Vísir - 09.12.1977, Qupperneq 10

10
Föstudagur 9. desember 1977
VÍSIR
utgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdarstjóri: Davið Guðmundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson (ábm)
olafur Ragnarsson
Ritstjornarfulltrui: Bragi Gudmundsson.
Umsjon með Helgarblaði: Árni Þórarinsson.
Fréttastjori erlendra frétta: Guömundur Pétursson.
Blaðamenn: Edda Andrésdöttir, Elias Snæland Jónsson, Guðjón Arngrimsson,
Jonina Michaelsdottir, Kjartan L. Pálsson, Kjartan Stefánsson, Oli Tynes,
Sigurveig Jónsdottir, Sæmundur Guðvinsson.
iþróttir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjánsson.
Ljósmyndir: Jens Alexandersson, Jón Einar Guðjónsson.
utlit og hönnun: Jon Oskar Hafsteinsson, Magnus Olafsson.
Auglvsinga og sölustjóri: Páll Slefansson.
Dreifingarstjóri: Sigurður R Petursson.
Auglysingar og skrifstofur: Siðumúla 8. Simar 86611 og 82260.
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4, simi 86611.
Ritstjorn: Siðumula 14. Simi 8661 1 (7 linur)
Askriftargjald kr. 1500 á mánuði innanlands.
Verð i lausasölu kr. 80 eintakið.
Prentun: Blaðaprent.
Prófkjör eða verðbólga?
Með nokkrum sanni má segja að nú fyrst hafi próf-
kosningar orðiðað veruleika ííslensku stjórnmálalífi. Að
vísu hafa slikar kosningar farið fram áður í litlum mæli.
En verulega stór hluti frambjóðenda er nú fyrst valinn i
misjafnlega opnum prófkosningum.
Áður fyrr voru framboð ákveðin af sérstökum kjör-
nefndum og fulltrúasamkomum í flokkunum. Innsti
hringur valdaaðila í hverjum flokki réði þá framboðum
að mestu leyti. Um leið viðgekkst að raða mönnum á
framboðslista eftir ákveðnum formúlum, sem byggðust
að mestu á stéttaskiptingu og kyngreiningu.
í lok síðasta áratugs kom fram krafa um að opna þetta
kerfi og var ekki vanþörf á. Sjálfstæðisf lokkurinn reið á
vaðið í borgarstjórnarkosningunum 1970, en Alþýðu-
f lokkurinn hefur einn sett fastar reglur um prófkosning-
ar, sem gilda um val frambjóðenda í öllum kjördæmum.
Framsóknarflokkurinn hefur einnig í nokkrum kjör-
dæmum prófkosningar meðal flokksmanna og Alþýðu-
bandalagið í einu kjördæmi.
Valdið til þess að velja frambjóðendur hefur þannig
verið tekið úr höndum innsta hrings i flokkunum. Það
hefur haft nokkrar breytingar í för með sér. M.a. er ekki
lengur unnt að búa til framboðslista eftir ákveðnum for-
múlum eins og áður var. Þetta hefur bæði kosti og galla.
Gagnrýnin, sem fram hefur verið sett á prófkjörin í
Ijósi fenginnar reynslu, er aðallega tvenns konar. I
fyrsta lagi er þvi haldið fram, að þau leiði til yfirborðs-
mennsku í stjórnmálum. I öðru lagi er það trú sumra, að
um of hafi boríð á amerískri sölumennsku þannig að
þingmannsefni séu nú seld kjósendum rétt eins og lág-
freyðandi þvottaduft.
Það er rétt, að i stjórnmálum hefur gætt of mikillar
yfirborðsmennsku á síðari árum. En þegar betur er að
gáð, verður ekki sagt, að prófkosningarnar hafi valdið
þvi eða breytt miklu i þeim efnum. Ekki verður heldur
sagt, að þeir þingmenn, sem fyrirfram vissu að þeir áttu
undir prófkosningar að sækja, hafi ástundað meiri aug-
lýsingamennsku en aðrir.
Þó að ástæða geti verið til þess fyrir f lokkana að setja
frambjóðendum ákveðnar reglur eða takmörk, verður
ekki á það fallist að hér hafi átt sér stað óeðlileg sölu-
mennska með frambjóðendur. Ekkert er eðlilegra en
þeir kynni sín sjónarmið og komi út á meðal fólksins. En
að þessu leyti eru vissulega fyrir hendi hættur, sem þó á
aö vera unnt að varast.
Kjarni málsins er sá, að hér hefur verið fundin lýð-
ræðisleg leið til þess að velja frambjóðendur. Kjósendur
i prófkosningum geta hins vegar ekki valið betri eða
verri menn en gefa kost á sér og úrslitin hljóta að vera í
samræmi við það.
Álitaefni getur verið, hvort prófkjörin fæli velhæfa
menn frá þátttöku i stjórnmálum. Ugglaust eru til dæmi
þar um. En hafa ber i huga i þvi sambandi, að þess var
farið að gæta áður en prófkosningar urðu svo almennar,
sem raun hefur orðið á, að menn gerðust fráhverfir
stjórnmálastarfsemi. Það er ekkert nýtt upp á teningn-
um að þessu leyti heldur, sem öðru fremur má rekja til
prófkosninga.
Lýðskrumið stendur hvorki né fellur með einu kerfi
fremur en öðru. Yfirleitt eru það aðrar aðstæður, sem
ráða þvi, hvort það blómstrar. Þvi er ekki að leyna, að i
þjóðfélaginu ríkir hálfgert upplausnarástand og við slík-
ar aðstæður ber meir á lýðskrumi og yfirborðsmennsku
en í annan tíma.
En rætur þessarar upplausnar liggja miklu fremur i
ringulreiðarverðbólgu, sem brenglað hefur allt verð-
mætamat jafnvel hjá skynsamasta fólki. Og það er rétt,
sem bent hef ur verið á, að við getum verið að súpa seyðið
af þessum aðstæðum næstu áratugi. Það er vissulega
umhugsunarefni.
Lestur - Orðaf orði -H
Flestir þekkja ævintýr-
in um Hans og Grétu og
Stigvélaða köttinn og er
því óþarfi að rekja efni
þeirra. Sögur þessar hafa
verið sagðar og lesnar um
áraraðir og sífellt komið
út í nýjum útgáfum.
Bókaútgáfan Orn og Orlygur
h/f gefur nii þessi ævintýri út i
svokölluðu hringbókarformi,
þar sem eigendur eða notendur
geta hnýtt spjöldin saman og
skoðað myndirnar eins og væru
þau leiksvið og jafnvel hengt
bækurnar upp og látið þær
hanga opnar.
Myndirnar eru vel gerðar og
bækurnar i vönduðu bandi. Þær
eru vel til þess fallnar að auka
og örva imyndunarafl barnanna
og vekja margar spurningar
sem börnin þurfa að fá svör við.
Þær eru greinilega ætlaðar
yngstu kynslóðinni og verður
þvi að lesa þær upphátt fyrir
börnin — og er það sameiginlegt
öllum þeim bókum sem minnst
er á i upphafi greinarinnar..
Barnabœkur
sifellt æðisgengnara og krafan
um aukin afköst vex stöðugt er
mikil hætta á, að þessi þáttur
uppeldisins gleymist um of,
jafnvel svo alvarlega, að 11-13
ára unglingar þekkja ekki nöfn-
in á þumalfingrinum á sér og
kunna varla stafrófið eins og
kom fram i norskri könnun, sem
gerð var i úthverfi Osló borgar
fyrir um það bil þremur árum!
Vandað efni fyrir börn
Oft heyrum við sagt, þegar
um er að ræða efni fyrir börn:
,,Æ, það þarf ekki að vera svo
merkilegt. Hann er aðeins fimm
ára, drengurinn!” — ,,Það má
alls ekki kosta mikið. Þetta er
„Allt í lagi að velja hvað
sem er fyrir yngstu börn-
in"!
Þórir S. Guðbergsson, félagsróðgjafi.
Stígvélaði kötturinn - Hans og Gréta - Þegar
ég verð stór • Súsanna fer í frí - Af stað -
Dagur svínafjölskildunnar - Kiddi köttur fer
til borgarinnar - Litla leikjabókin -
Þýðandi sex siðasttöldu Ibókanna er
Gyða Ragnarsdóttir
Margir halda, að það sé mun
áuðveldara að velja bækur eftir
þvi sem börnin eru yngri og er
þvi oft kastað til þess höndun-
um. Oft eru ungum börnum
fengnar i hendur bækur og blöð
sem þau eiga að fletta og skoða,
og þau látin eiga sig að öðru
leyti.
Málþroski barna er mikilvæg-
ur þáttur fyrir sköpun og mótun
persónuleika þeirra. Þess vegna
er það mikilvægara en margur
hefur gert sér grein fyrir að lesa
fyrir börn og ræða við þau um
efni bókanna. útskýra orð og
orðasambönd, sem þau skilja
ekki.
í iðnaðarþjóðfélagi þar sem
kapphlaupið við timann verður
aðeins fyrir börn.” — „Bara
einhverja einfalda og ódýra
bók, takk. Hún er bara þriggja
ára og óttaleg jarðýta! ” o.s.frv.
Ef við viljum börnum okkar
vel, ættum við að kosta kapps
um að vanda það efni sem við
berum á borð fyrir þau. Það er
sjálfsagt að hafa þetta þrennt i
huga, þegar við veljum bækur
Fyrir ekki löngu kom sá kvittur
upp i iandinu að skáldsagan væri
dauð, eða um það bil að deyja.
Ilöfundar voru spurðir að þessu i
blöðum og urðu undrandi, þótt
þeir reyndu að svara einhverri
vitleysu upp á stundina af al-
þekktri kurteisi við fjölmiðla. Sfð-
an hefur skáldsagan á lslandi
stöðugt verið að hressast og á
þessari jólaföstu er svo komið, að
við, fátæklegir lesendur, höfum
varla við að lesa, enda skipta inn-
lendu skáldsögurnar f ár allt aö
þvi tugum. Eftir þvi sem maður
veit best þá er þessu einnig svona
varið a.m.k. i nærliggjandi lönd-
um. Þar er ekkert lát á skáldsög-
um, sem þykja svo álitleg fjár-
festing að þær fást gefnar út.
ENDUR-
HOLDGUN
Hvaö kom fyrir hana?

Þegar ljóst er orðið að skáld-
sögunni er ætlað lengra lif fara
lesendur eðlilega að velta þvi
fyrir sér hvað hafi komið fyrir
hana, og hvers vegna ekkert varð
úr dauöa hennar hafi hún á annað
borð verið lögzt banaleguna. Um
það leyti sem henni var lesinn
dánarpistillinn voru vissir þættir
hennar komnir að niðurlotum,
eins og t.d. sú tegund skáldsagna
sem var mestanpart skrifuð án
teljandi jarðsambands. Er þá átt
við það, að hún hafi ekki haft
önnur tengsl við mannlifið en hinn
tilfinningalega uppdikt höfundar,
sem var mjög misjafnlega spenn-'
andi i augum lesandans. Þegar
þessi grein skáldsögunnar hafði
verið skrifuð út, brá hún sér bara
i annað liki, unz svo fór að höf-
undar settu henni stað i öllum
þeim raunveruleika, sem þeir
voru menn til. Með því móti fékk
skáldsagan heimildarlegan blæ i
mikið rikari og almennari mæli
en áður, og i þvi meginformi lifir
hún i dag við hlið skáldskapar-
lausra bóka af þeirri tegund sem
mjög eru vinsælar og fjalla um
góða ræðara um aldamótin, lang-

ar og miklar yfirsetur yfir lömb-
um, jólahald i baðstofum og barn-
eignir presta.
Skáldskapur og sagnfræði
1 fyrstu hefði mátt á lita að
heimildarskáldsögur, eins og þær
eru farnar að tiðkast hér, eða
skáldsögur, þar sem látið er svo
að þær byggi á drjúgum heimild-
um, væru næstum sérislenzkt
fyrirbæri, sem byggði á aðferð
höfunda Islendingasagna. Þessu
er þó ekki þannig farið. Þessi
söguaðferð hefur alltaf verið til.
Gott dæmi um hana er bandarisk
skáldsaga, sem Almenna bókafé-
lagið gefur út fyrir þessi jól, og
nefnist Ragtime, og er eftir höf-
und að nafni Doctorow. útgáfan
hefur sýnilega hætt við að reyna
að láta þýða heiti bókarinnar,
sem ber nafn af sérlegri