Alþýðublaðið - 05.05.1995, Blaðsíða 10

10
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 5. MAÍ1995
s k o ð u n

„Það á eflaust oft eftir að koma upp skondin staða þegar flutt
verða stjórnarfrumvörp í vetur sem varða þá þætti stjórnarsam-
starfs sem kenndir eru við frjálshyggju og víða er að finna í
stjórnarsáttmálanum...[og]...það verða líklega margir með bros
á vör þegar sumir ráðherrar Framsóknarflokksins fara að mæla
fyrir EES-frumvörpum á Alþingi." A.m,nd:E.ói.
Sjá dagar koma
Nú eru liðnar þijár vikur frá alþing-
iskosningunum, kosningum sem eng-
inn flokkur tapaði miðað við viðbrögð
í kjölfar kosninganna og Framsóknar-
flokkurinn vann „stórsigur".
Það hefur verið gaman að fylgjast
með landslagsbreytingunni í pólitísku
flokkaflórunni á þessum vikum, sér-
staklega út ffá fyrrgreindum viðbrögð-
um.
Pallborðið |
■ Rannveig
Guðmunds-
dóttir
skrifar
Auðvitað tapaði Sjálfstæðisflokkur,
hann missti mann og það í Reykjavík
þar sem sterkustu foringjamir voru í
framboði. Auðvitað tapaði Alþýðu-
bandalag, að fá sömu þingmannatölu
eftir fjögurra ára stjómarandstöðu og
eftir að hafa fengið óháða til liðs við
sig og unnið mann t' Reykjavík út á
það. Auðvitað tapaði Þjóðvaki, þegar
tekið er mið af hvernig framboðið
varð til og hvaða væntingar stuðnings-
menn hans höfðu um nýtt afl sem
gegna skyldi foiystuhlutverki á vinstra
væng stjómmála. Og engum blandast
hugur um að Kvennalisti tapaði, eins
og Alþýðuflokkurinn sem missti þtjá
menn miðað við síðustu kosningar.
Framsóknarflokkur efldi þingflokk
sinn um tvo sem er út af fýrir sig eng-
inn stór sigur fyrir 13 manna þing-
flokk, foiystuafl í stjómarandstöðu. En
hann er þó óumdeilanlega sá flokkur-
inn sem vann kosningasigur. Miklu
skipti að flokkurinn skyldi endur-
heimta fylgið frá tíma Jóns Skaftason-
ar í Reykjanesi, en í Reykjanesi missti
Alþýðufíokkurinn þann þingmann
sem hann vann fyrir 4 ámm og tapaði
fylgi.
Breytt landslag
Ég nefndi að pólitíska landslagið
hefði breyst. Stærsta breytingin felst í
nýju stjórnarsamstarfi Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks og þess
massíva stjómarmeirihluta sem flokk-
amir tveir mynda. Nú mun reyna á
hvort stjórnarandstöðu tekst með
sterkri og málefnalegri samvinnu að
veita nauðsynlegt aðhald þegar þessi
tvö íhaldssömu öfl em mnnin saman í
eina sæng.
Það er mikilvægt fyrir Alþýðuflokk-
inn að verða sanngjamt afl í stjómar-
andstöðu. Eitt af því sem háð hefur
flokknum á liðnum misserum eru
ásakanir um ótrúverðugleika, það
slyðmorð mun flokkurinn fá tækifæri
til að reka kröftuglega af sér.
Það kætir nokkuð lund þessa dag-
ana að viðbrögð fólks em víða hörð
varðandi nýju ríkisstjómina og þykir
hún frjálshyggjuleg í meira lagi. Trú
mín er að á næstu mánuðum muni
fólki verða ljóst að Afþýðuflokkurinn
hafði sannarlega félagshyggju að leið-
arljósi í stjómarsamstarfi við Sjálf-
stæðisflokkinn á gífurlegum erfið-
leika- og samdráttartfmum sem virðast
senn að baki.
Pá verður gaman
Það á eflaust off eftir að koma upp
skondin staða þegar flutt verða stjóm-
arfrumvörp í vetur sem varða þá þætti
stjómarsamstarfs sem kenndir em við
frjálshyggju og víða er að finna í
stjómarsáttmálanum. Svo hátt höfðu
margir þingmenn Framsóknarflokks-
ins á síðasta kjörtímabili varðandi
einkavæðingu banka til dæmis, að ég
tali nú ekki um mál sem fyrir undinit-
aða reyndust afar viðkvæm eins og
skólagjöld og eftirágreiðslur náms-
lána, sem menntamálaráðherra lýsir
yfir í viðtali í DV að ekki verði breytt.
Það verða líklega margir með bros á
vör þegar sumir ráðherrar Framsókn-
arflokksins fara að mæla fyrir EES-
frumvörpum á Alþingi.
Þó ég dragi fram þessi atriði þá er
það í stóm málunum sem reynir á okk-
ur og okkar málflutning og strax á vor-
þingi verður tekist á um sjávarútvegs-
mál og tollamálin vegna GATT-sam-
komulagsins.
Ásýnd Sjálfstæðisflokks
Hún ætlar að verða Davíð Oddssyni
þung í skauti ráðherraútskiptingin og
skipan í áhrifastöður. Það er alveg
Ijóst að slök staða kvenna í flokkunum
þegar kemur að forystusætum og
áhrifastöðum er heitara mál í öllum
flokkum en menn hafa gert sér grein
fyrir.
Hin „styrka" ríkisstjóm sem eflaust
átti að gefa mynd af Sjálfstæðisflokkn-
um sem hinu volduga forystuafli hefur
gjörsamlega fallið í skuggann af um-
ræðunni um lánleysi flokksins í
kvennamálum. I þessu efni skiptir ekki
máli hvort nýi ráðherrann er góður
kostur, aðferðafræðin og sárindin sem
bulla undir yfirborðinu munu draga
dilk á eftir sér. Það er ótrúlegt hve
karlmennirnir í flokkunum eru al-
mennt lokaðir fyrir mikilvægi þess að
styðja, hvað þá efla, kvennapólitíkina.
Átakasaga míns flokks hefur gert
hann reynslunni ríkari.
Tvenndarlýðræðið
I umræðunni um uppbyggingu og
framfarir, ekki síst varðandi framþró-
un í fátæku löndunum, er bent á mikil-
vægi þess að efla stöðu kvenna.
Mennta stúlkur, efla félagslega stöðu
kvenna, auðvelda leið þeirra inn í
miðju ákvarðanatökunnar.
Á leiðtogafundinum í Kaupmanna-
höfh í mars hljómaði þetta orð oft „Pa-
rity democracy" sem hér hefur verið
þýtt „tvenndarlýðræði". í því felst að
þá fyrst sé lýðræðið virkt þegar konur
og karlar koma saman að ákvörðun-
inni. Það er viðurkennt út um allan
heim að mikilvægt sé að færa hlut
kvenna frá jaðri ákvarðanatökunnar
inn á miðju hennar - að konur séu
með þar sem ákvarðanir eru teknar. í
nágrannalöndum okkar hefur verið
leitað leiða til að efla þessa stöðu í
stjórnmálum, má þar nefna kvóta,
fléttulista (kona, karl, kona, karl) og
svo framvegis. Enda skipa konur nú
helming ríkisstjóma í nágrannálöndum
okkar. En ekki hér. Á íslandi eiga þær
að „sanna sig“ almennilega áður en
þeim er hleypt að, enda oftast svo aug-
Ijóst að hæfari karl er á undan þeim í
goggunarröðinni.
Breyting í öllum flokkum
Ég trúi að kosningamar nú og um-
ræðan í kjölfar ríkisstjómarmyndunar
eigi eftir að hafa sterk áhrif inn í flokk-
ana á margan hátt, ekki síst kvenna-
hreyfingar þeirra. Það er árið 1995.
Framsækni beggja kynja til áhrifa og
stjómmálaþátttöku á að vera eðlileg og
sjálfsögð, en er það ekki.
Mitt mat er að það sé ekki slæmur
kostur að Alþýðuflokkurinn fer í
stjómarandstöðu miðað við niðurstöðu
kosninganna. Nú leggur flokkurinn
áherslu á að vinna sig upp og endur-
heimta kraft sinn með klofning og
áföll að baki. I þeirri uppbyggingu vil
ég sjá konurnar í flokknum, sem í
kosningabaráttunni bættist ungur og
ferskur liðstyrkur, verða sterkt og
meðvirkt afl. Málflutningur jafnaðar-
manna er mikilvægt innlegg í þjóð-
málaumræðuna og Alþýðuflokkurinn
hefur sýnt að hann þorir í málefnalega
baráttu og sókn til framfara.
Samstaða okkar mun ráða miklu um
framvinduna. ■
Höfundur er alþingismaður fyrir Alþýðu-
flokkinn á Reykjanesi.
■ Styrjöldin á Balkanskaga
„ Blóðsi
munu i
- sagði Milovan Djilas í viðtali, sem
tekið var við hann rétt fyrir andlátið.
Hinn 20. apríl síðastliðinn
lést í Belgrad Milovan Dji-
las, fyrrum vopnabróðir og
seinna andstæðingur Titos,
einræðisherra Júgóslavíu.
Skömmu áður en banvænn
sjúkdómur dró Djilas til
dauða átti þýska vikuritið
Der Spiegel við hann eftir-
farandi viðtal, þar sem öld-
ungurinn tjáði sig um stríðið
í heimalandi sínu.
Kommúnisminn beið
skipbrot sem pólitískt
kerfi. Lifir hugmynda-
fræðin áfram?
„Kommúnisminn er kerfi,
sem ekki er hægt að endur-
reisa. Stærsta hættan núna er
fólgin í sameiningu fyrrverandi
kommúnista og öfgasinnaðra þjóð-
emissinna. Ef þeir reyna í Rússlandi
að heQa hið hrunda Sovétheimsveldi
úr rústum myndi slíkt óhjákvæmi-
lega leiða til stríðs. Allar þær þjóðir
á svæðinu, sem ekki eru rússneskar,
myndu gera uppreisn og Vesturlönd
gætu ekki setið aðgerðalaus hjá. Því
fasískt Rússland væri hættulegra en
kommúnískt."
Sjálfur sast þú þegar á dögum
Konungsríkisins Júgóslavíu sem
kommúnisti í fangelsi. Jafnvel alla
þá tíð sem þú varst í andófi gegn
Tito sórst þú þig ekki alveg undan
marxismanum.
„Kenning marxismans hafði á sér
margar mannlegar hliðar. En það var
ómögulegt að gera raunveruleika úr
henni, ekki í einu einasta landi var
það hægt. Til þess hefði mannfólkið
þurft að vera fullkomið. Sósíalískt
þjóðfélag hefði verið hægt að bera
saman við skordýrasamfélag, allir
væru jafnir og enginn hefði frum-
kvæði - í því hefðu aðeins hrærst
líffræðilegar verur. Hinn svokallaði
„sósíalismi raunveruleikans" lýsti
sér hins vegar í þjóðnýtingu fram-
leiðslutækjanna, í einsflokkskerfi og
í einokun ríkisins á öllum upplýs-
ingamiðlum."
Hvers vegna rann þessi sann-
leiki fyrst upp fyrir þér árið 1952?
„Snilld Karls Marx sem hugsuð-
ar og rithöfundar lá í því að honum
tókst að tengja útópíska hugmynd
við vísindalegar aðferðir. Þetta léði
kommúnismanum sannfæringar-
kraft.“
Margir borgarar Austur-Evr-
ópu kvarta núna undan því að
þeir hafi það verra núna en á sín-
um tíma undir kommúnistum.
„Vestrið ofmat vandamál hins
persónulega frelsis; það stóð í þeirri
trú að í því væri grunnvandinn fólg-
inn. En það er ekki nóg að eiga
Milovan Djilas (1911-1995).
vegabréf eða að mega tjá skoðanir
sínar að vild. Þetta höfum við líka
hér í Serbíu - en þrátt fyrir það ríkir
hér ekkert frelsi. Hinu persónulega
frelsi verður að fylgja efnahagslegu
frelsi."
Þegar Júgóslavía var að finna
sitt pólitíska jafnvægi milli Aust-
urs og Vesturs hefði hún gctað
byrjað miklu fyrr að auka lýðræð-
ið í landinu. Hvað óttaðist Tito?
„Það hefði sett visst spurninga-
merki við völd hans. Tito réð yfir
nægum möguleikum á að skipta yfir
í lýðræðislegt kerfi. En hann kærði
sig ekki um það.“
Afleiðingar einræðis hans er
borgarastríðið í Bosníu, sem hefur
kostað tugþúsundir manna lífið,
án þess að nokkur endir á því sé í
sjónmáli.
„Sagan mun sýna Titó í réttu ljósi.
Titó tók enga þjóð í Júgóslavfu
framyfir aðra, eins og haldið er fram
í Serbíu í dag. Hann var fylgismaður
Júgóslavfu og trúði því, að Júgóslav-
ar gætu einn góðan veðurdag orðið
ein þjóð. En þegar á þeim tíma með-
an hans naut enn við voru hin ein-
stöku lýðveldi landsins farin að
draga sig út úr samstarfinu og skapa
sér visst efnahagslegt og pólitískt
sjálfstæði."
En hvers vegna sagðir þú skilið
við kerfið? Hefðir þú ekki náð
meiru fram fyrir lýðræðisþróun í
Júgóslavíu með því að starfa
áfram innan flokksins?
„Að segja skilið við kommúnis-
mann var það eina sem ég hef gert af
viti um ævina. Á þeim tíma var ég
sjálfur ekki enn undir lýðræðið bú-
inn, en ég barðist gegn hinni bolsé-
vísku flokksgerð. Eg hefði þó ekki
getað fengið umbótahugmyndum
mínum framgengt í innsta hring
flokksins.“
Bosnískir hermenn ganga fylktu liði um blóði drifnar götur Sarajevo.