Vísir - 23.09.1978, Qupperneq 12

12
Laugardagur 23. september 1978 VISIR
íslendingar í Teheran
þegar átökin voru mest
Eins og kunnugt er af fréttum hefur mikill órói verið í iran undanfarna mánuði,
sem á rætur sinar að rekja til viðleitni keisarans til að færa þjóöina i átt til vest-
rænna lifnaðarhátta. Þetta hefur vakið mikla andstöðu trúarleiðtoga
múhameðstrúarmanna gegn þessari fyrirætlun keisarans og háværar kröfur
stjórnmálaf lokkanna um breytingar á stjórnarfarinu i frjálsræðisátt, en keisar-
inn hefur verið einvaldur um árabil. Hámarki náðu þessi átök i kringum föst-
una, Ramadan mánuðinn, sem er helgasta trúarhátið múhameðstrúarmanna.
Visir ræddi við þrjár íslenskar konur, sem staddar voru i Teheran i byrjun
september og bað þær að bregða upp mynd af ástandinu eins og þær skynjuðu
það.
,,Daginn eftir aO
Ramadan-mánuöinum lauk,
safnaöist fólk saman i hópum I
hinum ýmsu bæjarhlutum til aö
fagna þvi aö fastan væri liöin.
En stjórnarandstööuflokkarnir
sameinuöust þessum hópum og
lögöu til alls konar boröa og
spjöld meö slagoröum. Og
eiginlega án þess aö hafa ætlaö
sérþaö var fariö aö ganga undir
þessum mótmælaspjöldum og
slagoröum. Straumurinn beind-
ist út úr hverfunum og I átt aö
óhemju stóru torgi þar sem reist
var minnismerki fyrir fáeinum
árum i tilefni 2500 ára afmælis
transrikis. Innan skamms var
gífurlegur mannfjöldi saman-
kominn á torginu, mannhafiö
var hreint ótrúiegt. Þetta fór
nokkuö friösamlega fram.
Haldnar voru ræöur, en sam-
koman leystist upp meö þvf aö
táragasi var beitt og skriödrek-
ar komu á vettvang. Sama
kvöld var sett á dtgöngubann og
herlög gengu I gildi”.
Þaö er Björg Einarsdóttir
: sem segir frá, en hún er ný-
j komin heim frá Teheran, þar
: sem húnásamt El&eMie Ein-
! arsdóttur, sat stjórnarfund
Alþjóöasamtaka kvenréttinda-
félaga, IAW.sem hafa jafnrétti
kynjanna á stefnuskrá sinni.
i Samtökin. voru stofnuö i
Bandarikjunum áriö 1902 og
formlega i Þýskalandi 1904.
Aöildarlönd eru um þaö bil 70,
þar á meðal Island. A fundi
samtakanna sem haldinn var i
Kaupmannahöfn áriö 1906, var
Briet Bjarnhéöinsdóttir
áheyrnarfulltrúi. Þar var
eindregiö skoraö á hana aö
stofna samtök á Islandi sem
heföi þau markmiö aö þaö gæti
átt aöild aö þessum samtökum.
Hún varö við þessum áskorun-
um og stofnaöi Kvenréttinda-
félag Islands i janúar 1907 og
hefur þaö veriö aöildarfélag
Alþjóöasamtakanna siöan.
Kjörorö samtakanna hefur frá
upphafi veriö, „Jafnar skyldur,
jafn réttur”.
Þegar þau voru stofnuö höföu
konur hvergi kosningarétt.
Konur með blæju
Björg var spurö hver heföu
veriö fyrstu áhrif sem hún varð
fyrir þegar hún kom til Iran.
„Viöast hvar i heiminum eru
flughafnir svipaöar, en þó eru
alltaf einhver sérkenni sem gefa
visbendingu um hvar maður er
staddur”. sagöi Björg „Þaö
sem vakti einkum undrun mina
þegar ég kom á flugvöllinn i
Teheran, var hversu lltill
austurlenskur blær var rikjandi
þar. Ég haföi átt von á aö sjá
þess einhver merki aö ég var
stödd á framandi menningar-
svæöi.
Við komum til landsins mánu-
daginn 4. september sem var
siöasti dagur föstunnar,
Ramadan mánaðarins.
Þaö sem gaf visbendingu um
aö eitthvaö væri á seyöi þarna
á flugvellinum, var mikiö af
borgaralega klæddum mönnum
sem virtust ekki vera aö gera
neitt sérstakt annaö en fylgjast
meö þeim sem komu til lands-
ins. Maöur fékk á tilfinninguna
aö þeir væru þarna i varúöar-
skyni. Eins voru þarna konur
sem voru sveipaöar blæju frá
hvirfli tililjaog kom þaönokkuö
á óvart þar sem þær ættu
fræöilega séö aö vera búnar aö
kasta blæjunni. Við fengum þá
skýringu hjá gestgjafa okkar,
sem sótti okkur á flugvöllinn aö
fyrir þessu gætu veriö tvær
ástæöur. Annaö hvort sú, að
þessar konur væru úr strang-
trúuöum ihaldssömum fjölskyld
um þar sem haldiö er fast viö .
þennan siö, eöa þetta væri vott-
ur þess aöþærheföu hafti heiöri
þann siöaö neytaekki matar frá
sólarlagi til sólarlags á föstunni.
Þaö er algengt aö konur beri
blæju þennan tima til merkis
um þetta”.
Með brugðna
byssustingi
„Þegar við ókum frá flugvell-
inum var ekkert sem gaf til
kynna aö óeiröir væru á þessu
svæöi. Aö visu var mikil umferð
og mjög mikiö af fólki á ferli, en
þar sem við vissum ekkert
maöur sig smám saman á
ástandinu. Þyrlur flugu stööugt
og skipulega yfir borginni allan
daginn og voru fréttamyndirnar
bersýnilega teknar úr þeim.
Þær voru i lit og var mjög
áhrifamikiö aö fylgjast meö
þessu frá degi til dags. Þarna
sáust húsbrunar, brennandi bil-
ar á götum oghópar manna sem
dreift var meö táragasi eða öör-
um aöferðum. Þetta gaf ljósa
mynd af þvi sem var að gerast
og ég held aö þessar frétta-
myndir hafi öörum þræöi haft
þann tilgang aö hræöa fólk.
Lestrardagur
A miövikudaginn fórum viö i
áheyrn hjá keisaraynjunni en
hún er verndari samtakanna i
tran. Þann dag var sett á út-
göngubann. A leiðinni þangaö,
en þaö er um það bil hálftima
akstur, fundum við glöggt þá
spennu sem allsstaöar rikti. I
Björg Einarsdóttir heilsar keisaraynjunni.
Þetta eru
heimspóli-
ilSK Cí ■1OK
— sagði Björg Einarsdóttir
eftir ferðina til íran
hvernig eðlilegt ástand væri
þarna höföum viö enga viðmiö-
un. Okkur var auövitaö kunnugt
um þaö af fréttum áöur en viö
fórum aö ástandiö væri ótryggt,
og hættu margir viö aö fara á
fundinn af þeim sökum og var
hann þvi fámennari en ella.
Næsta morgun var formleg
opnun fundarins i húsakynnum
forsætisráöherraembættisins i
miöborginni. Á leiðinni þangaö
sá maður þess glögg merki að
óeölilegt ástand rikti. Skriö-
drekar voru viða á götuhornum
og hermenn standandi i vig-
stööu meö fingur á gikkjum og
brugöna byssustingi. Bilum var
lagt i samfelldum rööum meö-
fram vegarbrúnum og menn
stóöu á gangstéttunum i hnapp
og aö þvi er virtist tvístigandi og
biöandi eftir einhverju. Fyrir
okkur var þetta eins og fólkinu
væri haldiö i skefjum með ógn-
unum”.
— Urðuö þið vitni aö einhverj-
um átökum?
„Nei, en viö sáum daglega
fréttir i sjónvarpinu meöan viö
dvöldum þarna og þá áttaði
ööru hverju tré héngu borðar
meö áletrunum og i þessu
spennuástandi gáfum viö okkur
þaö, að þetta væru áróöursborð-
ar. Siöar um daginn komumst
viö aö þvi aö þennan dag var al-
þjóölegur lestrardagur, nokkuö
sem við Islendingar af eðlileg-
um ástæöum erum ekki aðilar
aö. Aletranirnar á boröunum
voru hvatning til almennings
um aö læra aö lesaog ábending-
ar um aö lestrarkunnátta væri
lykill aö umheiminum.
Umferðin þarna er glæfraleg,
mikið af einkabilum og hávaö-
inn óskaplegur þvi menn flauta
mikið og viröast nánast tala
saman meö flautunum. Það var
þvi undarlegt að upplifa þá
kyrrö sem lagöist yfir borgina
eftir aö útgöngubanniö var sett
á'/
— Hvernig fannst þér keisara-
ynjan
„Hún var mjög látlaus og fág-
uö i framkomu. Virtist hún vera
vel heima i hinum ólikustu mál-
efnum. Hún ræddi um stööu
kvenna og mikilvægi menntun-
ar. Fyrsta stigiö væri aö konur
yröu læsar, á hvaða aldri sem
þær væru, en svo mættu menn
ekki blekkja sig á þvi aö þaö aö
kona væri læs þýddi, að hún
væri menntuð. Það yröi aö
kc-nnahenni aö nota þessa þekk-
ingu. Og þótt kona væri mennt-
uð þyrfti þaö ekki aö þýöa þaö
aö hún hyrfi af heim ilinu, heldur
kæmi þaö sem hún bætti viö sig
af menntun.öllum á heim ilinu til
góöa þvi hún heföi þá.af meiru
aö miöla. En það er mi’kið notað
sem röksemd gegn menntun
kvenna, aö þá hverfi þær út af
heimilunum og heimilin leysist
upp”.
— Fannst þér þú verða vör við
viðhorf til þessara átaka i hópi
þess fólks sem þú hittir?
„Eins ogfyrr sagöi voru mikl-
ar mótmælagöngur þennan dag.
Sjónarvottar voru ekki á eitt
. sáttir um hver heföi notað
hvern, foringjar hinna þriggja
stjórnarandstööuflokka sem
mest láta kveöaaö sér i landinu,
eöa trúarleiðtogar Múhameös-
trúarmanna. Þó þeir hafi ólik
markmiö, viröast þeir eiga
sameiginlegra hagsmuna að
gæta, það er aö segja andstööu
við stjórn keisarans.
óðaverðbólga
Þegar Mossadeq var steypt af
stóli 1963, tók núverandi keisari
viö völdum i landinu, enda þótt
hannhafi tekið viö keisaradæm-
iu 22ja ára, þá á striöstfmum.
Hann hófst þá handa viö aö
breyta þessu aldagamla
rótgróna múhameöstrúarsam-
félagi i nútima iönvætt
þjóðfélag. I krafti oliuauösins og
með tilstyrk hersins var hafist
handa um endurbætur á öllum
sviðum og þaö sem fyrst og
fremst vekur athygli gestsins
eru hinar ótrúlegu framkvæmd-
ir, byggingar,vegalagningar og
verksmiðjur.
En i kjölfar þessarar hröðu
uppbyggingar hefur komið óða-
veröbólga og gegndarlaus
dýrtiö og svo viröist sem þjóöin
hafi ekki verið undir þessa
snöggu breytingu búin. Þetta
hefur sætt mikilli gagnrýni og
fólkhafnar þviaötaka uppvest-
ræna lifnaðarhætti, en vill fá að
kynnast siðum annarra þjóöa og
velja úr þeim þaö sem þaö getur
fellt sig viöog það vill fá tima til
að aölaga sig þvi.
Trúarleiðtogar veita viönám,
þvi þeim finnst aö þau þjóölegu
verðmæti sem þeir meta mikils
séu að fara forgörðum. A sama
hátt og forystumenn . þeirra
stjórnarandstööuflokka sem
hafa sig mest i frammi gera
kröfu um lýðræðislegri
stjórnarhætti.
Segja má að keisarinn sem
hefur rikt einvaldur i 15 ár hafi
slakað á við báða þessa aöila og
gefiö fyrirheit um almennar
kosningar á næsta ári. Samhiiöa
þessumá ljóst vera að i landinu
eiga sér stað heimspóliti'sk átök
og þarf ekki annað en lita á legu
landsins og hverjir eru næstu
nágrannar og jafnframt
skyggnast örlitiö til baka til
fortiðarinnar, til aö átta sig á
þvi.
Á þvi er enginn vafi aö ein
orsök i þeim óróa sem þarna
brýst út og virðist mega rekja til
trúarleiötoganna, er afturkast
öldu sem hefur fariö of hratt”
sagöi Björg Einarsdóttir