Alþýðublaðið - 23.11.1995, Blaðsíða 15

HELGIN 23.-26. NÓVEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
15
Umfangsmikil svik
Þeir sem sækja miðilsfundi nú-
tímans eiga sjálfsagt torvelt með að
gera sér í hugarlund hvernig bein
svik fara fram. Miðlar nú um stundir
halda yfirleitt íjölmenna skyggnilýs-
ingarfundi, þarsem fram fer uppboð
á „gömlum, góðlegum konum“ í
stórum stíl. Nei, fúndir Láru voru al-
deilis með öðrum brag. A rökkvuð-
um fundum Láru miðils heyrðust
framandi raddir, „líkamningar"
gengu um gólf, sumir þóttust sjá
framliðin dýr á vappi og ástvinir
höfðu samband af astralplaninu.
Til þess að fundirnir væru sem
áhrifaríkastir setti Lára á svið heil-
mikla sýningu, einsog fram kemur í
dómsskjölunum:
„Þau [Lára og Þorbergur] ákváðu
að kaupa hvíta slæðu úr þunnum
vefnaði, og var það framkvæmt.
Einnig útbjuggu þau grímur eða
andlitslíkön. Tæki þessi notaði svo
ákærða á fundunum til að sýna
útfrymis- og líkamningafyrirbrigði.
Hélt hún tækjum þessum uppi og
hreyfði þau með höndum sínum á
fundunum, þegar við átti. Akærði
Þorbergur setti fjalabotn í stól þanh,
er ákærða sat á fundunum, þannig
að hólf myndaðist undir stólsetunni,
og einnig útbjó hann lok framan á
stólnum, sem hægt var með hægu
móti að opna og loka, og var ekki
áberandi að sjá, þegar það var lokað.
Notaði ákaérða þetta til að geyma
svikatækin í og opnaði það svo í
dimmunni á fundinum eftir þörfum
og tók úr því tæki og setti aftur í það
notkun lokinni.“
Sneypuför til Lundúna
Hið óhamingjusama hjónaband
Láru og Þorbergs rann sitt skeið árið
1936. Snemma árið eftir hófst ástar-
samband Láru og Kristjáns Ingvars
Kristjánssonar. Hann var þá 46 ára,
og hafði urn nokkurt skeið sótt mið-
ilsfundi Láru. Kristján kom líka við
sögu í réttarhöldunum enda varð
hann Láru afar handgenginn og kom
í stað Þorbergs sem aðstoðannaður
hennar við svikin. Um það segir
meðal annars í dómsskjölunum:
„Framan af mun ákærði Kristján
Ingvar hafa verið grunlaus um að
ákærða beitti svikum í miðilsstarf-
semi sinni. Fyrsti grunur hans um að
svo væri vaknaði, þegar hann eitt
sinn tók á útfrymi frá ákærðu og
fann, að það var viðkomu eins og
venjuleg slæða. Þá sýndi ákærða
honum eitt sinn tvær eða þrjár
myndir sem teknar höfðu verið á áð-
umefndum myndatökufundum [þar
sem hæfileikar Láru voru rannsak-
aðir], og sagði honum, að myndimar
væm af dóttur sinni og bað hann að
segja ekki frá þessu.“
Kristján Ingvar varð fylgdamiað-
ur Láru í ferð hennar til Lundúna
haustið 1937. Sálarrannsóknafélag
þar í landi bauð henni, kostaði ferðir
og uppihald og greiddi henni auk
þess þóknun. Þá greiddi félagið
einnig fyrir fylgdarkonu Láru og
ferðir og uppihald Kristjáns Ingvars.
Þetta var lítil sigurför: Lára beitti
svikum en Bretamir vom ekki eins
auðblekktir og fundargestir hennar í
Bjarnaborginni. Af ljósmyndum,
sem teknar vom á fundunum, var
greinilegt að um svik var að ræða. I
dómsskjölum segir að á tveimur
fundum hafi Lára notað slæðu og
andlitslíkan, ennfremur að hún hafi
notað vasaklút til að láta h'ta svo út
sem einn af „líkamningunum“ væri
með yfirskegg! Þá hafði Kristján
Ingvi eftir Lám að hún hefði einu
sinni notað nærklæði sín til að
blekkja með við sýnilegu fyrirbrigð-
in.
Eftir þessa sneypuför til heims-
borgarinnar hélt Kristján Ingvi tvær
samkomur þarsem hann sagði frá
ferðinni: og var lýsing hans allijarri
veruleikanum. En tími Kristjáns
sem hjálparkokks Lám var á senn á
enda, og inná sviðið steig þriðji
maðurinn sem síðar var dæmdur
með henni fyrir svik.
Þriðji maðurinn
Óskar Þórir Guðmundsson fædd-
ist 1920 og var því 21 ári yngri en
Lára miðill. Árið 1938 - þegar hann
var 18 ára en hún 39 - tók hann að
sækja fundi að staðaldri og gmnaði
ekki að nein brögð væru í tafli.
„Hann tók svo að venja komur sínar
til ákærðu og eiga vingott við hana,“
segir í dómsskjölum, „og í októrber
1938 fluttist hann á heimili hennar
og bjó með henni þar til í september
1940, að hann fór frá henni og trú-
lofaðist annarri stúlku. Meðan hann
bjó með ákærðu, hafði hann sjálfur
engar tekjur, heldur lifði hann á fé
ákærðu, er hún aflaði með því að
selja aðgang að miðilsfundum sín-
um. Er meðal annars upplýst, að
ákærða lagði honum til fé til allmik-
illa fatakaupa, meðan þau bjuggu
saman.“
Vitnisburðum Lám og Óskars um
hlutdeild hans í svikastarfseminni
bar ekki saman. Hún sagði að hann
hefði beinlínis aðstoðað sig við
svikin og „hvatt sig mjög til funda-
halda og verið mjög frekur til tekna
af fundunum en ekkert viljað vinna
sjálfur fyrir sér.“ Óskar neitaði
þessu, kvaðst hafa tekið við að-
gangseyri á fundum, en eftir að hon-
um urðu svikin ljós hafi hann dregið
veralega úr fundasókn.
„Hún er framúrskarandi
talhlýðin og reiðubúin að
segja sannarlega ósatt
upp í opið geðið á
manni.”
Svikamyllan afhjúpuð
Sem fyrr sagði yfirgaf Óskar Lám
í september 1940. í október dundu
hinsve’gar ósköpin yfir: svik Láru
miðils vom afhjúpuð.
Það segir sína sögu um hversu
Lára miðill var umtöluð og kunn, að
fréttin af afhjúpuninni raddi tíðind-
um af seinni heimsstyrjöldinni af
forsíðum blaðanna. Alþýðublaðið
lagði næstum alla forsíðuna undir
málið og birti auk þess stóra mynd
af Lám, sem tekin var á miðilsfundi
árið 1934. Við hlið Láru er meintur
„líkamningur" en líkist reyndar
fremur illa gerðri brúðu, einsog sagt
er í myndatexta.
Alþýðublaðið skýrir svo frá til-
drögum þess að svik Lám komust
upp:
„Það var Sigurður Magnússon,
kennari og lögreglumaður, sem
raunvemlega afhjúpaði svik frúar-
innar. Hann fór stöðugt að sækja
fundi til frúarinnar vegna þess að
hún sendi honum skilaboð um að
látin kona Sigurðar, Anna Guð-
mundsdóttir hjúkrunarkona, vildi
tala við hann, en þau Sigurður og
kona hans höfðu oft, meðan hún
lifði, rætt um þessi mál, og taldi hún
Lám vera svikamiðil.
Sigurður hefur sótt marga fundi til
frú Lám undanfarið á Hverfisgötu
83 (Bjamaborg), og bar upp á hana
svikin, því að hann taldi hana svika-
miðil. Rannsakaði hann lengi allar
aðstæður og var loks talinn vera
orðinn svo „góður fundarmaður", að
hann fékk að sitja í stól nr. 1, það er
næst stól frúarinnar, þegar á fundi
stóð.
Síðastliðið föstudagskvöld var
haldinn fundur. Kom Sigurður á
fundarstað, laust áður en fundur
hófst, frúin sat í stofu og rabbaði við
kunningjakonu sína, en Sigurður
gekk í fundarherbergið og rannsak-
aði það hátt og lágt, að sjálfsögðu án
vitundar frúarinnar. í fyrstu fann
hann ekkert athugavert. Hann skoð-
aði stól frúarinnar og inn í skáp, sent
var rétt hjá stólnum og fann ekkert.
En undir þessum skáp fann hanr)
böggul. í bögglinum var gardínuefni
yst en innan í geysistór gasslæða.
Nokkrir gestir voru komnir í her-
bergið, þar á meðal Ásmundur
Gestsson gjaldkeri og Engilbert
Guðmundsson tannlæknir, kona
hans og önnur kona til. Sýndi Sig-
urður þeim pakkann og bað þau að
leggja sér vel í minni, hvemig um
hann væri búið. Lét hann pakkann
síðan með sömu uminerkjum undir
skápinn, en þó þannig að rétt sá á
hann.
Fundurinn hófst síðan. Hinir
venjulegu kunningjar komu þarna
fram en fundurinn þótti þó ekki
merkilegur, enda sögðu andamir að
frúin væri kvefuð og illa fyrir köll-
uð. Lauk svo fundinum og ljósið var
kveikt. Gestimir fóm að tínast út, en
Sigurður bað þá sem séð höfðu
pakkann áður en fundur hófst að
doka við og sömuleiðis frú Lám. Er
allir vom famir, nema þeir, hann og
Lára ætlaði hann að taka pakkann
þar sem hann hafði látið hann, en
pakkinn var þá ekki á sínum stað
heldur kominn alveg upp að þili
innst inn undir skáp. Sigurður benti
vitnum sínum á þetta, tók síðan
pakkann, sýndi vitnunum og var þá
allt öðm vísi um hann búið en áður,
gardínuefnið var nú innst en gas-
slæðan vafin utan um það. Lára
neitaði því er Sigurður spurði hana,
að vita nokkuð um þennan pakka.
Það skal tekið fram að á meðan á
fundi stendur er miðillinn í algem
myrkri, en svolítil draugaleg ljós-
glæta skín á gestina, svo að óglöggt
má greina andlit og hendur."
í frétt Alþýðublaðsins er sagt að
þúsundir manna hafi sótt miðils-
fundi frú Lám og fjöldi fólks trúað
statt og stöðugt að hún hefði milli-
göngu um samband við aðra heima,
en aðrir talið hana svikamiðil eftir
að hafa sótt hjá henni fáeina fundi.
Fullyrt er að hún hafi haft miklar
tekjur af fundahöldunum, enda vom
á stundum nokkrir fundir í viku og
þurftu menn ævinlega að greiða að-
gangseyri. Alþýðublaðið telur upp
hvað menn fengu fyrir peningana
sína: „Líkamningafyrirbrigði, af-
holdgunarfyrirbrigði, skyggnilýsing-
ar, útfrymi, samtöl, bréfaskriftir og
fleira, allt „yfimáttúrulegt“ með frú
Lám sem miðil og ýmsa stjómend-
ur. Aðalstjómandinn var „systir Cle-
mentia“, en auk hennar ýmsir aðrir,
meðal annars smáböm. Fuglar flugu
jafnvel um fundarherbergið, tístu og
sungu og Abessiníumenn gengu þar
um eins og heima hjá sér.“
„Landhreinsun“
Lögreglan í Reykjavík hafði snör
handtök eftir að Sigurður hafði sýnt
fram á svikin. Lára var sett í gæslu-
varðhald, sem og Þorbergur Gunn-
arsson og Kristján Ingvi Kristjáns-
son. Óskar Þórir var yfirheyrður: öll
tjögur vom ákærð.
Lára var vistuð á Kleppi frá 31.
október til 22. desember 1940, þar-
sem Helgi Tómasson gerði áður-
nefnda geðrannsókn á henni. Niður-
stöður hans vora meðal annars þess-
ar: „Hún er hvorki fáviti né haldin
ákveðnum geðsjúkdóm. [...] Það er
um að ræða lítt menntaða, félags-
lega lágt setta konu, siðferðislega
ágallaða, sem lifir við sult og seym,
oftast á sveitarinnar kostnað að ein-
hverju leyti, við híbýlaþrengsli, í
óhamingjusömu hjónabandi og
öldugangsástalífi.“
Einsog áður kom fram, taldi Helgi
Tómasson einsýnt að „miðilsástand"
Lám væri ekki annað en einkenni á
flogaveiki hennar.
I undirrétti var Lára miðill dæmd
í árs fangelsi fyrir ijársvik og Þor-
bergur til hálfs árs fangelsisvistar.
Kristján Ingvar og Óskar Þórir vom
dæmdir skilorðsbundið til fjögurra
mánaða fangelsisvistar hvor. Hæsti-
réttur mildaða dóma yfir öllum sak-
bomingunum: Lám var nú gert að
sæta sex mánaða fangelsi, en Óskar
Lára miðill fallin í „dá”.
Henni á vinstri hönd
er „líkamningur” sem átti
að vera úr öðrum heimi
en var í raun og veru
brúða sem eiginmaður
Láru bjó til.
Þórir og Kristján Ingvi hlutu tvo
mánuði hvor, og vom allir dómamir
skilorðsbundnir. Þorbergi var hins-
vegar gert að sæta íjögurra mánaða
fangelsi, enda hafði hann áður kom-
ist í kast við lögin.
Lára miðill þurfti því ekki að fara
í tugthúsið. En ferli hennar í Reykja-
vík var lokið. Ymsir urðu til að taka
undir með Alþýðublaðinu eftir að
svik Láru urðu uppvís: „Má telja
landhreinsun að því að þessi svik
hafa nú loksins verið afhjúpuð."
Sögulok
Lára fluttist nokkm síðar til Akur-
eyrar þarsem hún gekk í hjónaband
á nýjan leik og þar lést hún. Áður-
nefnd bók séra Sveins Víkings kom
út árið 1962. Sveinn Víkingur var
mikill áhugamaður um sálarrann-
sóknir og hann var sannfærður um
hæfileika Lám sem miðils. í bókinni
er ekki farið ofan í saumana á mála-
ferlunum örlágaríku eða aðdraganda
þeirra, og ýmislegt er í mótsögn við
það sem fram kemur í dómsskjöl-
um. í réttarsal hafði verið sannað,
meðal annars með játningum Lám
sjálfrar, að stórfelldum svikum hafði
verið beitt og fjöldi fólks blekktur.
Allt og sumt sem Lára hefur að
segja, tuttugu ámm síðar, er þetta:
„Sjálf veit ég í raun og vem ekki
hvað gerðist eða ekki gerðist. í mið-
ilssvefni gefúr maður sig algerlega á
vald öflum, sem maður ekki þekkir
og veit ekki sjálfur hvað gerist. Sjálf
er ég þá viljalaust tæki, sem auðvelt
er að misnota, ef óvandaðir eiga í
hlut. Hafi ég játað, eins og sagt er,
að ég hafi gjört, þá hefur það verið í
örvilnan og uppgjöf, þar sem ég var
svo að segja viti mínu fjær.“ ■