Vísir - 05.01.1978, Blaðsíða 10

10
Utgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdarstjóri: Davið Guðmundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson (ábm)
olafur Ragnarsson
Ritstjornarfulltrui: Bragi Guömundsson.
Umsjon með Helgarblaði: Arni Þórarinsson.
Frettastjóri erlendra frétta: Gudmundur Pétursson.
Blaðamenn: Edda Andrésdóttir, Elias Snæland Jónsson, Guðjón Arngrimsson,
Jonina Michaelsdottir, Kjartan L. Pálsson, Kjartan Stefánsson, Oli Tynes, ,
Sigurveig Jonsdóttir, Sæmundur Guövinsson.
iþrottir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjánsson.
Ljosmyndir: Jens Alexandersson, Jön Einar Guðjónsson.
utlit og hönnun: Jon Oskar Hafsteinsson, Magnus Olafsson.
Auglysinga- og sölustjóri: Pall Stefansson.
Dreifingarstjori: Sigurður R Petursson.
Auglysingar og skrifstof ur: Siðumula 8. Simar 86611 og 82260.
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4, simi 06611.
Ritstjorn: Siðumula 14. Simi 86611 (7 linur)
Askriftargjald kr. 1500 á mánuði innanlands.
Verð i lausasölu kr. 80 eintakið.
Prentun: Blaðaprent.
Hagsmunir og hugmyndafrœði
Þaö er oröið æ algengara að stjórnmálaflokkarnir og
talsmenn þeirra ruglist í ríminu, þegar breyta á póli-
tískri hugmyndafræöi í veruleika. Ástæðan er sennilega
sú, að þrýstingur hagsmunahópa af ýmsu tagi hefur
veriðtalinn þyngri á metunum en hugmyndafræðin, sem
oftast nær hefur verið léttvæg fundin í framkvæmd.
Reynslan hefur sýnt, að ekki skiptir öllu máli hvaða
f lokkar fara með völdin. Þannig minnkaði samneyslan i
tíð vinstri stjórnarinnar en hefur aftur aukist með þeirri
borgaralegu rikisstjórn, sem nú situr við völd og menn
kalla svo. Vinstri stjórnin lagði mest kapp á atvinnuvega
fjárfestingu en núverandi rikisstjórn hefur á hinn bóg-
inn staðið að aukinni opinberri f járfestingu.
Þannig mótast pólitiskar ákvarðanir oftá tíðum af allt
öörum aðstæðum en rekja má til pólitískrar hugmynda-
fræði. Flokkarnir hafa hugmyndafræðilega nokkuð mis-
munandi afstöðu til atvinnureksturs, en enginn þeirra
hefur i seinni tíð boðað ríkisrekstur atvinnufyrirtækja.
Sósíalistar boða t.d. um þessar mundir eflingu smáat-
vinnureksturs í eigu einstaklinga og félaga þeirra í and-
stöðu við rikisrekna stóriðju.
Án tillits til hugmyndafræði hafa stórnmálaflokkar
frjálshyggjumanna jafnt sem sósialista beitt sér fyrir
ýmis konar íhlutun ríkisins i atvinnurekstur. Oftast nær
hefur það verið vegna þrýstings minnihlutahópa, sem
flokkarnir vilja hafa góða. I sumum tilvikum geta slík
afskipti verið eðlileg um tíma eða til langframa af
menningarlegum — eða félagslegum ástæðum.
Siðastliðið vor skipaði fjármálaráðherra nefnd sem
fékk það hlutverk aö gera tillögur um minni ríkisumsvif.
Hún á m.a. að athuga hvaða atvinnustarfsemi má færa
frá ríkinu til einstaklinga eða félaga þeirra. Ein af
fyrstu tillögum nefndarinnar lýtur að Landsmiðjunni.
Umræðurnar um þessa tillögu sýna Ijóslega hvernig
þrýstingur hagsmunahópa ýtir hugmyndafræðinni til
hliðar. Landsmiðjan er að stærstum hluta heildsölufyrir-
tæki en að minni hluta til smiðja. Fyrirtækið hefur verið
ágætlega vel rekið upp á síðkastið. En flestir ættu að
geta verið sammála um, að hér er um atvinnurekstur að
ræða, sem ríkið á ekki að hafa með höndum.
Það er þvi ekkert eðlilegra en þessi starfsemi verði
seld i hendur einstaklinga og félaga þeirra. Mótrökin
hafa verið þau, að starfsmennirnir myndu missa atvinn-
' una, ekki ætti að taka undan ríkinu fyrirtæki, sem skil-
uðu arði og óþarfi væri að gera þetta þar sem fyrirtækið
tæki ekki til sín skattpeninga úr ríkissjóði.
I þessu sambandi er á það að líta, að starfsemi þessa
fyrirtækis heldur vitaskuld áfram þó að ríkið láti rekst-
urinn af hendi. Mótrök um atvinnumissi eru því ekki
gild. Hagnaður fyrirtækisins sýnir að það getur starfað á
hinum frjálsa markaði og er því í raun og veru veiga-
mikil röksemd fyrir því að selja fyrirtækið t.d. í hendur
starfsmanna eða annarra aðila.
Loks er á það að líta að það er ekkert álitaefni í þessu
sambandi, hvort þessi opinberi rekstur hefur áhrif á
fjárlög eða ekki. Kjarni málsins er sá, að ríkið hefur
öðru hlutverki að gegna í okkar efnahagskerf i en stunda
smáatvinnurekstur. Um þetta eru flokkarnir á einu
máli, ef mark má taka á stefnuyfirlýsingum þeirra.
En þegar starfsmennirnir mynda hagsmunahóp og
byrja að þrýsta á stjórnvöld á grundvelli rangsnúinna
hugmynda ruglast pólitíkusarnir í ríminu og hugmynda-
fræðin úr stefnuyfirlýsingunum fýkur út i veður og vind.
Sagan eða
ekki sagan
Leikfélag Reykjavíkur
sýnir:
Skáld-Rósa eftir Birgi
Sigurðsson.
Leikstjórn: Jón Sigur-
björnsson.
Leikmynd: Steinþór
Sigurðsson.
Búningar: Björg isaks-
dóttir.
Lýsing: Daniel
Williamsson.
i helstu hlutverkum:
reyndar ekki siður fyrir ævin-
týralegt lifshlaup: Orðuð við
sýslumannsefni og amtmanns-
tengdason gefin snuddgreindum
bónda fangin ógleymanlegri ást
af huldumanninum Natan
Ketilssyni þeim sem frægastur
varð fyrir ótimabæran dauða
sinn. En þá stendur eftir það
sem gerir yrkisefnið merkast:
Rósa virðist hafa verið þesskon-
ar manneskja sem á einhvern
hátt er hafin yfir umhverfi sitt,
kveður að visu beiskar
skammarvisur, en lætur þó ekki
baslið og bágindin smækka
anda sinn nema um stundar
Ragnheiður Steindórs-
dóttir, Þorsteinn
Gunnarsson, Ásdís Skúla-
dóttir, Sigurður Karlsson,
Harald G. Haraldsson.
Af mörgum ástæðum var
siðustu frumsýningar ársins
1977 beðið meö mikilli eftir-
væntingu hér i höfuðborginni.
Mikið hafði verið af þvi látið i
IÐNÓ að hér kæmi „frumsýning
leikársins”: þarna fór á fjalir
nýtt islenskt leikrit: og loks
hafði höfundurinn getið sér dá-
gott orð fyrir fyrstu verk sin,
Pétur og Rúnu og Selurinn hefur
mannsaugu. En kannski var það
með þessa eftirvæntingu eins
og biðina barnanna eftir
jólapökkunum. Innihaldið svar-
ar ekki alltaf til spennunnar.
Birgir Sigurðsson sækir sér
viðfangsefni hálfa aðra öld aftur
i timann. Þar hittir hann á ein-
hverja fróðlegustu konu Is-
landssögunnar á þvi skeiði —
eða a.m.k. einhverja þá sem
mestri og skemmtilegasti hulu
er horfin. Skáld-Rósa, eða
Vatnsenda-Rósa eða Natans-
Rósa er viðurkennd einn ágæt-
asti hagyrðingur þjóðarinnar,
alkunn fyrir brunavisur sinar og
sakir — lýkur lifi sinu svo að
minnir á hulduverur.
Birgir leggur á það alla
áherslu að draga fram þennan
þátt i fari Rósu. Henni er teflt
fram gegn ómennskri grimmd
og misrétti aldarinnar, hún er að
þvi komin að bugast en ris upp á
ný og á þá greinilega að vera
stærri og meiri en nokkru sinni
fyrr. Fyrst og fremst virðist
reynt að sýna okkur hvernig hún
sigli gegnum brotsjói lifsins án
þess að biða verulegan skaða á
sálarskipinu. Spurningin er
bara hvernig til tekst.
Svar mitt við þessari
spurningu verður satt að segja
býsna neikvætt. Þarna mistókst
margt og ég skal reyna að skýra
hvað þá er átt við.
Söguleg leikrit eru einkum af
tvennum toga. Annars vegar
þau sem reyna að bregða upp
sem gleggstri mynd atburðanna
einsog þeir voru (að mati höf-
undar) reyna þannig að endur-
skapa söguna. Hins vegar eru
svo önnur sem leggja áherslu á
hið sammannlega gefa skit i
krónólógiu eins og Gröndal
sagði. Athygli höfundar beinist
þá fyrst og fremst að manneskj-
unni og aðstæðum hennar.
/“ W V
Heimir Pálsson segir,
að síðustu f rumsýning-
ar ársins 1977 hafi
verið beðið með nokk-
urri eftirvæntingu. En
kannski hafi það verið
með þessa eftirvænt-
ingu eins og bið barn-
anna eftir jólapökkun-
um, að innihaldið svar-
ar ekki alltaf til spenn-
^unnar. A
V .........."▼ ■
Það er siðari leiðin sem Birgir
Sigurðsson velur hér. Hánn
leggur iitla rækt við að staðsetja
texta sinn endilega i nitjándu
öld né heldur skeytir hann um
þótt upp skjóti kollinum hug-
myndir sem miklu meira eiga
skylt við umræður siðustu ára
en samtið Rósu. Ongu að siður
er öllu fengin raunsæileg um-
gerð á sviðinu. Baðstofan er
nosturslega endursköpuð, verk-
færin forn, tunnuþæfingin á
Ketilstöðum tilheyrir 19. öld en
ekki tuttugustu. Þetta skapar i
minum huga gróft stilbrot i
sýninguna byggir vegg milli
leikmyndar og texta þar sem
miklu meiri stilfærsla i leik-
mynd hefði átt mun betur við.
1 annan stað þótti mér svo
mjög bresta á samræmi I tækni
höfundarins við að segja sög-
una. Þótt hann einbeiti sér að
manneskjunni Rósu fer veru-
legur hluti leiktimans i að kynna
okkur allar sögulegar aðstæður
hennar. Er þannig leiddur fram
á sviðið mikill fjöldi auka-
persóna sem fljótt eru úr sögu
og þjóna engum tilgangi nema
þeim að koma á framfæri upp-
lýsingum. Þetta verður þreyt-
andi til lengdar og oft mátti með
harla litlum breytingum losna
viö eina og jafnvel fleiri persón-
ur.
Af framleiðslu aukaperso'n-
anna og hlutverki þeirra leiðir
svo hið þriðja: Leikritið verður
aö myndaröð. Ég taldi að sönnu
ekki atriðin og þau koma ekki
öll fram i leikskrá en ég hygg
þau nálgist tvo tugi. Þrátt fyrir
mjög öruggar skiptingar og
snjallan sviðsbúnað i IÐNÓ
varð þetta til þess að þráðurinn
var sifellt að rofna, stundum i
augnablik, stundum svo árum
skipti og þó án þess að verulega
tækist að láta mann finna að
timinn liði. Sum atriðin voru
lika þess eðlis að úr þeim verður
varla nokkuð gert. Þar skal ég
nefna ferö þeirra Natans og
Rósu til Akureyrar. Ein góð
klámvisa bjargar þar engu.
Allt virðist mér þetta lúta að
einum punkti: Það var ekki búið
að vinna þetta leikrit nærri þvi
eins og til þurfti. Hugmyndir
sem vel hefðu getað notast urðu
þvi að litlu eða engu enda kom
það fram i túlkun leikaranna:
Linur urðu ýmist of óskýrar eða
of ýktar.
Að lokinni þessari ádrepu ætla
ég ekki að fjölyröa um einstaka
leikara. Mér þótti þau Ragn-
heiður, Harald og Sigurður hafa
margt til að bera til aö geta lýst
Rósu, Natani og ólafi en að-
stæður leyfðu ekki að tökin yrðu
nógu góð. I sumum aukahlut-
verkunum varð þetta auðveld-
ara t.d. hjá Ásdisi Skúladóttur
og Þorsteini Gunnarssyni i hlut-
verkum Melsteðhjóna.
HP
P.S. Það skal tekið fram að
dráttur á birtingu þessarar um-
sagnar stafar af óviðráöanleg-
um ástæðum en er ekki gerður I
óviröingarskyni við leikhús né
höfund.