu og stúlkan lá í
margar vikur en lifði þó af.
Bygging sjúkrahúss í Reykjavík
var oft til umræðu en Alþingi og
bæjarstjóm sýndu málinu lítinn
áhuga. Schierbeck, sem skipaður var
landlæknir árið 1883, taldi að brýn
þörf væri á sjúkrahúsi í Reykjavík
með 40 rúmum þar sem að auki væm
nokkur herbergi fyrir geðveika
menn. Á Alþingi kom þetta mál til
umræðu en fellt var að veita nokkum
styrk til slíkrar byggingar. Sjúkra-
húsfélag Reykjavíkur, einkafyrirtæki
undir forystu Jónasar Jónassens,
réðst þá í það af eigin rammleik árið
1884 að reisa nýtt sjúkrahús, tvílyfta
byggingu við Þingholtsstrœti. Ekki
var Schierbeck alls kostar ánægður
með þetta framtak, taldi spftalann lít-
ið bæta ástandið eins og staðið var að
honum. Hann tæki aðeins tólf eða
fjórtán sjúklinga þegar búið væri að
taka frá herbergi fyrir læknakennsl-
una, þar væri engin loftræsting, eng-
in skurðstofa, ekki steypibað og ekki
ofn til að eyða sóttnæmi eða hreinsa
fót dauðra manna. Skólpveitu frá
spítalanum væri ennfremur ábóta-
vant. Jónas Jónassen brást til vamar
fyrir þessa fyrstu spítalabyggingu á
landinu en það kom brátt í ljós að
hún var of lítil og óhentug eins og
landlæknirinn hafði haldið fram.
Sjúkrahús Reykjavíkur í Þingholts-
stræti 25 var þó eina almenna sjúkra-
húsið í bænum þar til Landakotsspít-
ali var tekinn í notkun árið 1902.
Sem dæmi um aðsóknina má geta
þess að fyrstu fjögur árin sem
Sjúkrahús Reykjavíkur starfaði lágu
þar 116 sjúklingar, þar af vom að-
eins 29 Reykvíkingar. Úr öðmm
sveitafélögum vom 54 en 33 útlend-
ingar, flestir franskir fískimenn. Á
þessu tímabili vom aldrei fleiri en
níú sjúklingar í senn á sjúkrahúsinu.
Árið 1900 Iögðust 76 sjúklingar inn
á sjúkrahúsið, þar af átján Reykvík-
ingar.
Sjúkrahús og skemmtistaður! „Sjúkrahúsið var fram til 1884 á efri hæð-
inni í Kirkjustræti 2, sem sést hér til hægri á myndinni, en á neðri hæðinni
var samkomuhús og þótti mörgum það skrýtið sambýli."
Kaffihúsamenningin heldur innreið sína:
Garðveislur á Hressó og
rónabæli í Hafnarstræti
Kaffthúsin og kaffi-
húsalífið vom meginþáttur
í bæjarlífinu. Bjöm
Bjömsson, konunglegur
hirðbakari, opnaði kaffi-
stofu og kökuverslun í
Austurstræti 16 (síðar
Reykjavfkurapótek) árið
1929 og þar vakti mesta
athygli sérstök kaffi-, gos-
drykkja- og kælivél. Þetta
var upphafið að Hressing-
arskálanum sem þremur
ámm síðar var kominn f
Austurstræti 20 þar sem
hann var sfðan. Hann varð
strax einn fjölsóttasti og
vinsælasti veitingastaður
bæjarins. í gamla trjágarð-
inum að húsabaki vom úti-
veitingar á sumrin og á
kvöldin dansaði æskulýð-
ur Reykjavíkur þar við
tóna frá nýjustu danslög-
um heimsborganna í skini mislitra
ljósapera sem hengdar vom upp í
trén. Þetta vom svokölluð „Garden
party“. Sumir sögðu að Hressingar-
skálinn væri sá staður í Reykjavík
sem best þyldi að vera metinn á
mælikvarða erlendrar nútímaborgar.
Og kaffihúsin spmttu upp enda
vom þau hið ákjósanlegasta athvarf
fyrir ungt fólk og ógift sem undi illa
þrengslunum heima fyrir. Árið 1932
opnuðu t.d. Café Vífill í Austurstræti
10 og þar var m.a. Blái salurinn með
útsýni yfir Austurstræti. Café Höfn í
Hafnarstræti 8, Café Svanur á homi
Grettisgötu og Barónsstfgs og Café
og conditori Símberg í Austurstræti
8 (síðar Café Royal). Og konur voru
með matsölur fyrir námsmenn og
einhleypinga úti um allan bæ. Þar
mynduðust lítil matarsamfélög. El-
ísabet Sigurðarsdóttir opnaði árið
1930 nýstárlegan matsölustað í
Hafnarstræti 4 er hún nefndi Heitt og
kalt. Þar var hægt að fá heita tveggja
rétta máltíð allan daginn fyrir aðeins
eina krónu.
Vafasamar veitingakrár og leyni-
vínsalar vom líka á hverju strái. I
Hafnarstræti 15 var tíar Reykjavíkur.
Þar héldu alræmdir drykkjumenn til
allan daginn og dmkku svart kaffi og
kogara. Þeir vom kallaðir barónar og
telja sumir að orðið róni sé stytting
úr því, sbr. Hafnarstrætisróni. Geng-
ið var inn í Bar Reykjavíkur frá El-
lingsenplaninu og þar var rónastaður
kreppuáranna.
MressingarsKaunn var
veitingastaður á heims-
mælikvarða: „í gamla
trjágarðinum að húsa-
baki voru útiveitingar á
sumrin og á kvöldin
dansaði æskulýður
Reykjavíkur þar við
tóna frá nýjustu dans-
lögum heimsborganna í
skini mislitra ljósapera
sem hengdar voru upp í
trén. Þetta voru svoköll-
uð „Garden party“.
Sumir sögðu að Hress-
ingarskálinn væri sá
staður í Reykjavík sem
best þyldi að vera met-
inn á mælikvarða er-
lendrar nútímaborgar.“