Alþýðublaðið - 05.05.1995, Blaðsíða 8

8
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 5. MAÍ1995
m e n n i n
■ Messuform kirkjunnar er þrungið dulúð, en það kemst ekki til skila við messurnar,
segir Pétur Pétursson prófessor í spjalli við Sæmund Guðvinsson.
Þarf meira af kristinni íhugun
Á sama tíma og alls konar nýaldar-
iðnaður virðist blómstra og heilunar-
og reikimeistarar fylla samkomusali
stendur þjóðkirkjan hjá og bekkir
hennar fáskipaðir við almennar mess-
ur. Hvað veldur þessari þróun og
hvernig á kirkjan að bregðast við
henni. Alþýðublaðið spjallaði við Pét-
ur Pétursson prófessor við guðfræði-
deild Háskólans, en hann er jafnframt
doktor í félagsfræði og guðfræði.
„Fólk upplifir ekki messuformið á
-segir Jón um Jóhann
Gunnar, baráttuskáld og
nýrómantíker.
„Maðurinn dó 24 ára úr tæringu en
náði samt að semja nokkur svo sterk
ljóð að menn muna hann. Það sem
fólk hefur helst staðnæmst við em þau
ljóð sem hann yrkir í þjóðkvæðastíl,“
sagði Jón Stefánsson þegar hann var
spurður hvað það væri við Jóhann
Gunnar Sigurðsson sem gerði það að
hann væri að standa í því að taka sam-
an úrvalskvæði hans. Heildarsafn
verka Jóhanns Gunnars hefur verið
gefið út í tvígang. Fyrst árið 1909 og
þá árið 1943. í þeim má finna 109 ljóð
en í því safni sem Forlagið hyggst nú
gefa út verður að finna 50 af bestu
ljóðum Jóhanns Gunnars þar af þijú
sem ekki hafa birst áður.
„Hann flokkast sem nýrómantíker,“
segir Jón beðinn um að skilgreina
skáldskapinn. „Og ef hann hefði ekki
verið svona bjartsýnn þá hefði verið
gráupplagt að hafa hann við hlið
Fjallaskáldsins. Fyrir utan Jóhann
Sigurjónsson voru nýrómantíkerar
mikhr baráttumenn og lítið um þung-
lyndi og bölsýni. Jóhann Gunnar á
það til dæmis sameiginlegt með Jón-
asi Guðlaugssyni að þeir yrkja báðir
baráttukvæði til handa þjóðinni. Jó-
hann Gunnar orti til dæmis um Hann-
es Hafstein: „Hötum þennan hund
sem hefur danska lund.“ Það er ekki
þunglyndur maður sem stendur í shku
skítkasti."
-En er ekki þunglyndislegur tónn í
ljóðum hans?
„Jú, jú. Jóhann Gunnar átti mjög
erfiða ævi. Hann lá sjúkur í tvígang í
æsku, annað skiptið í átta vikur og hitt
í fimmtán vikur, pabbi hans deyr þeg-
ar hann er fimmtán ára og þegar hann
er um tvítugt greinist hann með þessa
tæringu. Þá sér hann fram á það að
hann nær ekki að sigla út til Kaup-
mannahafnar og býst við skammri
ævi. Hann er alltaf að beijast við van-
heilsuna og í kvæðum hans er gegn-
umgangandi ákall til vorsins: Komdu
vor og bjargaðu mér frá þessu vetrar-
myrkri. En síðan er undirliggjandi ein-
hver sá ótti að vorið sé hugsanlega
ekki þessi bjargvættur. Sá ótti verður
sterkari eftir því sem á líður og í síð-
ustu kvæðum hans er komið mikið
myrkur. En ef það er hægt að skil-
greina myrkur á einhvem hátt þá er
þetta myrkur mjög ólíkt myrkri Fjalla-
skáldsins sem dæmi. Það er myrkur
manns sem er bölsýnn að eðlisfari
en myrkur Jóhanns er eitthvað sem
þeim forsendum sem það er byggt á.
Við fáum yfirleitt þau svör frá fólki að
því fmnist þetta þreytandi og gamal-
dags en staðreyndin er sú að formið
sjálft er þrungið dulúð. Þarna er
möguleiki fyrir fólk að tengja sig al-
heimsh'finu og hinum ystu endimörk-
um tilverunnar í þessari symbolik sem
það leitar í þessum nýtrúarhreyfing-
um. Þetta kemst hins vegar ekki til
skila við messumar. Þessi tákn öll, til
dæmis kringum altarið og lofgjörðina,
fellur yfir hann.“
-Þá er það þessi hallærislega og
ófrumlega en jafnframt sjálfsagða
spurning: Hvaða erindi á Jóhann
Gunnar við nútímamanninn?
„Ja, sama erindi og öll góð skáld
eiga hvaða tímaskeiði sem þau nú til-
heyra. Góður kveðskapur spyr aldrei
um hvaða öld er né hvaða flokki þú
tilheyrir eða með hvaða fótboltaliði þú
heldur. Það spyr um manneskjuna og
manneskjan er líklega sú sama og fyr-
ir tíuþúsund árum. Eg get ekki ímynd-
að mér að skáld sem var uppi fyrir
100 árum hafi ekkert að segja okkur.
Það hefur jafn mikið að segja okkur
og skáld sem er að yrkja í dag.“
Jón segir erfitt að pikka eitt ljóð út
þegar hann er spurður hvert sé eftir-
lætis ljóð hans eftir Jóhann Gunnar en
nefhir þó Óráð sem eitt hans sterkasta
kvæði. Jón heldur því reyndar fram í
formála að bókinni að það sé eitt af
dulmögnuðustu kvæðum aldarinnar.
,J>ar nær hann einna hæst í að tvinna
saman eigin örlögum og þjóðkvæða-
stfl. Þar kemur fram persónulegur ótti
og ótti heillar þjóðar sem ekki er hægt
að skilgreina á nokkum hátt.“
Ljóðið hefst á eftirfarandi línum:
Vindurinn þýtur og veggina ber.
Komdu til hennar Hermrar kveðjufrú mér.
Segðu henni Hervöru, að hún sé stúlkan mín,
og biddu hana að geyma vel bamagullin sín.
-Hver er þessi Hervör?
„Þetta er eitthvert dulnefni. Áður
notaði hann nafnið Hulda eins og
Jónas Hallgrímsson. Menn notuðu
oft einhveija stúlku sem kannski ekki
var nein ein sérstök heldur draumsjón
eins og Jóhann Gunnar orðaði það.
Það eru að vísu einhverjar sögur á
kreiki þess efnis að hann hafi verið
svikinn í ástum.“
-Hér er ég með Kveeði og sögur, 2.
útgáfu, og þar skrifar Helgi
Sæmundsson í formála: „Jóhann
Gunnar varð fyrir ástarharmi, sem
reyndist honum und, er sárast sveið.
Heitmey hans brá tryggð við hann og
gekk að eiga annan mann, sem ofar
var settur í metorðastiga mannfélags-
ins.“ Þama er ekki lítil dramatfk?
„Jú, en samt. Ef maður horfir á
þetta þá er hann 22 ára strákur þegar
þetta gerist. Og þó að ég vilji kannski
ekki gera lítið úr ástarharmi 22 ára
pilts er þetta kannski óþarfa dramatfk.
Um þetta atriði veit ég ekki því öll
hans bréf em týnd og tröllum gefin og
maður veit ekki hvaða kennitölu þessi
er bara þreytandi endurtekningar fyrir
fólk, sagði Pétur.
Kannanir sýna að kirkjusókn er
lítil nema við sérstakar athafnir eða
á stórhátíðum og fólk ber ýmsu við.
En er ekki staðreyndin sú að ailur
almenningur hefúr bara ekki áhuga
á að sækja messu?
, Jú, það má til sanns vegar færa. En
fólk hópast á ýmsar aðrar samkomur.
Það vom einhveijir með heilunar- og
friðarstundir í Hlégarði og þar fylltist
indælis stúlka hafði. Hvað þá hvers
konar manneskja þetta var. Og hvort
hún brá tryggð við hann eða að þau
þroskuðust í sitthvora áttina - ég bara
veit það ekki.“
-Það skiptir kannski engu máli
nema þá í sagnfræðilegu tilliti?
, Já. Það væri svo sem ekkert leiðin-
legra að vita það en þá er hægt að láta
ímyndunaraflið leika lausum hala eins
og Helgi Sæm gerir þama.“
-Þú aðhyllist þá ekki hina ævisögu-
legu aðferð eða hvað?
, Jú, jú, mikil ósköp. Mér finnst að
allt ig á að endurtaka þetta tvisvar eða
þrisvar. Fólk sækist eftir því að ræða
þetta og nálgast svona heimsffæði eða
dulúð og kirkjan virðist ekki höfða til
þess eða guðsþjónustan. Hins vegar
sækir fólk í athafnir eins og skírn,
fermingu, hjónavígslu og allir vilja
hafa þetta drama í sambandi við jarð-
arfarir. Jafnvel guðleysingjar
vilja komast inn í þetta munstur þegar
um það er að ræða. En messan, sem
er aðalatriðið í kristnum söfnuði, er
það eigi að grafa upp hvert smáatriði
og finna allar þær skiptitölur sem þeir
nenntu ekki að festa á. Skáldið er nátt-
úrlega manneskja og yrkir út frá sín-
um tilfmningum og það er oft hægt að
lesa sitt hvað út úr kvæðunum viti
maður örlög þeirra. En um leið er
kannski óþarfi að spyrja, eins og þú
gerðir áðan, hver er þessi Hervör? í
raun og veru er þetta kvæði sem allir
geta sett sig inn í en ekki einhver ein-
stök tilfmning. Við getum sett þama
inn Jóna Jóns úr næsta húsi og þá er
þetta bara Jóna.“ ■
Pétur: Kirkjan má ekki hlaupa eftir
hverri nýrri bólu. A- mynd: E.ól.
vanrækt."
Lítur fólk ekki oft svo á að hlut-
verk presta sé að skíra, ferma, gifta,
lesa hjón í sundur og svo jarða, fyr-
ir utan að gefa einhver vottorð?
„Það er alveg rétt. Svo forðast það
prestinn í sambandi við daglegt h'f og
spumingar um lífið og tilvemna. Það
er þá ekki nema þegar fólk er undir
áhrifúm sem það ræðst að prestinum
og vill fara að ræða við hann.“
Bendir ekki mikii aðsókn að
kuklsamkomum til þess að fólk hafi
meiri áhuga á kukli en kristinni
trú?
„Nei. Það er greinileg trúarþörf í
þjóðfélaginu. Hún hefur ekkert
minnkað nema síður sé. Nú þegar pól-
itísk hugmyndafræði er hrunin sér
maður að fólk hefur bullandi vænting-
ar til hins trúarlega og tilvistarlega."
Hvaða ráð hefur þú handa kirkj-
unni til að ná betur til fólks?
• „Ég held að fólk þurfi að læra meira
hvað messan er.“
Unglingum er kennt það við
fermingarundirbúning en þeir
hverfa svo frá kirkjunni.
,Já, það er tilfellið. Ég held að það
þurfi að bjóða meira upp á guðsþjón-
ustur fyrir sérstaka hópa og kannski
bijóta upp þetta hefðbundna safnaðar-
form. Það þarf að auglýsa kirkjuna
betur og benda fólki á fyrirbænaguðs-
þjónustur, hafa meira af kristinni íhug-
un og kynrðarstundum. í kyrrðarstund-
um er presturinn aftast í kirkjunni og
fólkið stundar íhugun frammi íyrir alt-
aristöflunni. Fólk vill hafa aðgang að
kirkju því það skynjar helgina í því
rými sem þar er.“
Þú ert ekki þeirrar skoðunar að
kirkjan eigi að setja upp einhverjar
poppmessur til að trekkja?
„Ékkert endilega. Þær mega alveg
vera með ef þær höfða til unga fólks-
ins en ég held að þær geri það ekki.
Kirkjan má ekki hlaupa eftir hverri
nýrri bólu því þá hverftir hún.“
Telur þú að aðskilnaður ríkis og
kirkju muni breyta einhverju, til
dæmis efia safnaðarstarf?
„Ég held að aðskilnaður ríkis og
kirkju sé of stórt orð. Ég held að að-
greining sé betra orð. Það er stundum
vísað til safnaðarstarfs í Bandaríkjun-
um í þessu sambandi en ég held að
það sé margt í þess konar trúarlífi sem
við viljum alls ekki hafa héma, þar
sem sölumennska og safnaðarstarf-
semi verður eitt og hið sama.“
Hefur þú trú á þvi að það verði
þær breytingar innan kirkjunnar
sem færi hana nær fólkinu?
,Já, ég held að þær verði hægfara.
Það er meiri áhersla lögð á kristna
íhugun og kyrrðarstundir í kirkjunum.
Ég held að þetta sé að koma, ég vona
það,“ sagði Pétur Pétursson. ■
Alþýðublaðið
ratar
. til
smna
■ Á næstunni kemur út hjá Forlaginu úrval Ijóða skáldsins Jóhanns Gunnars Sigurðssonar
(1882-1906). Það er bókmenntafræðingurinn og skáldið Jón Stefánsson sem hefur
umsjón með útgáfunni og Jakob Bjarnar Grétarsson hikaði ekki við að spyrja hann
um það hvað væri svona sérstakt við þennan Jóhann Gunnar
„Ekki þunglyndur
maður sem stendur
í slíku skítkasti"