Tíminn - 19.11.1968, Blaðsíða 5

ÞEffiJBBAGIIE 19. nóvember 1968.
TIMINN
5
GíslE BCristjánsson, Hafnarfirði:
Tillitslaus gjald-
heimta á háaldraða
_ Hið íslenzka sumar er oft stutt.
Éig þekM ekki sumur suðlægari
landa.
Hins íslenzka sumars vil ég
njóta sem lengst. Hausti'ð hefur
sett svip sinn á ásýnd ísl. náttúru
með fegurra móti sunnanlands.
Fagra morgna, fögur kvöld.
Laufið fellur á vegi og gang-
stáiga. Aldraðir menn vel búnir
skjólklæðnaði (ísl. gæruskinns-
úlpunni), iðnir og þolinmóðir, lík-
lega þakklátir meðan þeir fá not-
ið útirvistar og unnið fyrir daglegu
brauði, safnaði því í skjóðu sína.
Dagarnir hér syðra eru einnig
fagrir vikum saman. Sumri er lok-
iS í riki náttúrunnar. Vetur tekur
völdin. Eins lýkur sumri manns-
ævinnar. Við eigum öll sem lifum
lengi, yfir höfði okkar ellina.
Haust hennar og vetur. •
Þegar nú dagar styttast og
kvöld og nætur lengjast, þá hvarfl
ar að mér áleitin hugsun varð-
andi vandamál hinna aldur-
hnignu. Það hrópar til vor allra.
Hvernig verður við vandanum
brugðizt. Gengisfelling og spari-
fjáreyðing leysir ekki vandann. í
30 ár er búið að ræna þvi nær
öllu, sparifé aldraðra.
Þann 3. júní 1967 birti ég sann
orða grein varðandi atlæti aldraðs
fólks, meðal annars skattpíningu
i þess garðs o.fl. Og eins er hér,
um sama efni að ræða, verður
endurtekning sannleikans því ó-
hjákvæmileg, ef það mætti vekja
athygli þeirra, sem falin eru
vandamál þjóðarinnar og þá
einnig vandamál hinna háöldr-
uðu.
Hafa það á valdi sínu að við
það sé breytt mannsæmandi í
stað þess að það sé beitt kúgun
með blindri gjaldheimtu til hinztu
stundar, þannig að karlar og kon
ur á áttræðisaldri eru krafin um
allt að 40—60 þúsund krónur í
opinber gjöld, af að vísu sæmi-
legum vinnutekjum, en eignalítið
og eignalaust að kalla, og hvert
ár ef til vill síðasta árið, sem það
er fært um að vinna fyrir sér,
en stendur meðan stætt er.
Ef til vill eru hér vélar að i
verki með gerfiheila, en án hjarta j
og tilfinninga eða skilnings. Er j
von að vel fari?
Svo er óhemjuskapurinn mikill j
í tilfellU'm, (sagði mér maður
nokkur) að fyrr en varir hefur
verið lagt á sjúka og lamaða, sem
bíða dauða síns á elliheimilum og
við bæri að lögð væru opinber
gjöld á dauða og grafna, sem ekk
, ert áttu í lifanda lífi. Lengra verð
ur vart komizt.
Hin lofsverða hugmynd og á-
setningur að koma á fót almenn-
um Hfeyrissjóði og dratthalast um
hugi valdsmanna nú og áður, er
að vísu fagnaðarefni og jafnar
metin milli starfstétta í landinu,
við hin ýmsu störf og ólíku. En
meðgöngutími valdamanna til
fullburða umbótamála, er oft ó-
kunnur og óáreiðanlegur, ýmsu
háður varðandi fóstrið, og ólíkt
er kussa á bás sínum öruggari
um skilvísi.
Trúlega verður margt hið aldr-
aða föik komið undir græna torfu
áður en hins almenna lífeyris-
sjóðs gætir verulega. vess vegna
ber nú með skjótri bráðabirgða-
löggjöf að undan skilja fólk sem
nýtur ellilífeyris, öllum opinber-
um gjöldum af vinnutekjum,
þurftatekjum, t.d. 150 þúsund
krónur, svo upphæð sé nefnd í
þessu sambandi. Fólk, sem í
lengstu lög berst við að sjá sér
farborða, án þess að opinber
hjáíp komi til, að öðru leyti.
Lofið >?im að vinna sem geta
og vilja- Torveldið þeim ekki
sjálfsbjörg.
Þjóðféíagið hefur mikil umsvif
og margvísleg störf. Það þarf oft
ast á hverri vinnufærri hönd að
halda sinna sona og dætra og hef
ur oft ekki hrokkið til.
Fyrir nokkrum árum var aldr-
að fólk, sem barðist við
að vinna fyrir sér, svift ellilífeyri
Við ákveðið ma/i’k vinnutekna.
Ekki er það gert lengur.
Oft eru gælur gerðar við hirðu-
lausa borgara, sem leggjast upp
á samtíðarmenn sína. Ekki ein
kynslóð heldur verður þetta arf-
gengur andskoti, og þessir limir,
mér liggur við að segja nánast
afbrotafólk, þenur kjaft við fram
færslunefndir í bæ og byggð, sem
oft verður ráðafátt en undanláts
samar við það, enda úr vöndu að
ráða, og vissulega verður að
hjálpa þessum vesalingum með
einhverju móti.
Þessu bregð ég upp til þess að
sýni mismun v ðmóts, við fólkið
í landinu. '
Annars vegar fólk, sem er frekt
og ófyrirleitið á ýmsum aldri I
margt vel vinnufært ef nennti,
heimtandi í ættliði fé af viðkom
andi framfærslunefnd, til þess að
lifa góðu lífi, og tekst þetta án
verulegrar gagnrýni, jafnvel af
mörgum vorkennt auðnuleysið.
Ekki að ástæðulausu.
Hins vegar aldurhnigið fólk,
sem ekki má vamm sitt vita og
hefur sýnt ástundun og iðjusemi
við störf í hálfa öld og lengur,
og ávallt greitt stóran hlut tekna
sinna til hins opinbera, sem fylg-
ist með því að grafarbakka í von
um ölmusu.
Stjórnarkostnaður hins fsl. lýð
veldis á flestum sviðum, er svo
skelfilegur að vart munu dæmi
til á þessari jörð, og versnar sí-
fellt. Það eru þó aðeins friðsam-
leg félagsmál sem þjóðin enn þarf
að standa straum af. Ef auk þess
kæmi til kostnaður hers og flota
sem aðrar þjóðir undantekningar
lítið verða að kosta til stórumj
hluta tekna, hefði ísl. almenning-j
ur ekki í sig eða á, en fagra bún-j
inga að vísu, aðmírála og hers-:
höfðingja sér til augnayndis.
Almenningur nánast neyddur
til að taka upp eins konar para-
dísartízku til að skýla nekt sinni,
með kálblöðum, vegna vöntunar á
fíkjublöðum, og éta næpur vegna
skorts á öðru bragðbetra, eplum
og fíkjum.
Hafa menn hugleitt hversu mik
ið aldrað fólk sparar byggðar-
lagi sínu og ríkinu með því að
sjá sér farborða sem lengst með
vinnu eftir mætti, hjá þvi sem að
leita athvarfs á elli- og hjúkrun-
arheimilum, sem ekki er búið bet
ur að en svo að ekki rúmast
nema hluti aldraðs fólks þar. Árs
meðlag er á elliheimili um 80—
150 þús. kr. Það má e.t.v. lengi
kúga af öldruðu fólki 20—40 þús-
kr. árlega í opinber gjöld alls-
konar af þess þurftartekjum. Og
ef íbúð er í eigu þess, þá að
ganga að með lögtaki, en slíkt
verður þá fljótt uppétið. Er ekki
ástæða til þess fyrir aldurhnigið
fólk að leggja árar í bát, sýna
einskonar mótleik. Segja sig á
byggð og ríki, úr þvi viðleitni
þess til sjálfsbjargar er ekki svar
að með öðru, víða í byggðum
landsins, en skattpíningu á þm-ft
artekjur naxunar.
Hver verða þá úrræði valds-
manna er stjórna hverju sinni?
Eg er hér með, í þessari grein,
ekki að vega að einum eða nein-
um sérstökum mönnum eða flokk
um. Það ríkir almennt, deyfð og
kæruleysi um atlæti og öryggi ald
urhniginna.
Elliheimili eru yfirfull og'
hundruð, ef ekki þúsundir á bið--
lista um vistbeiðni á landinu öllu.
Skal það henda nú, að líkja eftir
grimmd liðinna alda, þegar öldr-
uðu fólki var hrundið fyrir ætt-
ernisstapa, eða gekk það sjálft,
þegar ævikjörin urðu svo þung-
bær og allt viðnám brast og ell-
in yfirbugaði alveg. Nei, svo bölv-
að er það nú ekki, úrræðin eru
önnur og betri nú en áður.
Því er afsökun nútíma velferð
arríkis ekki á neinum rökum reist
hvað viðvíkur skattpíningu háaldr
aðs fólks, hvað sem var á öldum
áður, þegar því var hrundið fyrir
ætternisstapa og börn borin út.
Nú er ríkjandi tillitsleysið við
hina öldruðu óafsakanleg grimmd
og blind heimska. Skattpína gam
almenni út á húsgang.
Hitt er búhnykkur fyrir ríkis-
kassann að búa betur að þeim, í
stað þess í viðskiptum við það,
að kasta krónunni að hirða eyrir-
inn. Ég á við það, að kreista til
hinztu stundar af því aurana fyrir
þess daglega brauði, en fá í stað-
inn framfærslu þess sem kostar
80—150 þús. kr. á elliheimili,
þetta er auðreiknað dæmi.
Það er mikilvægt í þessu vanda-
máli að gera öldruðu fólki mögu-
legt að hafast við í íbúð sinni,
sem lengst. Það á að styðja þá
sem ekki eru þegar fallnir fyrir
elli og gjaldbeimtu hins opinbera,!
sem ekki veit hvað það er að j
gera, eða hefur gert með tilliti:
til mannsæmandi atlætis í garð'
aldurhniginna. Já allt frá því j
land byggðist.
Það verður nægilegt verkefnij
að hlynna að þeim öllum, sem
orðið hafa að gefast upp og hverfa
frá heimili, sem féll og stóð með
starfi þess meðan mátti, en urðu
nú að leita aðstoðar eftir 50—60 j
ára starfsævi við ýmis nytjastörf
innan samfélagsins, án þess að
eignast lífeyri, sem nokkru næmi.
Fyrirbyggja þarf aðstreymi til
elliheimila, sem ekki rúma vist-
beiðendur, og gert verður m.a.
með því að steinhætta að pína út
úr öldruðu fólki, sem hefur naum-
ar þurftartekjur, og kvíðandi bíð-
ur komandi dags vegna blindni
gjaldheimtu í mörgum liðum.
Það er í mörgum tilfellum til-
gangslaust að kæra til skattþjón-
ustunnar, hún skellir við skolla-
eyra.
Vottorð heimilislækna og sér-
fræðinga, er lýsa bágu heilsuá-j
standi háaldraðs fólks, eru ekki j
virt og það hefur lagt fram á-
samt kæru, er því bykir ranglega
á það lögð opinber gjöld, en vott-
orðin sanna þverrandi þrótt og
heilsu.
Skattþjónustu er þó heimilt, ef
ekki skylt að taka til greina á-
stæður fólks, háaldraðs og heilsu-
bilaðs, þótt reyni að vinna, meira
af vilja en mætti í þeim tilgangi
að njóta heimilis síns og frjáls-
ræðis sem lengst.
Þetta fólk er ekki að gera sér
upp vanmátt, nema síður sé. Sjálf-
stæði og frelsi er því dýrmætt.
Ég leyfi mér að ásaka þá í skatt
þjónustunni, sem sýna slíkt tillits
leysi, þetta varðandi. Mér sýnist
nánast brotin lög á fólki.
Enn hefur opinberum gjöldum
verið ausið út yfir þjóðina þetta
árið og hefur aldraða fólkið ekki
farið varhluta af þeim.
Karlar og konur á áttræðis- og
níræðisaldri með vinnulaun
meiri eða minni, þó í flestum til-
fellum aðeins þurftarlaun, og fólk
þetta er undantekningarlítjð spar
samt og mjög reglusamt. Á þessu
fólki er níðzt.
Öldruðu fólki má líkja (lífs-
kjörum þess og öryggi meðan
þessi verknaður er viðhafður) við
fuglinn í vökinni sem þrengist,
unz yfir lýkur.
Ómennskan er hvergi meiri í
garð aldurhniginna, sem renna sitt
síðasta skeið í lífsbaráttunni fyrir
þurftartekjum og því, að mega
sem lengst njóta frelsis i eigin
íbúð, en í okkar kæru höfuðborg.
Ég segi kæru, vegna þess, að það
er undarlegur íslendingur sem
ekki ann ásamt landi og þjóð
höfuðborginni Reykjavík og vill
heilbrigðan veg hennar og vel-
gengni.
Hún er ung sem borg og þar
eins og alls staðar á íslandi eru
verkefnin ótæmandi. Hér með er
ekki felldur neinn dómur á rétt
og gildi dreifbýlis.
í árhundruð hefur þróun verið
auðveldari í öðrum löndum og
þjóðir þeirra landa haft lengri
tíma til uppbyggingar (sem þá
blygðunarlausar styrjaldir tor-
velda).
íslendingar eru loks fyrir fáurn
áratugum færir um að hefja upp-
byggingu á óteljandi sviðum sem
er aðkallandi og því starfi verður
ekki lokið að sinni, þrátt fyrir
það, að vel er að gert. Það er
engin ástæða tdl að víla og vola.
Heldur ekki, þótt syrti í álinn
um stund. Ekkert er óttalegt,
nema innbyrðis stríð og erjur.
Við megum bara ekki gleyma
því að það er vansæmd að kúga
aldurhnigið fólk með blindri kröfu
á hendur þvl um opinber gjöld
sem veikja grundvöll heimila
þess. Dvalarstað, sem hverjum er
hjartfólginn, sé allt með feldu.
Starfsdagur umrædds fólks er
orðinn langur og samfélagið heí-
ur ekki tryggt því eftirlaun,
aðeins nauman ellilífejTÍ. Þess
vegna á það heimtingu á að lifa í
friði fyrir ágengni gjaldheimtunn-
ar, sem allar þjóðir eru kúgaðar
af þó enginn eins og aldurhnig-
ið fólk á íslandi.
Ég vil að lokum geta þess að
ég er ekki eingöngu að skrifa
fyrir sjálfs míns hag þótt málið
sé mér skylt og ég sé af árgangi
1893. Ég er allhress og vinn fyrir
mér ef til vill um sinn.
En ég hef alla tíð átt bágt með
að vera áhorfandi ódrengilegrar
viðureignar þar sem níðzt er á
þeim, sem minna má sín og hef
tilhneigingu til þess að skakka
þann leik ef mætti.
Aldurhnigið fólk á fslandi er
kúgað andlega og líkamlega með
tilliti til opinberra gjalda og það
er hið ráðandi vald í landinu
hverju sinni, sem þetta lætur sér
sæma. Þetta ákæri ég.
Snertið ekki þurftartekjur ald-
urhniginna. Ágirnist ekki hús
þeirra og heimili, eftir að þeir
hafa unnið og stritað í hálfa öld
og lengur.
Landsmönnum var birt góð
frétt um 9. júní 1967, rétt fyrir
kosningarnar.
Háttvirtur félagsmálaráðherra
birti að hann hefði skipað nefnd
til þess að kenna aðbúð og kjör
Framhald á bls. 14
Á VfÐAVANGI
„Endurtekið efni".
Morgunblaðið lætur einn
blaðamann sinn sitja niðrj á
Alþingi og skrifa bréf til lands
fólksins en annast sjálft póst-
þjónustuna. í ,,bréfi um Al-
þingi“ s. I. sunnudag hefst pist
illinn á þessa leið:
„Þeir, sem fylgdust með at-
Durðum s. 1. mánudags gátu
ekki varizt þeim hugsun, að
þeir væru að horfa á endurtek
ið efni. Blaðamannafundur í
Seðlabankanum, Jóhannes Nor
dal tilkynnir gengisbreytinguna
með Davíð Ólafsson sér til
vinstri handar og Bjöm Tryggva
son til hægri handar. Skömmu
seinna: ræða forsætisráðherra í
þinginu, frumvarp stjórnarinn
ar um tæknilegar ráðstafanir
vegna gengislækkunarimjar,
ræður leiðtoga stjórnarandstöð-
unnar, allt var þetta nákvæm
lega sama og gerðist fyrir einu
ári.“
Þetta er rétt lýsing. Ekki
væri um að sakast, ef efnið
væri nógu gott, því að sjaldan
er góð vísa of oft kveðin. En
„viðreisnar“-vísan er ekki nógu
góð til þess að endurtaka hana
hvað eftir annað. Þjóðin heldur
ekki lengi sjálfstæði sínu, ef
þetta „endurtekna efni“ verð
ur á dagskrá á hverju ári. Hins
vegar er ríkisstjómin ófáanleg
til þess að breyta efnisvalinu,
taka upp nýja stefnu. f hvert
sinn sem „útsendingu” — geng
isfalli — er lokið, byrjar hún
að undirbúa næstu útsendingu
á þessu endurtekna efni, Slíkur
undirbúningur er nú hafinn í
fimmta sinn á þessum áratug.
Von að maðurinn efist.
Þegar bréfritari Mbl. á Al-
þingi, Styrmir Gunnarsson, hef
ur lýst þessum sífellda flutn-
ingi endurtekins efnis, er bjart
sýnin ekki orðin sérlega mikil,
og hugleiðingar hans um lær-
dóm af ,,viðreisninni“ verður
á þessa leið:
„Atburðir síðustu tveggja
ára vekja upp tvær spurningar.
Önnur er sú, hvort ísland sé
nægilega stór efnahagslew ein-
ing til þess að vera f járhagslega
sjálfstætt. Hin hvort við kunn-
um að stjórna efnahagsmálum
okkar.“
Síðan bendir liann á, að efna
hagskrísur hafi verið tíðar síð-
ustu 25 árin, og eftir reynslunni
af ,,viðreisninni“ vakna efa-
semdir meira að segja hjá
lielztu postulum Sjálfstæðis-
flokksins, að landið geti hald
ið sjálfstæði sínu og þjóðin sé
ófær um að stjórna efnahags-
málum sínum.
Þetta er hárrétt ályktun af
„viðreisnar“-stefnunni. Sjálf-
stæði’ iandsins, hvorki efna-
legt né pólitískt mundi stand
ast annan áratug „viðreisnar
stjórnar". Það er líka vafalaust
rétt, að ísland er ekki „nægi-
lega stór efnahagsleg eining
til þess að vera fjárhagslega
sjálfstætt“ ef stjórnað er eft-
ir lögmálum jðnþróaðra risa
þjóða. Hið eina, sem gildir,
er að muna, hvar menn eiga
heima og láta ætíð reynslu og
þekkingu á eigin landi og þjóð
arhögum ráða, þegar þær grein
ir á við erlend efnahagsvísindi.
Komist menn að þeirri nið
urstöðu eftir tíu ára ,,viðreisn
arstjórn“ með fjórum gengis-
lækkunum, að vafasamt sé að
við höldum sjálfstæði með því
háttalagi, þá er það aðeins dóm
Framhald á 15. síðu.