Vísir - 14.04.1976, Qupperneq 9

VTSIR Miðvikudagur 14. aprfl 1976.
9
c
Haraldur Blöndal
skrifar:
V""".
J
Leikritið Fimm konur
Höfundur Björg Vik
Flutt I Þjóðleikhúsinu
Leikstjóri Erlingur Gislason
Rúmlega fertug kona býður
heim vinkonum sinum úr skóla
og gefur þeim koniak með kaff-
inu, a6 þær verði lausmálli. Og
þegar konurnar eru orðnar hýr-
ar af vini, fara þær að tala
drukkinna kvenna mál. Slíkar
umræður veröa skoplegar á
stundum, eru hins vegar þreyt-
andi til lengdar. Mér vitanlega
hefði fáum hugkvæmst að setja
slikan saumaklúbb á svið og
selja svo aðgang.
Agæt norsk kona hefur þó tek-
ið sér þetta fyrir hendur, og
saumaklúbbur hennar hefur
verið sýndur viða, nú siðast I
Þjóöleikhúsinu undir heitinu:
Fimm konur, — Itilefni kvenna-
árs. Vafalaust er þessi sýning
ábugaverð konum fæddum fyrir
strið, — ekki sisthafi þær „látið
barna sig” og búið siðan á
heimili með manni, sem þær
undir niðri eru ekki svo hrifnar
af, —eingöngu vegna barnanna.
Þessar konur hugsa með sjálf-
um sér: lif okkar er þeim að
kenna, þessum karlmönnum,
sem aðeins hugsa um sjálfa sig.
En á sama hátt er hægt að
setja fimm fertuga karla á svið
Þjóðleikhússins. Gefa þeim
siðan litils háttar af vini vegna
magans og veikinda þeirra, sem
eru svo tið, og áhorfendur
feng ju sömu sögu með breyttum
formerkjum.
Konur í saumaklúbb
Allt er þetta krafan um að
vera hamingjusamur, sú krafa,
sem liklega hefur valdið einna
mestu heimilisböli i heiminum,
þvi að flestir sjá of seint, að
þeirri kröfu beina menn aðeins
af sjálfum sér.
En svo koma auðvitað blessuð
kvenréttindin.
Kvenfrelsisbarátta nútimans
minnir mig að sumu leyti á fjöl-
skyldu, sem er oröin of sein I
sautjánda júni skrúðgönguna og
hleypur skrúðklædd með fána
og blöðrur um auðar göturnar.
Svo fjarri er hún þvi, sem er að
gerast, a.m.k. hér á Islandi.
Hér lauk kvenfrelsis-
baráttunni stjórnmálalega fyrir
áratugum, — fyrir og i byrjun
fyrra striðs. Þaö sem siðan
hefur gerst I þessum málefnum
er bein afleiðing þess, er þá var
ákveðið.
Best er þessi þróun skýrð með
tveimur dæmum. Þegar kosið
var til ráögjafaþings skv. til-
skipun um stjórnarmálefni á Is-
landi frá 1843, var hvergi tekið
fram, að konur hefðu ekki kosn-
ingarétt eöa kjörgengi. Eins var
það I stjórnarskránni 1874.
Þetta leiddi einungis af eðli
máls. Engin sérákvæði eru
heldur um konur i lýðveldis-
stjórnarskránni. Dettur þó eng-
um annað i hug og þær hafi þar
sama rétt og karlar. Þaö leiöir
af eðli máls á sama hátt.
Allir fallast vitanlega á, að
störf karla og kvenna voru aö-
greindari áður fyrr. Þjóðfélagið
var þá I fastari skoröum en nú,
og lifshlaup manna meira
ákveöið fyrirfram en nú. En
þetta hefur gjörbreyst á
nokkrum árum, svo að umræöur
t.a.m. um misrétti milli kynj-
anna verða úrelt innan tiðar hér
á landi. Og þær veröa það án til-
verknaðar grátkvennanna.
Fimm konur eru á stundum
snoturlega saman sett —
áreiðanlega trúveröugt dæmi af
saumaklúbb kvenna á þessum
aldri!! Höfundur leiðir saman
fimm konur af ólikum sviöum.
Þær eru: 1. Húsmóöir, sem
elskar manninn sinn og börnin,
og er þvi heimsk og ósjálfstæö
eftir nýtisku hugmyndum
kvenna, — hún öðlast þó sjálf-
stæði i lokin með þvi aö gefa út
viljayfirlýsingu um aö hún ætli
aö drepa burð sinn I móðurkviði.
2. Kona, sem skilur viö manninn
sinn til þess aö öðlast frelsi. 3.
Kona, sem afber hjónaband sitt
meö þvi að vinna utan heimilis
og eiga sér viðhald. 4. Kona,
sem elskar manninn sinn, vegna
þess að hún er langdvölum
fjarri honum við að mála lista-
verk. 5. Kona, sem enn er ógift,
liklega kynvillt vegna þess að
faöir hennar var svo vondur
maður. Sjálf kvelur hún flugur
til bana.
Umræöur þessara kvennaeru
ekki nógu merkilegar til þess aö
halda athygli áhorfenda vak-
andi heila kvöldstund. Hnyttin
tilsvör einstaka sinnum, og
ágætur leikur og uppsetning fá
hér engu um breytt.
Erlingur Gislason hefur sett
þetta leikrit i sviö. Af einhæfni
verksins leiðir, að leikstjórinn
fær fá tækifæri . Erlingur hefur
lokið sinu verki þokkalega.
Briet Héöinsdóttir túlkar að
minu mati best leikpersónu
sina. Hinar leikkonurnar ofléku
á stundum, — ýktu um of per-
sónur sinar. Allar áttu þær þó
þaö sammerkt, hvaö það sveif
fljótt á þær og rann vel af þeim á
skömmum tima.
1 fyrri leikskrám hefur verið
getiö ævi höfundar. Nú er
höfundurinn kona, og þá bregö-
ur svo undarlega við, að aldur
höfundar er ákveöinn með svo
ónákvæmu orðalagi aö hún hafi
fæðst nokkrum árum fyrir
seinni heimstyrjöld.
Ekki veit ég hvað veldur svo
viktoriönsku tilliti til aldurs
kvenna.
,x-,
' < <■,
aammmmm
Þaðer kinnroðalaust hœgt
að lesa þessar skýrslur
c
Baldur Guölaugsson
skrifar
V
Einhvem tima las ég
bók um það, hvernig
ljúga mætti með tölum.
Það er enda alkunna og
setur mikinn svip á
þjóðmálaumræður hér
á landi. Menn flagga
talnaspeki til að rök-
styðja hvaða vitleysu
sem er og iðulega eru
gagnstæðar ályktanir
dregnar af sömu tölu-
legu upplýsingunum.
En það er hægt að af-
baka og afflytja fleira
en tölur. Sé viljinn fyrir
hendi má rifa ritaðan
texta svo úr samhengi
og einblina svo á ein-
stakar setningar eða
setningahluta, að
niðurstaðan verði
þveröfug við það, sem
textinn raunverulega
fól i sér.
Að undanförnu hefur Þjóðvilj-
inn gert sér mikinn mat úr efni
bandariskra utanrikismála-
skýrslna um samskipti Islands
og Bandarikjanna árið 1949 og
aðdragandann að inngöngu ís-
lands i Atlantshafsbandalagið.
Morgunblaðið birti hluta af
skýrslum þessum og Þjóöviljinn
sömuleiöis.
Þeir Þjóðviljamenn telja
heldur betur hafa hlaupið á
snærið hjá sér, þvi samkvæmt
mati annars ritstjóra blaðsins
eru „skýrslur þessar einhver
merkustu plögg um islenska ut-
anrikisstefnu og samskipti
bandarikjamanna og islenskra
stjórnvalda, sem nokkru sinni
hafa birst, hvorki meira né
minna.
Og að þvi er Svavar Gestsson
segir I grein I Þjóðviljanum á
sunnudaginn, þá „afhjúpa þess-
ar skýrslur I einni svipan áróður
herstöövasinna sem falsáróöur
og um leið afhjúpa þær undir-
lægjuhátt herstöðvasinna við
bandarisk stjórnvöld.”
Þjóðviljinn lýsir mikilli furðu
yfir, að aðrir fjölmiölar og þá
sér I lagi rikisf jölmiðlarnir skuli
ekki hafa gert þessar skýrslur
að umtalsefni og kallar
þögn rikisfjölmiölanriameira að
segja hneyksli. Blaðið er fijálst
að þvi að hafa sinar skoðanir á
þvi.
En það sem dapurlegra er, og
þó um leið dæmigert fyrir
vinnubrögð Þjóðviljans — og
svo sem fleiri blaða — er útlagn-
ingin á textanum, visvitandi út-
úrsnúningar og rangfærslur.
Ég tók mig til eftir útlistanir
Þjóðviljans um heigina og las
skýrslurnar á ný. Satt að segja
fannst manni maður vera að
lesa allt aörar skýrslur en þær,
sem Þjóðviljinn greinir lesend-
um sinum frá. Við skulum nú
skoða þetta ögn nánar.
1 Þjóöviljanum 30. mars sl.
eru dregnar saman helstu
niðurstöður blaösins af lestri
skýslnanna og sagt, að af þeim
sé ljóst:
1) Að Bjarni Benediktsson
taldi höfuðástæðuna fyrir nauð-
syn NATO-aðildar vera starf-
semi islenskra sósialista.
2) Aö hann taldi aö nauðsyn-
legt væri að breyta hugarfari
þjóðarinnar, til þess að hún
samþykkti hersetu hér á landi,
3) Að bandarísku þátttakend-
urnir voru sammála þessari af-
stöðu islenskra ráðamanna og
að þeir litu á aðildina aö NATO
til þess að unnt væri aö berjast
gegn stjórnmálaáhrifum ís-
lenskra sósialista, auk þess sem
þeir hvöttu til innanlandsátaka
gegn sósialistum. (Anderson).
4) Að islenski utanrikisráð-
herranii leit á lögregluna hér
sem bandamann i árásum á is-
lenska sósialista og að hann
vildi gjarnan ná samkomulagi
við bandarikjamenn um að efia
lögregluna hér á landi.
5) Allt þetta staöfestir að her-
setan og aðildin að NATO er af
Ihaldinu og bandarikjamönnum
hugsuð sem eins konar virkis-
garður gegn fslenskum sósial-
istum og þar meö er enginn vafi
á því lengur að þannig hefur
herstöðin verið notuö á beinan
og óbeinan hátt.
Og I grein sinni á sunnudaginn
bætir Svavar Gestsson þvi við,
að bandarikjamenn hafi talið
tiltölulega litla hættu á rúss-
neskri innrás og þvi hafi megin-
tilgangur bandarikjamanna og
islenskra ráðamanna meö aöild
íslands að Atlantshafsbanda-
iaginu verið að ganga á milli
bols og höfuðs á islenskum
sósialistum og islenskri þjóð-
ernishyggju.
Ailar þessar ályktanir Þjóö-
viljanseruúr lausu loftigripnar
ogán stoðar i skýrslunum sjálf-
um. Blaðið kippir ummælum úr
samhengi, rangfærir og gerir
mönnum upp hvatir og skoðan-
ir.
Það er kinnroðalaust hægt að
ráöieggja sem liéstum aö lesa
þessar skýrslur. Þær vonir sem
Þjóðviljinn augljóslega bindur
viö áróðurslegt gildi sinnar út-
lagningará skýrslunum er fyrst
og fremst til marks um mál-
efnafátækt og hálmstrárleit
þeirra herstöðvaandstæðinga.
1 bandarisku skýrslunum
kemur m.a. fram:
1. Að það var ávalit skilyrði
fyrir aðild að Atlantshafsbanda-
laginu af hálfu Isienskra ráða-
manna, að hér yröi ekki staö-
settur her á friöartimum.
2. Að bandariskir og islensk-
ir ráðamenn töldu verulega
hættu á rússneskri árás og
Bjarni Benediktsson spurði
mikið um það, hvernig hugsan-
legt væri, að slika árás bæri að.
3. Að Bjarni Benediktsson
taldi, að nauðsynlegt kynni aö
vera að hafa vörð i Keflavík til
að verja stöðvarnar gegn
skemmdarverkum. Fjölga
þyrfti i hinu 150 manna lög-
regluliði i Reykjavik, en það
væri vandamál, sem islending-
ar yrðu sjálfir að leysa.
4. Að islenskir ráðamenn
óttuðust óspektir kommúnista,
en Bjarni Benediktsson hafnaði
hugmynd bandarisks hershöfð-
ingja um mótaðgerðir gegn
þeim og sagði aö islendingar
væru frábitnir þvi að beita valdi
og flestir islendingar tryðu þvi
auk þess ekki, að kommúnistar
myndu gripa tii valdbeitingar.
5. Að bandarisk stjórnvöld
gerðu sér fulla grein fyrir og
virtu sérstöðu Islands og þjóð-
erniskennd.
• Það er unnt að rífa ritaðan texta úr samhengi og fó
þveröfuga niðurstöðu • Svavar segir skýrslurnar afhjúpa falsóróður
herstöðvasinna • Allar þessar ólyktanir eru úr lausu lofti gripnar