Vísir - 06.05.1978, Síða 11

VÍSIR Laugardagur
6. mal 1978
11
AGRílNINGUR UM MATARÆÐI
Eykur kolesterólsinnihaldið Lœkkar kolesterólsinnihaldið eða hefur engin óhrif
Fita Smjör, venjulegt smjörlíku Svína-, gæsa- og hænsnafita. Rjómi. Jurtaolíur: maís-, soja-, sól- blóma-, og olífuolía. Jurtasmjörlíki.Majónes úr jurtaolíum.
Kjöt og fiskur Feitt kjöt. Álegg, pylsur. Niðursoðið kjöt. Kjöthakk og kjötfars. Tilbúnir kjötréttir. Magurt kjöt. Hjörtu. Kjúklingarog hænur, pörulaust. Fiskur og fiskfars. Lifur, nýru og skelfiskur í hófi.
Mjólkur- matur Nýmjólk, ýmir, jógúrt. Rjómi, rjómaís, mjólkurís. Ostur meira en 20% feitur. Undanrenna. Skyr, magur ostur.
Egg Meira en 2-4 rauður á viku. 2-4 rauður á viku (hér eru með- talin egg til matargerðar. Eggjahvíta.
Grœnmeti og óvextir Steiktar (franskar) kartöflur. Allt grænmeti, kartöflur, baun- ir. Allir nýir og þurrkaðir ávextir. Ávaxta- og grænmetissafi.
Brauð, mjöl og grjón Brauð og kökur bakað úr smjöri, rjóma, mjólk. Sætabrauð, kremkex, tekex og matarkex. Rúgbrauð, franskbrauð, sigti- brauð, hrökkbrauð brauðsnúð- ar. Mjöl hrísgrjón og korn- afurðir. Spaghetti og makka- rónur.
Þaö er rangt að álíta, að
unnt sé að borða hvað sem
er án þess að stefna heils-
unni í voða/ meðan vís-
indamenn vara ekki við.
Umræður um áhrif mataræðis á
æðakölkun og blóðtappa hafa ver-
ið gagnlegar á margan hátt. Þó
finnst mörgum leikmönnum, að
visindamenn geti ekki orðið
ásáttir um, hvað sé hollur matur.
Stundum finnst mönnum, sem
reynt sé að gera sem mest úr
ágreiningnum i blöðum til að
auka enn frekar á deilurnar.
Benda má á, að miklir fjármunir
eru i húfi i matvælaiðnaði. For-
ystumenn bændasamtaka taka
þvi vitanlega ekki vel, þegar var-
að er við neyslu eggja og dýrafitu.
Loks geta breyttar neysluvenjur
kostað mikið átak.
Um hvað eru sérfræðingar
sammála?
Full ástæða er til að vekja
athygli á þvi, sem visinda-
mönnum kemur saman
um og hvað ekki. öllum ber
saman um, að enginn búi yfir
vitneskju um, hvaða matur valdi
örugglega ekki æðakölkun. í Nor-
egi, Sviþjóð, Bandarikjunum,
Englandi og viðar hefur fólk verið
hvatt til að breyta neysluvenjum
sinum. En i þessum hvatningum
felst engin ábyrgð fyrir þvi, að
komist verði hjá æðakölkun. Þvi
er heldur ekki lofað að hvatn-
ingarnar eigi ekki eftir að breyt-
ast. En hollt er að fara eftir þess-
um ábendingum, þótt mörgum
finnist þær ekki nægilega vel rök-
studdar.
Æðakölkun og kólesterol
Æðakölkun getur valdið þvi, að
blóðtappi myndast I hjarta og
slagæðar þrengjast, en þær flytja
súrefni og næringu um allan
likamann. Við æðakölkun sest
bandvefur innan á veggi slagæö-
anna, svo og kólesterol, en það fer
að verulegu leyti eftir þvi, hve
mikið er af kólesterol I blóðinu.
Kólesterolmagn blóðsins ræðst
af mörgu, einkum þó fituinni-
haldi fæðunnar, og það er einkum
ástæða þess að mælt er með
breyttum neysluvenjum. Rann-
sóknir viða um heim hafa leitt i
ljós, að þeim mun meira
kólesterol, sem er i blóði heil-
brigðs manns, þeim mun hættara
er honum við æöasjúkdómum
siðar. Sannað þykir að þjóðum,
sem neyta mikillar mettaðrar fitu
og hafa mikið kólesterol I blóðinu,
er mjög hætt við æðakölkun.
Tilraunir með fæðu
Gerðar hafa verið saman-
burðartilraunir á fólki.sem árum
saman hefur neytt kólesteroleyð-
andi fæðu og fólki, sem boröar
venjulegan mat. Flestar sýndu
tilraunirnar að hættan á æöakölk-
un minnkar verulega þegar neytt
er fæðu, sem dregur úr æðakölk-
un. Hins vegar var um engan telj-
andi mismun að ræða á dánartöl-
um innan hópanna og m.a. þess
vegna telja margir ekki ástæðu til
að mæla með mataræöi, sem
minnkar kólesterolinnihald
bióðsins. En það er varla rétt-
mætt, þvi að ekkert bendir til að
matur, sem dregur úr kólesterol,
sé hættulegur, heldur þvert á
móti.
Sitt er hvað fita og fita
Fitan i fæðunni er einkum fitu-
sýrur, sem skiptast i mettaðar
sýrur, einómettaðar og f jölómett-
aðar. Þvi meira sem er af mett-
aðri fitusýru og kólesterol i fæö-
unni, þvi meira verður af
kólesterol i blóðinu. Hér á landi er
mikið af mettuðum fitusýrum og
kólesterol I fæðunni, en draga má
úr kólesterolneyslu meö þvi að
minnka fituneyslu. Einómettaðar
fitusýrur hafa óveruleg áhrif á
kólesterolmagn blóðsins, og fjöl-
ómettaðar fitusýrur draga úr þvi.
Mælt er með þvi að draga úr
fituneyslu og forðast þær teg-
undir, sem innihalda mikið af
mettuðum fitusýrum og
kólesterol.
Þó að fjölómettaðar fitusýrur
minnki kólesteroliö I blóðinu,
skyldu varast ofneyslu, þvi aö
hún eykur hættu á gallsteinum.
Skaðsemi eggja
Enginn matur inniheldur meira
af kólesterol en eggjarauður. Það
er einstaklingsbundið, að hve
miklu leyti eggjaát eykur
kólesterolmagn blóðsins. En
hyggilegt er að neyta eggja i hófi.
Kólesterol er i ýmissi annarri
fæöu t.d. nýrum, lifurog skelfiski,
en það kemur varla að sök, þvi að
flestir borða sjaldan slikan mat.
Ágreiningur vísindamanna
öllum ber saman um að borða
ekki meira en svo, aö likaminn sé
sem næst kjörþyngd, og henni er
léttast að halda með þvi að tak-
marka fituneyslu. Enginn
ágreiningur er um að stilla sykur-
áti i hóf og auka mjölvaneysluna
(brauð, hrisgrjón, spaghetti, kar-
töflur). Allir fá næga hvitu hér á
landi, en hún er einkum i kjöti,
fiski og mjólkurmat og margir
þola aö minnka við sig á þessu
sviði.
Allir eru sammála um, að
maturinn eigi að vera sem fjöl-
breytilegastur, en stundum vant-
ar á, að ýmsir hópar þjóðfélags-
ins, t.d. skólabörn, fái næga fjöl-
breytni.
Visindamenn greinir helst á um
fituneysluna i þeim tilgangi aö
draga úr kólesterolinnihaldi
blóðsins, en það ásamt reyking-
um, háum blóðþrýstingi eykur
æðakölkun, sem veldur óþarflega
oft sjúkdómum og dauða meðal
íslendinga.
OG HJARTASJÓKDÓMA
OG HESTAR
vegna almennrar sérstöðu
okkar. Hitt heimsmet tslend-
inga i matarmálunum, (þau
gætu annars vel verið fleiri) er
svo hvitasykurátið, og að þessu
sögðu og ennþá fleira ósögðu
ætti engan að undra að þessi
þjóð er óvenju slæm i mag-
anum, eins og fram kemur i
skýrslum.
Orsakir hins snauða matar-
æðis á Islandi eru margar, og
má nefna að ekki er úr mjög
mörgu að velja, ef miðað er við
þessi útlönd i kringum okkur.
Þetta er þó næstum þvi auka-
atriði, þvi að það sem til er,
nægir fólki til þess að vera með
kroppinn fullan af vitaminum
ogöðrum nauðsynlegum efnum.
Nú er sem sagt komið að
hryggilegustu orsök fábreytts
mataræðis, sem er peninga-
leysi. Það veldur sönnum hryll-
ingi að hugsa til þess, hvað þeir
borða, sem þurfa raunverulega
að spara við sig i mat, hvað er
það annað en ýsa og aftur ýsa,
andlausar súpur, mjólk, kar-
töflur, brauð og „þetta voða-
lega lammeköd” i hæsta lagi
einu sinni i viku. Það er óhugs-
andi annað en fólk sem borðar
mest megnis þetta, skorti
næringu, og sárast að hugsa til
barna, sem þannig er búið að.
Þau eru vist dáldið mörg, sem
komast litið i tæri við'sjálfsagð-
ar og nauðsynlegar fæðutegund-
ir eins og grænmeti, enda er
verð á þvi þanmg, aö það telst til
kræsinga, þótt menn ættu auð-
vitað að geta haft grænmeti á
borðum hjá sér dag hvern, i
svipuðum mæli og kartöflur,
eins og siðmenntaðar þjóðir
gera, svo enn einu sinni sé vitn-
að i þær. Það væri ekki siður
þjóðþrifamál að niðurgreiða
grænmeti en mjólk, en við skul-
um nú ekki tala meira um það.
Hér að ofan var drepið á fá-
breytni tegundanna, og er hún
einna undarlegust i fisk-
málunum, þótt það komi fremur
við fögru mannlifi en næringar-
skorti. Þjóðinni hefur til
skamms tima þótt allt stórvara-
samt sem úr sjó kemur, nema
ýsa og saltfiskur. Það þyrfti að
hafa i frammi grimmilegan
áróður til þess að opna augu
fólks fyrir hinum góðu dýrum
sjávar öðrum en saltfisknum,
og það ætti ekki að vera svo
erfitt. Menn eru liklega ekkert
lokaðir fyrir þessum góðu
dýrum, ef á reynir, að minnsta
kosti ekki, ef marka má af
minum góða kunningja, þegar
hann var kokkur á báti, og tók
það ráð af snilld sinni að elda
allt sem á dekkið kom, jafnvel
hinn ófrýnilega skötusel, við-
stöddum erfiðismönnum til
hrifningar, auk þess sem fæðis-
kostnaður á bátnum varð næst-
lægstur i flotanum.
Dapurlegt er einnig að hugsa
um kjötmálin. Þaö er varla til
venjulegt fólk með venjuleg
laun sem telur sig hafa efni á að
kaupa úti i búð annað kjöt til átu
en kindur, hvali og hesta. Vilji
menn kjúklinga (sem i út-
löndum eru álika mikill spari-
matur og pulsur eru á íslandi)
naut eða svin, verður annað
hvort að fjárfesta i þessu sem
svarar heilum eða hálfum
mánaðarlaunum eða vera án
þess. Ég man bara ekki eftir að
hafa séð venjulega þreytta (eða
óþreytta) húsmóður úti i búð að
kaupa þessar tegundir.
Það er sem sagt svo einfalt að
venjulegt fólk hefur ekki efni á
öðru en kind ef á að gera sér
glaðan dag i kjöti, nema náttúr-
lega það sé frystikista i poka-
horninu og naut hafi verið fellt i
hana. Þetta frystikistubúskaps-
fyrirkomulag er auðvitað einum
eða tveimur of mikið af þvi
góða, og er maður þó á seinni
árum farinn að bera fulla virð-
ingu fyrir „þessu voðalega
lammeködi”.
Hestaneysluna mætti afgreiða
með þvi að minna á frábært
kvæði dr. Kristjáns Eldjárns,
sem ég ®an ekki hvað heitir, en
fjallar i helstu atriðum um
hamingjusaman hesteiganda,
og endar vist með þvi að éta
undan sér reiðskjótann. tJr þvi
maður er að tala um þetta,
hvernig væri þá að kalla næstu
heimildarmynd um tslendinga
They Eat Horses, Don’t They? i
höfuðið á frægri biómynd, sem
hér hefur verið sýnd.
Úr þvi sem komið er, væri
varla sanngjarnt að sleppa
hinum ævintýralegu islensku
matreiðslubókum, sem ég vona
að eigi engan þátt i næringar-
skortinum. — Þessar bækur
virðast nefnilega flestar miðað-
ar við Arnarnesið eða Laugar-
ásinn, en ekki Breiðholtið eða
hvar við nú erum. Maður heyrir
reiða stjórnmálamenn stundum
tala um hnefahögg i andlit
almennings, en ef eitthvað er
það, þá eru það þessar nauta og
svina og sveppa og vina bækur.
Ég vil hér blessunarlega undan-
skilja Ungu stúlkuna og eldhús-
störfin (sem nú heitir Unga
fólkið og eldhússtörfin), enda
hefur það alltaf verið min bók.
Um daginn frétti ég reyndar
lika af annarri góðri bók, þar
sem meira að segja er kennt að
elda hafragraut, og er það til
fyrirmyndar.
Þjóðfélagslega meðvitað fólk
með ábyrgðartilfinningu veltir
oft fyrir sér hinu almenna and-
varaleysi Islendinga um mál
sem alla varða, og skorti
þjóðarinnará félagsþroska. Það
er ekki að ástæðulausu. sem
þessu er velt fyrir sér; þjóðina
virðist skorta mjög tilfinningu
fyrir þvi að hún geti ráðið sinum
örlögum sjálf, og landið byggir
nú einhver þöglasti meiri hluti,
sem sögur fara af.
Með illum vilja mætti kannski
finna andstyggilega skýringu á
þessu andvaraleysi, sem sagt
þá, að þjóð sem er útblásin af
hvitasykri og hestum, hafi bara
ekki afgangs snerpu til þess að
ræða málin. Þeir sem hafa þaö á
heilanum að stjórnin sé óvin-
veitt öllu nema sjálfri sér og
ömmu sinni, mega svo halda
áfram og draga þá ályktun að
stjórnin fjarstýri mataræði
þjóðarinnar með verðinu, og sé
það samsæri hennar til að halda
fólki niðri.