Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
AMKEPPNISSTOFNUN komst
að þeirri niðurstöðu í úrskurði sín-
um að samráð milli fyrirtækjanna
á ávaxta- og grænmetismarkaði
hafi orsakað hækkun á verði vör-
unnar í skjóli samráðsins. Ágrein-
ingur milli Samkeppnisstofnunar og græn-
metisheildsalanna snýst fyrst og fremst um
réttmæti þessarar niðurstöðu Samkeppnis-
stofnunar.
Gögnin sem aflað hefur verið gefa til
kynna að smásöluálagningin hafi verið aukin
langt umfram heildsöluálagningu, eins og
sýnt verður hér á nokkrum skýringarmynd-
um. Smásöluálagning á grænmeti og ávöxt-
um hefur farið mjög hratt hækkandi und-
anfarin ár. Samkvæmt þeim gögnum sem
Morgunblaðið hefur fengið aðgang að, nemur
álagningin yfirleitt 60% til 70% að meðaltali.
Oft fer hún þó yfir 80% og í verstu tilvik-
unum er hún langt yfir 100%.
Önnur rannsókn ákveðin
Nú hefur Samkeppnisstofnun ákveðið að
efna til annarrar rannsóknar, þar sem farið
verður ofan í saumana á samskiptum heild-
sölu- og dreifingarfyrirtækja á grænmetis-
markaðnum við smásöluna í landinu. Guð-
mundur Sigurðsson, forstöðumaður
samkeppnissviðs Samkeppnisstofnunar,
sagði í samtali við Morgunblaðið í gær að nú
væri sú athugun um það bil að hefjast. Að-
spurður hvort hann teldi að sú athugun
stofnunarinnar yrði viðamikil sagði Guð-
mundur: „Ég þori nú ekki alveg að segja til
um það. Við eigum nú þegar eitthvert efni,
sem við ætlum að skoða nánar. En alla vega
geri ég ekki ráð fyrir að sú athugun sem nú
er að hefjast, verði jafn umfangsmikil og
flókin og sú sem lá að baki ákvörðuninni sem
tekin var í síðustu viku.“
Eins og kunnugt er hófst rannsókn Sam-
keppnistofnunar á framleiðslu, innflutningi
og dreifingu grænmetis og ávaxta með hús-
leit í Bananasölunni hf., Banönum ehf., Sölu-
félagi garðyrkjumanna svf. og Sölufélagi
garðyrkjumanna ehf. hinn 24. september
1999. Rannsóknin hefur tekið 19 mánuði og í
síðustu viku var niðurstaðan rækilega kynnt,
m.a. að Samkeppnisráð ákvað að beita fyr-
irtækin sem um ræðir háum fjársektum,
samtals 105 milljónum króna.
Sá dráttur sem varð á rannsókn Sam-
keppnisstofnunar leiddi m.a. til þess að SFG
fól lögmanni sínum Sigurði G. Guðjónssyni
að rita stjórnsýslukæru til áfrýjunarnefndar
samkeppnismála hinn 7. febrúar sl.
Hér er ekki leikurinn gerður til þess að
verja málstað eða hagmuni eins á kostnað
annars, heldur að setja fram safn af upplýs-
ingum í samhengi, þannig að lesendur megi
átta sig á því hvernig verðmyndun á græn-
metis- og ávaxtamarkaðnum er háttað í raun
og veru.
Aflað hefur verið gagna um innflutnings-
verð, verð til framleiðenda, heildsöluverð og
smálsöluálagningu á helstu tegundum græn-
metis og ávaxta frá árinu 1995 til ársins 2000.
Auk tölulegra gagna, taflna og línurita
verður m.a. stuðst við athugasemdir og
kröfugerð SFG og tengdra fyrirtækja vegna
frumathugunar Samkeppnisstofnunar frá 29.
ágúst sl. í rannsókn samkeppnisyfirvalda á
grænmetis- og ávaxtamarkaðinum. Það
plagg er dagsett þann 19. október 2000.
SFG segir markaðsstyrk
sinn mjög of áætlaðan
Í athugasemdum SFG er því haldið fram
að höfundar frumathugunar Samkeppnis-
stofnunar hafi gert mikil mistök að því er
varðar styrk hvers og eins dreifingarfyrir-
tækis á markaðnum og sagt að niðurstaðan
virðist byggjast á þeim grundvallar misskiln-
ingi að allir ávextir og grænmeti sem seldir
eru hér á landi fari í gegnum Ágæti, SFG og
Mötu.
Mikill hluti af heildarsölu grænmetis sé
seldur beint af framleiðendum á markað,
Bónus birgðir stundi einnig heildsölu með
grænmeti og ávexti á hinum almenna mark-
aði og Bónus birgðir selji bæði til verslana
fyrir utan Baug og veitingastaða. Baugur
standi því í beinni samkeppni við dreifing-
arfyrirtækin á markaðnum.
Þá kemur fram í frumathugun Samkeppn-
isstofnunar að skýrsluhöfundar telja að
markaðshlutdeild SFG miðað við heildarsölu
á kartöflum er talin vera 18%, en SFG segir
markaðshlutdeild sína vera 1,7%. Orðrétt
segir í athugasemdum SFG: „Eins og sést
hér að ofan er kartöflusala SFG ofáætluð í
frumathugun Samkeppnisstofnuna um á ann-
að þúsund prósenta. Í kafla 1.2. undir lið VII.
sem ber heitið samráð er mikið lagt upp úr
meintu samráði SFG og Ágætis með kart-
öflur annars vegar og banana og flugvörur
hins vegar. Þegar markaðshlutdeild SFG er
skoðuð í réttu ljósi er ljóst að þær hugrenn-
ingar sem fram koma í þeim kafla standast
ekki. Þó SFG viti ekki markaðshlutdeild
Ágætis í kartöflum leikur ekki vafi í huga
forsvarsmanna SFG á að hún fer fjarri því að
vera 56,3%, eins og fram kemur í frumathug-
uninni. Nær lagi væri að áætla hana öðrum
hvorum megin við 20%.“
Síðar segir: „Í rannsókn Samkepppnis-
stofnunar hefur með öllu verið litið fram hjá
stærstu kartöfluseljendum landsins. Af nið-
urstöðu Samkeppnisstofnunar má ráða að
jörðin hafi gleypt Jens Gíslason á Jaðri, Egil
Jónsson á Seljavöllum, Karl Ólafsson í Háfi,
Kartöflusölu Svalbarðseyrar, Fannar Ólafs-
son í Háfi, Eirík á Sílastöðum og Guðna á
Borg. Ótaldir eru þó enn allir búandakallar á
Austfjörðum sem stunda kartöflurækt. Stað-
reyndin er sú að eftirtaldir aðilar kaupa nær
allar sínar kartöflur af ofangreindum aðilum:
Baugur, KEA, Þín verslun ásamt mörgum
fleiri aðilum.“
Í athugasemdunum gerir SFG grein fyrir
því hver markaðshlutdeild félagsins er í hin-
um ýmsu grænmetistegundum og ber þar
mikið á milli frá því sem Samkeppnisstofnun
telur vera. SFG segir að Samkeppnisstofnun
ofáætli marksðshlutdeild sína frá einu pró-
senti upp í 67%, mismunandi eftir tegundum.
„Við slíkt verður ekki unað, einkum þar sem í
frumathugun Samkeppnisstofnunar er mikið
lagt upp úr markaðsstyrk SFG,“ segir þar
orðrétt.
Smásöluvísitalan hefur stigið
meira en heildsöluvísitalan
Þá er í athugasemdunum gerð grein fyrir
þróun smásöluvísitölu og heildsöluvísitölu í
hinum ýmsu grænmetistegundum frá því í
janúar 1995 til septembermánaðar árið 2000.
Í öllum tilvikum utan einu sýnist þróunin
hafa verið sú að smásöluvísitalan hefur stigið
umtalsvert meira en heildsöluvísitalan. Þetta
styður þá fullyrðingu SFG að heildsöluálagn-
ing hafi ekki hækkað á þessu tímabili.
Einn hluti athugasemda og kröfugerðar
SFG ber nafnið „Meint samráð SFG, Ágætis
og Mötu“. Þar segir m.a.: „Í frumathugun
Samkeppnisstofnunar um meint samráð á
ávaxta- og grænmetismarkaðnum er m.a.
komist að þeirri niðurstöðu í kafla VII. sem
ber heitið meint samráð SFG, Ágætis og
Mötu að dreifingarfyrirtæki á grænmetis- og
ávaxtamarkaðnum hafi sammælst um ýmsar
aðgerðir sem hefur verið ætlað að hækka
verð eða hindra verðlækkanir á markaðn-
um...
Í þessu máli er ljóst að mat Samkeppn-
isstofnunar er að samráð milli fyrirtækjanna
á ávaxta og grænmetismarkaðnum hafi or-
sakað hækkun á verði vörunnar í skjóli sam-
ráðsins. Í frumathuguninni eru leiddar líkur
að því hvernig verðþróunin endurspeglar
hinar meintu ólögmætu aðgerðir fyrirtækj-
anna á umræddum markaði.
Varðandi verðþróunina þá stendur orðrétt
í kafla frumathugunarinnar nr. 7.2.1: Til að
varpa ljósi á verðþróunina á grænmeti og
ávöxtum frá árinu 1993 var reynt að afla
staðfestra upplýsinga hjá dreifingarfyrir-
tækjunum um heildsöluverð varanna á um-
ræddu tímabili. Gögnin frá fyrirtækjunum
hafa reynst ófullkomin og ná þau ekki yfir
nema hluta umrædds tímabils. Þá eru þau al-
mennt ekki staðfest af löggiltum endurskoð-
endum félaganna eins og samkeppnisstofnun
hafði óskað eftir. Síðan kemur það í frum-
athuguninni sem SFG telur að ónýti rann-
sóknina: Því hefur verið brugðið á það ráð að
Umsýslulaun heildsölufyrirtækjanna í grænmeti og ávöxtum eru yfirleitt 21% en smásöluálagningin er oft
á bilinu 60% til 80%. Mörg dæmi þekkjast þó í stórmörkuðunum um meira en 100% álagningu
Margt er skrýtið
í kálhausnum
Verðmyndun á ávaxta- og grænmetismarkaðnum
hefur verið mikið hitamál, frá því að Samkeppn-
isstofnun felldi úrskurð sinn í liðinni viku. Agnes
Bragadóttir kynnti sér hvernig verðmyndunin er.
Hvað fær framleiðandinn í sinn hlut, erlendi birg-
irinn, heildsalinn, ríkissjóður og smásalinn?
4& 

 5(6 *
#* *
($&
*
(*&
"  #












6"&!27.&8 2 / 8, 2
9" :" , "/" 2  "8 & ;4! %&!"" 24"%& 0
 '"&4!&<! 4"% )0$
"&,=
 4!4"!2! 4"% 2" & 0$-
("
 % %+
 

 #%'
 : "
 3% +
: ' MM$MMM
VIÐ efnisöflun við undirbúning þessara
skrifa var haft samband við nokkra garð-
yrkjubændur þar sem til stóð að spyrja þá
út í þróun verðmyndunar og þá stöðu sem
upp er komin á grænmetismarkaðnum.
Skemmst er frá því að segja að enginn
sem rætt var við vildi koma fram undir
nafni. Allir sem einn sögðu að þeir ætluðu
ekki að koma sér út úr húsi hjá smásölunni.
Þeir hefðu lífsviðurværi sitt af því að fram-
leiðsla þeirra væri áfram í grænmetis- og
kæliborðum stórmarkaðanna. Það mætti
til sanns vegar færa að þeir væru í gíslingu
smásalanna.
Hér fer á eftir stutt tilvitnun í einn græn-
metisbóndann: „Málið er einfaldlega það
að maður þorir ekki að upplýsa um neitt,
hvorki um verð til okkar, eða álagninguna,
af hræðslu við að verða hent út úr þessum
búðum. Ef styggð kemur að þessum stóru
aðilum á markaðnum, Baugi og BÚR, get-
ur maður bara fundið sér eitthvað annað
að gera. Þeir eiginlega ákveða hvort mað-
ur lifir eða drepst.
Þeir hjá Sölufélaginu eru ekki að taka
neitt meira fyrir þá þjónustu sem þeir veita
okkur nú en þeir hafa gert. Það er satt sem
Pálmi segir í Morgunblaðinu í dag (þriðju-
dag) að álagning þeirra hjá SFG hefur far-
ið lækkandi á undanförnum árum.“
Annar garðyrkjubóndinn sagði m.a.: „Ég
hef nú nokkuð lengi verið garðyrkjubóndi
og get því borið saman það sem var og það
sem er. Það sem snýr kannski að okkur
framleiðendunum helst, er þetta gamla
baráttumál okkar í Sölufélaginu, eins kon-
ar þumalputtaregla. Við vildum að bóndinn
fengi um helming af smásöluverðinu í sinn
hlut og hinir skiptu með sér hinum helm-
ingnum. Nú hin síðari ár, náum við því nán-
ast aldrei að fá helming af smásöluverðinu.
Ég get nefnt þér sem dæmi að núna í febrú-
armánuði fékk ég 167 krónur heim-
skilaverð fyrir kílóið af agúrkum og dýrast
kostar það nú 398 krónur kílóið út úr búð.“
Þriðji garðyrkjubóndinn sagði: „Ég get
alveg trúað því, miðað við það verð sem við
erum að fá, að smásöluálagningin sé á
bilinu 60% til 80%. Við sitjum ekki við sama
borð og aðrir í þessum efnum. Okkar vara,
grænmeti og kartöflur, er vara sem er
mjög hröð velta í, en bændurnir þurfa samt
sem áður að lána hana í 65 daga. Neytand-
inn borgar fyrir sína vöru ýmist með debet-
korti eða kreditkorti og því berst greiðslan
miklu fyrr til smásalans. Annaðhvort fær
hann staðgreiðslu, eða þarf að bíða til
næsta VISA-gjalddaga, sem getur að vísu
verið einn mánuður. Við garðyrkjubændur
erum því síður en svo sáttir við þá hörðu
gagnrýni sem beinst hefur að okkur í þessu
máli öllu.“
Í gíslingu
smásalanna