Alþýðublaðið - 24.11.1972, Blaðsíða 7

GETUR ALLENDE ÞRAUKAÐ?
FYRSTA VINSTRI ST10RN I SUÐUH
AMEBIKII Á í IIKLIIM ERFIÐLEIKUM
BAK-
SVID
i Chilc situr aft viildum fyrsta
stjúrn súsialista i Suftur-
Amcriku. Sú stjúrn nýtur m.a.
stuönini's Alþjúúasa mhands
jafnaöarmanna. scm Alþýftu-
flnkkurinn cr aftili afi, og
forsætisráfthcrrann, Allendc, cr
i flokki, scm cr i aiþjoöa-
samhandinu.
Itikisstjúrnin i Chile á i höf'i'i
viö auöhrinj'a, scm um lani'an
aldur hafa inergsogiA landiö oi;
nýtt auölindir þcss i sína þánu.
Kyrstu vcrk Alleiulc voru þvi aö
reyna aö ná tanf'arhaldi á þess-
um atvinnurekstri þannig aö
hann nýttist i þágu landsmanna
sjálfra. Allt frá þeirri stundu
licfur stjúrnin i Chile átt i höggi
viö þcssa auöhringa, scm viöa
eiga hauka i horni, og hafa m.a.
Iiaft mikil áhrif á allan frétta-
flutning frá Chilc og afflutt
mjög málstaö vinstri manna i
landinu. Kyrir sköminu ákæröi
hiun kunni bandariski blaöa-
maöur Jack Anderson cinn
þckktasla bandariska auöhring-
inn fyrir samsæri gegn Chile-
stjúrn og vöktu uppljústranirnar
inikla athygli.
Ilcr á islandi hafa fregnir frá
Chilc, scm bori/.t hafa frá
s u m u m v e s t r æ n u
frcllastofanna, veriö mjög
lilaöar af sjúnarmiöum auö-
hringa og andstæöinga
Allendes. Kr látiö lita svo út,
scm hcr sc á feröinni hálfgerð
kommúnistastjúrn, en stað-
rcyndin cr sú, aö á mælikvaröa
okkar Vestur-Kvrúpumanna er
stjúrnin i Chile stjúrn
þjúöernissinnaöra vinstri
manna. cnda nýtur hún eins og
fyrr segir stuönings Alþjoða-
sambands jafnaöarmanna, sem
styður ekki kommúniskar
stjúrnir.
(ircinin, scm hér cr hirt, er
þýdd úr danska jafnaðar-
mannablaöinu Aktuelt. cn i
hcnni scgir sérfræðingur blaös-
ins í málefnum Suður-Ameriku-
rikjanna frá möguleikum
Allcndcs til aö sitja út kjörtima-
bil sitt viö þær crfiöu aöstæöur.
Vegna hcfndaraögcröa Bandarikjastjúrnar og aögcröa auöhringanna rikir efnahagskreppa i
Chile og vöruskortur er mikill. Langar biðraðir liafa mx nda/.t við verzlanir og lögreglan verður að
gæta þess, aö allt fari þar friðsamlega fram.
Ilinn 3. nóvember siðastliðinn
voru tvö ár liðin frá þvi að sósial-
istinn Salvador Allende var kjör-
inn forseti Chile og til valda kom
rikisstjórn, er taldi sig vera
marxiska samsteypustjórn.
Miklar vonir voru við hana
bundnar, fyrstu sósiaiista-
stjórnina i Suður-Ameriku.
Óneitanlega hefur hún fram-
kvæmt nokkuð af þvi, er hún
lofaði að hrinda i framkvæmd, en
almennt séð eru verkamennirnir
og „lágstéttirnar” vonsviknar.
Þær umbætur, sem menn höfðu
vænzt, hafa ýmist aðeins verið
framkvæmdar til hálfs eða hafa
enn ekki komizt i framkvæmd.
Vinstri-hægri snúningur.
Rikisstjórn Allende hefur
smám saman orðið hógvægari, en
samt hefur henni ekki tekizt að
dempa óhijóðin i andstöðu
borgarastéttarinnar, yfirstéttar-
innar og erlendra fyrirtækja.
Þvert á móti virðist sem undan-
látssemi Allende hafi æst þessa
aðila upp og gert þá enn
ákveðnari i að leggja stjórnina að
velli. bær breytingar á rikis-
stjórninni, sem nú fara fram, eru
merki þessarar undanlátssemi.
Andstaðaborgaraflokkanna, sem
hefur um það bil tvo þriðju hluta
þingmanna i tveim deildum Þjóð-
þingisins (þar eru fulltrúadeild og
öldungadeild), lagði um mánaða-
mótin október-nóvember fram
ákærur á hendur fjórum ráðherr-
um I rikisstjórninni. Voru þeir
sakaðir um að hafa brotið
stjórnarskrána. Þessar ákærur
munu hafa verið ræddar i fyrstu
viku nóvember-mánaðar. Fyrr
hafði andstöðunni tekizt að fá tvo
innanrikisráðherra fjarlægða úr
embætti með þvi að leggja fram
slikar ákærur. Fyrra sinnið
gerðist það i janúar á þessu ári,
siðara sinnið i júli-mánuði siðast-
liðnum. Að þessu sinni sá rikis-
stjórnin við stjórnarandstöðunni
með þvi, að rikisstjórnin öll baðst
lausnar svo forsetinn hefði
frjálsar hendur til breytinga á
rikisstjórninni. Aður en til þessa
kom höfðu atvinnurekendur i
landinu farið i þriggja vikna
„verkfall”. Eigendur vöru-
bifreiða, langf erðabila og
verzlana lögðu niður starfsemi
sina. bað tiltæki olli viðtækri
lömun i efnahagslifinu sem
einkum kom fram i stórminnk-
andi matvælabirgðum og öðrum
nauðsynjum almennings i stór-
borgunum. Á siðustu vikum var
þvi mjög erfitt að útvega sér
matvæli og aðrar nauðsynjar og
var það þó nógu erfitt áður.
Biðraðir sem til skamms tima
höfðu aðeins verið á biðstöðvum
strætisvagna voru nú hvarvetna.
Auknar skuldir og
lægra koparverð.
Alvarlegasta efnahagshótunin,
sem stjórn Allende, býr við kem-
ur erlendis frá, nánar tiltekið frá
Bandarikjunum. Rikisstjórn
Bandarikjanna hefur stöðvað
allar lánveitingar og alla þá
styrki, sem veittir höfðu verið
áður, á valdatima Frei forseta, og
höfðu þá vaxið gifurlega. Leiddi
það til þess, að skuldir Chile
erlendis margfölduðust i valdatið
hans, þannig, að i 6 ára forsetatíð
fjórfölduðust erlendar skuldir
Chile, og raunar vel það. Þegar
Allende tók við völdum námu þvi
skuldir landsins erlendis um 30
þúsund islenzkum krónum á
hvern ibúa og mun það vera meiri
skuldasöfnun pr. ibúa en tiðkast
nokkurs staðar annarsstaðar i
heiminum, að einu landi undan-
skildu. Það eitt hefði þvi verið
stjórn Allende nægilegt vandamál
þótt ekki hefði það einnig komið
til, að verðið á kopar, sem nemur
80% af útflutningsverzlun
landsins hefur fallið árlega sem
nemur 10—15% af gjaldeyris-
tekjum þjóðarinnar frá árinu
1970. Auðvitað er ljóst, að
þjóðnýting hinna stóru
bandarisku koparnámufyrir-
tækja hefur komið illa við þau og
Bandarikjastjórn. Hin venjulegu
viðbrögð af hálfu þessara aðila
hafa verið að framkalla litið en
snöggt hernaðarlegt valdarán.
Það gengur ekki i Chile nú, þvi að
sósialistinn Salvador Allende
gætir þess vandlega að brjóta
ekki stjórnarskrána.
Efnahagslegar
þvingánir.
Stöðvun lána og bann við
notkun yfirdráttaheimilda sem og
beiting viðskiptaþvingana af
ýmsu tagi telst hins vegar vera
mjög árangursrikar og „skikkan-
legar” aðferðir. Málaferli þau,
sem bandariska námufélagið
Braden-Kennecott hóf við ýmsa
evrópska dómstóla i október-
mánuði siðastliðnum, hafa þegar
reynzt vera óþægileg kopar-
útflutningi Chilemanna, svo að
ekki sé meira sagt. t Frakklandi
og Hollandi hafa dómstólar neitað
gildi hinnar chilönsku yfirtöku á
erlendum námafyrirtækjum i
Chile og Braden-Kennecott hefur
tilkynnt, að það muni hefja mála-
ferli af sama tilefni i fleiri lönd-
um. Ástæðan fyrir þessum mála-
ferlum er sú, að við þjóðnýtingu
koparnámanna á siöasta ári fékk
fyrirtækið engar skaðabætur
þegar eignaupptakan fór fram og
byggðist það á þvi, að chilensk
stjórnvöld gátu lagt fram langan
lista yfir svindl i bókhaldi fyrir-
tækisins sem og sýnt fram á
margs konar óreglu þar, er leitt
hafði til þess, að rikissjóður hafði
verið svikinn um hærri fjárhæðir
en þær skaðabætur hefðu numið,
er fyrirtækið hefði ella fengið,
þ.e.a.s. 5—7 milljónir dollara.
Efnahagur Chile er i dag lakari
, en hann hefur verið allt frá þvi
um miðjan sjötta áratuginn.
Ofboðsleg óðaverðbólga, sem
verður meiri en 120% á þessu ári
\(22% á siðasta ári), hefur með
öllu eytt þeim launahæfekunum,
er áttu sér stað á siðasta ári. Og
innflutningur matvara hefur meir
en fjórfaldazt vegna framleiðslu-
brests innanlands og erfiðleika i
dreifingu þeirra.
Herinn með i rikis-
stjórnina.
Margir velta þvi fyrir sér hvort
sósialistinn Allende muni endast
til að sitja allt kjörtimabilið.
Sennilega heldur sósialistinn
Allende það ekki út, en maðurinn
Allende gerir það kannski, miðað
við framhald þeirrar þróunar i átt
til hófsemi, er farið hefur franí
undanfarið. Um þessar mundir
fara fram breytingar á rikis-
stjórninni og eru þær miðaðar við
þróun mála fram til
marz—mánaðar næstkomandi, er
fram fara kosningar til Þjóð-
þingsins. Er búist við, að
breytingar þessar muni beint eða
óbeint hafa það i för með sér, að
fulltrúar hersins komi inni stjórn-
ina „til að tryggja heiðarlegar
kosningar”, eins og sagt er. Hve
lengi Allende situr svo að
kosningunum loknum fer sannar-
lega fyrst og fremst eftir úrslitum
þeirra. Ef sameinaðri stjórnar-
andstöðunni tekst að fá meiri-
hluta, sem nemur tveimur þriðju,
i báðum deildum þingsins, er
möguleik' á að kjósa forsetann
„eftir stjórnarskrárleiðinni”1
eins og það er kallað. Fari svo
getur maður harmað það eða
ekki, að það skuli vera staðfesting
þess, að ekki tókst að komast
lengra i átt til sósialismans eftir
hinni lýðræðislegu og þingræðis-
legu leið, en raun ber þá vitni.
UNDANLÁTSSEMI VID HÆGRI ÖFLIN HEFUR ÆST ÞAU TIL ENN ÁKVEDNARI ANDSTÖÐU VID STIÖRNINA
IUimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiilj
64
rBUNAÐ/VRBANKINN
Varanleg
innlánsviðskipti
opna
leiðina
til lánsviðskipta
Annar stærsti
viðskiptabanki á íslandi
veitir alla
innlenda bankaþjónustu:
SPARI-INNLAN
VELTMNNLÁN
ÚTLÁN
INNHEIMTA
vixla og verðbréfa
LAUNAREIKNINGAR
GÍRÓ-ÞJÓNUSTA
GEYMSLUHÓLF
NÆTURHÓLF
SPARIBAUKAR
BUNAÐARBANKI
ÍSLANDS
5 útibú i Reykjavik
12 afgreiðslur úti á landi

BÆKUR TIL
BLAÐSINS
Gildran
Bókaútgáfan Suðri hefur sent
frá sér bókina „Gildran” eftir
Desmond Bagley, i þýðingu
Torfa Ólafssonar.
Höfundurinn, Desmond Bag-
ley er ekki með öllu óþekktur is-
lenzkum lesendum. Fyrir
nokkrum árum kom hann hing-
að til lands til að kanna og skoða
landið fyrir sögusvið i bók sinni,
Út i óvissuna. Á bókarkápu
hinnar nýju bókar segir m.a.
Menn leggja fyrir sig slæpi af
sömu ástæðu og menn ráðast i
aðrar framkvæmdir, til þess að
græða peninga. Og þegar menn
komu fyrst auga á þá staðreynd,
að hægt er að hafa peninga upp
úr þvi að hjálpa mönnum til að
strjúka úr fangelsum, kom nýr
glæpur til sögunnar. „Gildran”
fjallar um afburða vel skipu-
lagðan bófaflokk sem hefursér-
hæft sig i að hjálpa langvistar-
föngum til að strjúka. Bókin er
272 siður og er prentuð i Prent-
smiðjunni Hólar.
2 frá Vikurútgáfunni
Vikurútgáfan hefur sent frá
sér tvær bækur, „Hugsýnir
Croisets” og „Endurminningar
Friðriks Guðmundssonar”.
Höfundur fyrri bókarinnar er
Jack Harrison Pollack og segir
hún frá kaupmanni, sem hafði
störf sem byggðust á skyggni-
gáfu hans. Starfaði hann fyrst
með lögreglunni i Hollandi, þá i
nokkrum öðrum Evrópulöndum
og loks i Eandarikjunum.
Greinir bókin frá ótrúlegum
afrekum við að koma upp um
þjófa og morðingja, finna börn,
fullorðna menn, dýr og hluti
sem týnst höfðu. Bókina þýddi
Ævar R. Kvaran og er hún 180
siður.
Endurm inninga r Friðriks
Guðmundssonarkomu fyrst út i
blaðinu Heimskringlu i Winni-
peg á árunum 1930—34 og vöktu
strax verðskuldaða athygli.
Komu ekki nema fáein eintök
hingað til tslands. Gils Guð-
mundsson hefur búið hina nýju
útgáfu til prentunar sem sniðin
er eftir hinni fyrri. Er bókin i
tveim bindum og komur hið sið-
ara út á næsta ári, ásamt nafna-
skrá.
í eldlinunni
„Harður málmkenndur hvell-
ur... Forrester spennti vöðv-
ana... Vél ýtunnar var komin i
gang... Hann héit öryggisþræð-
inum i annari hendi, en vindlin-'
um i hinni og bar hann að þræð-
inum... Fyrst smellur, svo
markandi sprenging. Mold
þeyttist upp. Stækur reykurinn
vall og ólgaði... Jakkalaus varö-
maðurinn lá á veginum. Tvö
skot dundu jafnhliða...”
Þessi spennandi frásögn er
tekin úr nýrri bók sem Hörpuút-
gáfan hefur sent frá sér. Nefnist
hún „I eldlinunni" eftir Francis
Clifford, áður hefur hann skrif-
að metsölubækurnar: Njósnari
á ystu nöf, Gildra njósnarans,
Flótti i skjóli nætur og Njósnari
i neyð og hafa þær allar komið
út á islenzku. Búast má við að
þessi bók verði ekki eftirbátur
fyrri bóka hans, hvað spennu og
ævintýr snertir. Bókin er 152
siður og þýðandi er Skúli
Jensson.
4 bækur frá BOB .
Út eru komnar hjá Bókafor-
lagi Odds Björnssonar á Akur-
eyri, fjórar bækur. Ljóðabók
eftir Kristján fró Djúpalæk er
hann nefnir „Þrilækir’”, „Á
miðum og mýri”,skáldsaga eft-
ir Rögnvald S. Möller, „tslands-
lerð 1862” eftir C.W. Shephcrd
og „Strákur á kúskinnsskóm”,
barnabók eftir Gest Hannson.
„Þrilækir” er elleftaljóðabók
Kristjáns og skiptir hann bók-
inni niður i þrjá flokka, fyrsta
kallar hann Tjaldljóð, annan
Glettur og loks Minni. Eru i bók-
inni samtals 86 ljóð.
,,Á miðum og mýri ” er
fyrsta bók Rögnvalds Möller.
Er þetta ástriðuþrungin og ber-
orð ástarsaga, sem segir frá
ástum dugmikils, islenzks sjó-
manns og saklausrar sveita-
stúlku sem verður óstjórnlega
ástfangin af honum. Eftir Itögn-
vald hafa birzt greinar og kvæði
i blöðum og timaritum.
Ferðabók Shepherd kom út i
London 1867. 1 formála bókar-
innar segir, að megintilgangur
ferðar hans til Islands hafi ver-
ið að kanna Vestfirði og Vatna-
jökul. Hér er á ferðinni óvenju
forvitnileg ferðasaga, sem kem-
ur nú út á islenzku i fyrsta sinn.
Gaman er að fylgjast með hinu
óvenjulega ferðalagi um landið
og kynnast ástandi þjóðarinnar
fyrir rúmri öld. Steindór Stein-
dórsson frá Hlöðum sneri bók-
inni á islenzku.
„Strákur á kúskinnsskóm”
kom fyrst út árið 1958 og seldist
þá upp á skömmum tíma. Bókin
fékk afbragðsgóðar viðtökur.
Bókin er 114 siður að stærð,
prýdd myndum eftir Gáka
Hannson.
Gamlar og góöar
Komnar eru út hjá Sögusafni
heimilanna þrjár skáldsögur,
„Kroppinbakur, „Úr fjötrum
fortiðar" og „örlög ráðin.
„Kroppinbakur” var um
skeið cin vinsælasta skemmti-
sagan, sem hér var völ á, og
vafalaust mun hún á ný heilla
hugi þeirra, sem unna spenn-
andi og atburðarikum skemmti-
sögum. Höfundur er Paul Féval.
úr fjötrum fortiðar”er önnur
bókin eftir Margrét Summer-
ton, sem út kemur á islenzku.
Höfundurinn er þekktur brezkur
skáldsagnahöfundur og fara
vinsældir hennar stöðugt
vaxandi. Þýðandi er Ásgeir
Ásgeirsson.
„örlög ráða” kom fyrst út
sem framhaldssaga i Heimilis-
blaðinu fyrir strið, en siðan hef-
ur hún verið þrisvar prentuð.
Þetta er ein af hinum eftirsóttu
og vinsælu gömlu sögum, sem
allir hafa ósvikna ánægju að
lesa. Bókin er 276 siður, prentuð
i Prentsmiðjunni Hólar.
Föstudagur 24. nóvember 1972
SU GOFUGA LIST
SJÁLFSVARNAR!
Hin göfuga list sjálfsvarnarinnar. Þannig
nefna júdó-aðdáendur oft iþrótt sina. Og
segja — með sanni — að hún sé fyrir alla, —
unga sem gamla.
Jrídó-iðkendur verða lika stundum að
vera svolitið harðir af sér. Sérstaklega ef
svo illa skyldi takast til, að hausarnir
rækjust saman i fegurstu fléttunum. Það
l'engu þessir litlu ensku drengir að reyna
(sex og átta ára) er þeir æfðu leikni sina i
..pinu-fjaðurviktarklassanum” i hinni
göfugu list sjálfsvarnarinnar.
Það er ekki nóg að kjarkurinn sé harður.
Hausarnir verða að vera harðir lika!
Föstudagur 24. nóvember 1972
o