Morgunblaðið - 07.09.2001, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 7. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SJÁVARÚTVEGURINN
OG AUÐLINDAGJALD
Í viðskiptablaði Morgunblaðsins ígær birtist viðtal við SigurgeirBrynjar Kristgeirsson, fram-
kvæmdastjóra Vinnslustöðvarinnar í
Vestmannaeyjum, þar sem hann lýsir
erfiðri skuldastöðu sjávarútvegsins
um þessar mundir. Hann hefur skoðað
ársreikninga 17 fyrirtækja, sem ráða
yfir 62% aflaheimilda í aflamarkskerf-
inu, í ljósi hugsanlegrar gjaldtöku en
slíkar hugmyndir voru settar fram í
skýrslu auðlindanefndar fyrir u.þ.b.
ári. Í viðtalinu við Viðskiptablað Morg-
unblaðsins lýsir Sigurgeir Brynjar
niðurstöðu þessarar skoðunar með
svofelldum orðum: „Í þessari úttekt
kemur skýrt í ljós, að áhrif aukinnar
gjaldtöku yrðu gríðarleg. Fyrirsjáan-
legt er að fjárhagsstöðu fyrirtækjanna
yrði stefnt í voða og lánastofnunum og
fjármálakerfi landsins stefnt í mikla
hættu. Gjaldþrotahrina gengi yfir
sjávarútveginn og helztu viðskiptavin-
ir sjávarútvegsfyrirtækja myndu riða
til falls: bankastofnanir, olíu- og
tryggingafélög og þjónustufyrirtæki
þeirra. Þá má ekki gleyma verðmæt-
isrýrnun, sem hlýzt af gjaldtöku, það
er að segja fallandi verðmæti hluta-
bréfa, sem eru eign almennings og líf-
eyrissjóða.“
Þetta eru stór orð og ófögur lýsing,
sem framkvæmdastjóri Vinnslustöðv-
arinnar gefur á stöðu sjávarútvegsins
um þessar mundir. Þessi lýsing er eft-
irtektarverð í ljósi þess, að talsmenn
LÍÚ hafa hamrað á því í allmörg und-
anfarin ár, að núverandi fiskveiði-
stjórnarkerfi hafi gert hvort tveggja í
senn, stuðlað að verndun fiskistofn-
anna og ýtt undir stórfellda hagræð-
ingu í sjávarútvegi, sem hafi eflt hann
svo mjög, sem raun beri vitni. Þessu til
staðfestingar væri hægt að vitna til
hverrar einustu ræðu Kristjáns Ragn-
arssonar, formanns LÍÚ, á aðalfund-
um samtakanna mörg undanfarin ár.
Var ekkert að marka þær yfirlýsingar?
Hefur kvótakerfið á engan hátt stuðlað
að hagræðingu í sjávarútvegi?
Raunar hafa talsmenn LÍÚ ekki ver-
ið einir um þessar yfirlýsingar. Þeir
þrír einstaklingar, sem gegnt hafa
embætti sjávarútvegsráðherra frá því
á níunda áratugnum, hafa allir sagt
það sama. Var heldur ekkert að marka
þeirra yfirlýsingar?
Nú vill svo til að sjávarútvegsfyr-
irtækin hafa með verkum sínum í all-
mörg undanfarin ár gefið góða mynd af
eigin stöðu. Þau hafa greitt umtalsvert
auðlindagjald allan þennan tíma. Að
vísu ekki í vasa skattgreiðenda, þ.e.
eigenda auðlindarinnar, heldur í vasa
annarra útgerðarmanna. Með þeim
greiðslum hafa tugir milljarða farið út
úr sjávarútvegsfyrirtækjunum og
töluvert af því fé hefur farið til Lúx-
emborgar eða annarra staða, þar sem
hægt hefur verið að koma fé fyrir á
löglegan máta og nánast skattlausu úr
landi. Á meðan á þessum greiðslum
stóð komu talsmenn útgerðarmanna
ekki fram á sjónarsviðið til þess að út-
skýra fyrir almenningi, að þeir gætu
ekki greitt þessar miklu fjárhæðir sín í
milli. Hvers vegna var það ekki gert?
Svar talsmanna sjávarútvegsfyrir-
tækjanna er að sjálfsögðu, að þau hafi
með þeim kaupum stuðlað að stórauk-
inni hagræðingu í sjávarútvegi. Fólkið
hefur trúað því. En hafi það verið rétt
hvað veldur því þá, að sjávarútvegur-
inn er nú svo illa staddur eins og Sig-
urgeir Brynjar lýsir í viðtali við Morg-
unblaðið? Voru kvótakaupin þá eftir
allt saman misheppnuð fjárfesting?
Morgunblaðið og margir aðrir hafa
hvatt til þess, að sú grundvallarstefna
yrði mörkuð, að þeir, sem nýti auðlind-
ir sem eru almannaeign, greiði fyrir
þau afnot. Um þetta grundvallaratriði
náðist samkomulag á milli einstaklinga
með mjög ólík sjónarmið í auðlinda-
nefnd. Forystumenn ríkisstjórnarinn-
ar hafa ítrekað lýst því yfir, að þær til-
lögur yrðu lagðar til grundvallar
breytingum á fiskveiðistjórnarkerf-
inu. Sjávarútvegsráðherra hefur ítrek-
að lýst því yfir, að hann geri ráð fyrir
að tillögur endurskoðunarnefndarinn-
ar mundu grundvallast á því sam-
komulagi, sem varð í auðlindanefnd.
Það hefur engum dottið í hug, að
leggja auðlindagjald á sjávarútveginn,
sem hann getur ekki staðið undir.
Talsmenn útgerðarmanna og sumir
stjórnmálamenn hafa í þeim hörðu
deilum, sem staðið hafa um þetta mál á
annan áratug, haldið því fram, að
stuðningsmenn gjaldtöku vildu leggja
óheyrilegar byrðar á sjávarútveginn.
Þótt hægt sé að benda á einstaklinga,
sem nefnt hafa fáránlegar tölur í þess-
um efnum, á það ekki við um þorra
þeirra, sem barizt hafa fyrir gjaldtöku
og það á ekki við um málflutning
Morgunblaðsins í þessu máli.
Það eru hagsmunir íslenzku þjóðar-
innar, eiganda auðlindarinnar, að eiga
löng og hagkvæm viðskipti við þá, sem
vilja nýta þessa tilteknu auðlind, sem
og þá, sem vilja nýta aðrar auðlindir í
almannaeigu. Það eru ekki hagsmunir
eigenda auðlindarinnar að selja að-
ganginn að henni svo dýru verði, að
þeir sem vilja nýta hana gefist upp og
geti ekki borgað. Þvert á móti eru það
hagsmunir eigenda auðlindarinnar að
halda þannig á málum, að þeir geti átt
löng, traust og varanleg viðskipti við
íslenzka útgerðarmenn.
Þess vegna eru allar hugmyndir um
að með upptöku auðlindagjalds væri
verið að ganga af sjávarútveginum
dauðum fáránlegar. Það er auðvelt að
koma gjaldtöku fyrir á þann veg, að
hún tengist afkomu sjávarútvegsfyrir-
tækjanna. Þegar hart er í ári greiða
þau minna. Þegar vel árar greiða þau
meira.
Snemma á síðasta áratug héldu tals-
menn útgerðarmanna því fram, að
sjávarútvegurinn væri svo illa settur
að hann gæti ekki borgað auðlinda-
gjald. Sumir úr þeirra röðum lýstu því
yfir að þeir gætu fallizt á slíka gjald-
töku þegar betur áraði. Síðan gekk í
garð blómatími hjá sjávarútvegsfyrir-
tækjunum.
Það er ekki trúverðug afstaða nú að
hefja þennan sama málflutning aftur.
Það ætlar enginn að taka upp gjald-
töku vegna nýtingar fiskimiðanna, sem
gengur svo nærri sjávarútveginum, að
hann þoli það ekki.
Hins vegar skiptir miklu máli, að nú
takist samstaða um það grundvallarat-
riði, að gjald verði tekið fyrir nýtingu
auðlinda í almannaeigu, hvort sem um
er að ræða fiskimiðin, fallvötnin, sjón-
varps- og símarásir eða aðrar auðlind-
ir, sem eru sameiginleg eign íslenzku
þjóðarinnar. Vonandi bera menn gæfu
til að ná sáttum um það grundvallarat-
riði á næstu vikum og mánuðum.
STÖÐUG vinna og góð nýtingfiskimjölsverksmiðjunnarhefur einkennt sumarið hjáSR-mjöli á Seyðisfirði þar
sem himinháir sex þúsund tonna
mjöltankarnir setja svip á fjörðinn.
Gunnar Sverrisson, rekstrarstjóri
SR-mjöls, segir kolmunnaveiðarnar
hafa gjörbreytt atvinnuástandi í
bæjum eins og Seyðisfirði yfir sum-
artímann þegar afkastageta íslensku
fiskimjölsverksmiðjanna hefur ann-
ars verið nánast vannýtt. „Afkasta-
geta flestra mjölverksmiðja er ein-
ungis fullnýtt í febrúar og mars
þegar háloðnuvertíðin stendur yfir.
Sumar verksmiðjur ná þó að vera í
gangi nánast allt árið og þar spilar
kolmunnaveiðin stóra rullu. Verk-
smiðjan hér hefur nánast ekkert
stoppað síðan 22. júní, unnið allan
sólarhringinn á tveimur tólf tíma
vöktum – það er aldrei stoppað,“
segir Gunnar. Spurður um aflann
það sem af er árinu segir hann SR-
mjöl á Seyðisfirði hafa unnið úr rúm-
um 55 þúsund tonnum af kolmunna
sem sé miklu meira en nokkurn tím-
ann áður. „Á sama tíma í fyrra, eða 4.
september 2000, vorum við komnir
með 31 þúsund tonn en allt árið í
fyrra vorum við með 42.800 tonn.
Hér hefur t.d. um þrjátíu manna
hópur unnið á sólarhringsvöktum
síðan á vordögum,“ sagði Gunnar og
benti á að Hraðfrystihús Eskifjarðar
hf. og Síldarvinnslan hf. í Neskaup-
stað hefðu sömu sögu að segja, þar
hefði verið fullmannað og unnið án
nokkurrar stöðvunar verksmiðj-
anna.
„Það var ekki fyrr en árið 1997
sem við Íslendingar hófum að veiða
kolmunna fyrir alvöru en áhugi fyrir
þessum veiðum hefur vaknað hjá
sjómönnum og útgerðum þar sem
flotinn býr nú yfir miklu stærri og
öflugri skipum en áður. Skipin verða
að vera með mjög öflugar vélar til að
ráða við hinar geysistóru flotvörpur
sem notaðar eru við veiðarnar. Eftir
þessar endurbætur skipaflotans er
nú loks að nást markverður árangur
þar sem veiðin er að aukast ár frá
ári,“ segir Gunnar um uppgang
greinarinnar.
„Margfeldisáhrifin eru líka gífur-
leg fyrir allt bæjarfélagið þar sem
nótaviðgerðir og viðgerðir á trollum
auk annarrar viðhaldsvinnu fyrir
bátana skilar góðum tekjum. Allur
kosturinn fyrir áhafnir er keyptur í
verslunum í bænum og mikil vinna
er líka í kringum það að afgreiða
skipin með olíu auk þess sem höfnin
fær sín hafnargjöld þegar skipin
liggja inni. Það eru því margir bæj-
arbúar sem njóta góðs af kolmunna-
veiðunum þar sem umstangið vindur
upp á sig og margfeldisáhrifin eins
og fyrr segir mjög mikil,“ segir
Gunnar.
Aðspurður hvort hann telji tíma-
bært að menn fari að komast að sam-
komulagi um nýtingu á stofninum,
svarar hann játandi og segir sjó-
menn nú vera að afla sér nauðsyn-
legrar veiðireynslu. „Það skiptir út-
gerðarmenn og fiskimenn miklu
máli að tryggja sér góða hlutdeild
aflaheimilda þegar samningar nást
hjá strandríkjum við Norðaustur-
Atlantshaf um skiptingu veiðistofns-
ins. Því er veiðireynslan gríðarlega
þýðingarmikil til að sýna fram á að
hægt sé að stunda kolmunnaveiðar
með góðum árangri á miðunum við
landið þar sem aflareynsla og dreif-
ing stofnsins skiptir væntanlega
miklu um niðurstöður kvóta
ar. Því sækja bátarnir st
munnann til að afla sér ve
unnar.“
Aldrei mælst eins mik
kolmunna í íslenskri lö
Mikilvægi kolmunnans
lenskan sjávarútveg hefu
mjög á undanförnum árum
af var tegundin lítið sem ek
við Íslandsstrendur en sí
hefur aflinn margfaldast og
útgerðarmenn sótt í fiskin
að langmestu leyti nýttur ti
lýsisframleiðslu.
Kolmunnaveiðar hefjast
að lokinni loðnuvertíð, v
norsk-íslenska síldarstofnin
Gjörbreytt ástand hjá fiskimjölsverksmiðju
Kolmunn
staðan í af
Kolmunnaveiði hefur skipt sköpum í r
anna á Austurlandi yfir sumartímann
megi um aukavertíð í því sambandi. J
skoðaði aðstæður hjá verksmiðju
Gunnar Sverrisson, rekstrarstjóri SR-mjöls á Seyðisfirði, seg
STÝRIHÓPUR, sem SturlaBöðvarsson samgöngu-ráðherra skipaði til aðvinna að samgönguáætlun
fyrir Ísland 2003 til 2014, er með til
skoðunar að taka notendagjald af
bílum sem fara um tiltekna vegi
landsins en stefnumótunin er í
vinnslu og verður væntanlega lögð
fyrir ráðherra í haust.
Tækniframfarir ráða þróuninni,
að sögn Jóhanns Guðmundssonar,
skrifstofustjóra í samgönguráðu-
neytinu, sem segir það sé nokkuð
raunhæfur kostur tæknilega að
taka upp svona kerfi vegna flutn-
ingabíla innan skamms tíma, en
engu að síður séu margar hindr-
anir í vegi.
Jóhann Guðmundsson segir að
ný tækni geri það mögulegt að
haga gjaldtöku í umferðinni miðað
við stað, stund og notkun, þar sem
notandi greiði réttlátlega fyrir all-
an þann kostnað sem hann valdi
með notkun sinni þ.m.t. ytri kostn-
að eins og t.d. umhverfiskostnað,
en um sé að ræða stórt pólitískt
mál. Tæknin byggist á því að kom-
ið sé fyrir nema á bílunum sem
sendi frá sér viðkomandi upplýs-
ingar í gegnum gervihnött eða
landsstöðvar til vinnslustöðva sem
reikni út gjaldið út frá gefnum for-
sendum, t.d. ákveðinni gerð af
vegi, en kerfið þarf ekki endilega
að vita staðsetningu ökutækisins
og er það gert vegna persónu-
verndar. Hann segir að gjaldtaka
með ámóta hætti vegna flutninga-
bíla sé þegar byrjuð í Sviss, en þar
séu upplýsingar sendar til stöðva
við vegina. Þjóðverjar ætli að taka
upp sambærilegt kerfi 2003 og
margar Evrópuþjóðir sé
bragðsstöðu þar sem Þ
ráði jafnan miklu um þró
en t.d. í Hollandi sé rætt
árunum 2006 til 2010 ve
kerfi jafnvel komið í alla h
einkabíla.
Að sögn Jóhanns fylg
vandamál svona gjaldtök
landi sem annars staða
þurfi sanngjarnt verð m
stærð bíla, hjólabúnað, sl
um, tíma dagsins umhve
og svo framvegis. Hver ei
vera gjaldtakan á annatím
uðborginni eða á fáförnu
vegum og taka verði jafnfr
til persónuverndar. En þe
skoðunar hjá fyrrnefndu
hópi sem vinni að gerð
guáætlunarinnar sem mu
anlega leggja til að gerð
Nefnd vinnur að gerð samgönguáæt
Til skoðunar að
taka upp notenda-
gjald af bílum