Morgunblaðið - 07.09.2001, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. SEPTEMBER 2001 31
ÖLL Rómanska-Ameríka, að
Kúbu Fidels Castros undanskil-
inni, státar nú af lýðræði sem eina
stjórnfyrirkomulaginu. Þótt her-
foringjaeinræðinu, sem áður ein-
kenndi þennan heimshluta, hafi
verið hafnað væri það mikið glap-
ræði að líta svo á að lýðræðið væri
í öruggri höfn.
Ég er einarður stuðningsmaður
frjálsra viðskipta og vona að
áformin um stofnun fríverslunar-
bandalags Ameríkuríkja nái fram
að ganga árið 2005 eins og stefnt
er að. Mér finnst þó bagalegt að
umfjöllunin um efnahagsmálin
skuli yfirgnæfa umræðuna um
hvernig styrkja eigi lýðræðið í
sessi og efla samfélagsþróunina í
Rómönsku Ameríku. Margt er
enn ógert á þeim sviðum. Verði
þau vanrækt er hætt við að fátækt
og óstjórn skyggi á það sem áunn-
ist hefur í þeirri viðleitni okkar að
stuðla að hagsæld. Í heimshluta
þar sem 12% fullorðinna íbúa eru
ólæs og óskrifandi og rúman
fimmtung íbúanna skortir öruggt
drykkjarvatn er alls ekki nóg að
einblína á efnahagsmálin.
Friðarsamningar hafa verið
undirritaðir og lýðræðislegum
stofnunum hefur verið komið á fót
í Mið-Ameríkuríkjum þar sem
stríðsátök geisuðu á áttunda og
níunda áratug síðustu aldar. Samt
eru vopnin frá þessum átökum
enn í höndum fyrrverandi her-
manna og uppreisnarmanna og
mörg þeirra eru seld á götunum.
Þessi vopn hafa stuðlað að svo
grimmilegum ofbeldisglæpum að
margir Mið-Ameríkumenn telja
sig í meiri hættu nú en á tímum
borgarastyrjalda og uppreisna.
Draugar fortíðarinnar ein-
skorðast þó ekki við Mið-Amer-
íku. Einræði herforingja hefur
verið skaðvaldur í sögu Rómönsku
Ameríku og varpar enn skugga á
þennan heimshluta því margar
lýðræðislega kjörnar ríkisstjórnir
hafa ekki enn sett heri sína að
fullu undir borgaralega stjórn. Af-
leiðingin er sú að þótt ekki hafi
komið til valdaránstilrauna að
undanförnu eru hershöfðingjar í
nokkrum löndum Rómönsku Am-
eríku enn með hótanir og upp-
reisnartilburði sem eru ekki látnir
viðgangast í þróuðum lýðræðis-
ríkjum.
Dæmi um þetta er þrýstingur-
inn sem settur hefur verið á Ric-
ardo Lagos, forseta Chile, um að
eyða óheyrilegum fjárhæðum í
háþróaðar orrustuþotur til að
„færa herinn í nútímalegt horf“.
Hafi hershöfðingjarnir of mikil
áhrif á ákvarðanir ríkisstjórnanna
verður forgangsröðunin við fjár-
lagagerðina í algjöru ósamræmi
við þarfir venjulegs fólks og lýð-
ræðinu mun stafa hætta af Dam-
óklesarsverði hugsanlegra valda-
rána.
Fátæktin er annar draugur sem
ásækir enn álfuna. Þótt fátæktin
sé miklu meiri í Afríku og Suður-
Asíu sker Rómanska Ameríka sig
úr að því leyti að þar er efnahags-
legi og félagslegi ójöfnuðurinn
mestur. Í stað þess að leita leiða til
að bæta úr þessu höldum við
áfram að dæma börn okkar til fá-
tæktar með því að láta hjá líða að
tryggja þeim sómasamlega
menntun.
Mörg ríki gengu of langt í fjár-
hagslegum umbótum sínum á síð-
ustu tveimur áratugum, drógu
ekki aðeins úr óráðsíu heldur
lækkuðu einnig útgjöld til mikil-
vægra málaflokka eins og heil-
brigðis- og menntamála. Verði
þessir málaflokkar vanræktir
verður ógjörningur að tryggja að
almenningur njóti góðs af hag-
vexti.
Auðugir íbúar Rómönsku Am-
eríku leggja ekki nóg af mörkum.
Í Evrópuríkjum eins og Svíþjóð
og Frakklandi nema skattar rúm-
lega 45% af vergri landsfram-
leiðslu en í Guatemala er þetta
hlutfall aðeins 9%. Því fer fjarri að
jafnrétti þegnanna, ein af undir-
stöðum lýðræðis, hafi náð að festa
rætur í Rómönsku Ameríku. Yf-
irstéttardrottnun hefur hins veg-
ar enn djúpar rætur í stofnunum
okkar og menningu. Ef til vill er
ekki vert að bjarga allri menn-
ingu.
Sinnuleysi almennings er ein af
ástæðum þess að lítið hefur áunn-
ist. Yfirleitt er mjög mikil kjör-
sókn meðal þjóða sem hafa nýlega
öðlast langþráð lýðræði. Hins veg-
ar dregur fljótt úr kjörsókninni og
eldmóðnum þegar lýðræðið hefur
náð öruggri fótfestu. Í Rómönsku
Ameríku ber þó svo við að jafnvel í
nýjum lýðræðisríkjum hefur
traust manna á stjórnarfyrir-
komulaginu snarminnkað.
Skoðanakannanir sýna að
margir kjósendur líta á kosning-
arnar sem val á milli slæmra kosta
og telja að stjórnmálaleiðtogarnir
séu spilltir upp til hópa. Spilling er
reyndar enn mikill skaðvaldur í
lýðræðisríkjum okkar, fælir frá
erlenda og innlenda fjárfesta, og
það sem verra er, dregur úr
trausti almennings á lýðræðinu
sem lögmætu stjórnarfyrirkomu-
lagi.
Skorturinn á lýðræðislegum
hefðum birtist einnig í fólsku-
brögðum og þrátefli á löggjafar-
samkundunum sem koma í veg
fyrir að ríkisstjórnirnar nái ár-
angri. Standi ríkisstjórnir lýðræð-
isríkjanna sig ekki í stykkinu og
fullnægi þær ekki frumþörfum
þegnanna og stuðli að stöðugleika
og velferð í samfélaginu kemur
það niður á okkur öllum. Slíku
gervilýðræði verður sparkað í
burtu og við taka nýjar holdtekjur
gamalla alræðisstjórna hægri- eða
vinstrimanna. Því fræ þessara
einræðisstjórna liggja í hvíld í
jarðvegi Rómönsku Ameríku. Þau
bíða aðeins eftir því að geta dregið
í sig vatn almennrar óánægju með
kjörnu ráðamennina.
Svo ég verði ekki sakaður um of
mikla svartsýni vil ég benda á að
ekki eru allar fréttirnar frá Róm-
önsku Ameríku slæmar. Ný sam-
tök, sem berjast fyrir gegnsæi og
því að embættismenn verði látnir
sæta ábyrgð, eru farin að hafa
áhrif. Þótt dómskerfið sé enn tor-
tryggilegt er nú erfiðara fyrir
„vondu eplin“ að ógna þeim dóm-
urum sem vilja verja heiðurinn og
réttarríkið.
Virðingin fyrir mannréttindum
hefur einnig aukist smám saman
og nokkrir þeirra er bera ábyrgð á
viðbjóðslegum glæpum, sem
framdir voru á smánarlegu skeiði í
sögu okkar, hafa verið sóttir til
saka. Leiðtogar sem rugla saman
friðhelgi og refsileysi eru í aukn-
um mæli látnir sæta ábyrgð, þótt
enn sé margt ógert í þeim efnum.
Tiltölulega frjálsir fjölmiðlar og
upplýsingastreymi nútímans hafa
jákvæð áhrif á félagslega sam-
visku okkar. Þetta er órjúfanlegur
þáttur í lýðræðinu, ekki er hægt
að snúa þessari þróun við. Ef við
breytum forgangsröðuninni og
fjárfestum nægilega í menntun
barnanna okkar sýna þau okkur
leiðina að því öfluga og opna vel-
megunarsamfélagi sem við von-
umst eftir í Rómönsku Ameríku.
Draugar fortíðar ásækja Rómönsku Ameríku
Reuters
Alejandro Toledo hylltur eftir að hafa svarið embættiseið forseta Perú 28. júlí sl. Kjör Toledos þykir
merkur áfangi í lýðræðisþróun Perú og raunar Rómönsku Ameríku allrar en hann er af indíánaættum.
Lýðræðið er ekki
í öruggri höfn
eftir Oscar Arias
Hafi hershöfðingj-
arnir of mikil áhrif á
ákvarðanir rík-
isstjórnanna verður
forgangsröðunin við
fjárlagagerðina í al-
gjöru ósamræmi við
þarfir venjulegs
fólks og lýðræðinu
mun stafa hætta af
Damóklesarsverði
hugsanlegra valda-
rána.
Oscar Arias er fyrrverandi for-
seti Costa Rica og var sæmdur
friðarverðlaunum Nóbels árið
1987.
© Project Syndicate.
askipting-
tíft í kol-
eiðireynsl-
kið af
ögsögu
fyrir ís-
ur aukist
m. Lengst
kkert nýtt
íðustu ár
g íslenskir
nn sem er
il mjöl- og
t almennt
veiðar úr
num í maí
og á íslensku síldinni í júní. Loðnu-
veiðar byrja svo á ný um hásumarið,
þá aftur kolmunnaveiðar og loks
loðnuveiðar á haustin.
Á síðasta ári framleiddu íslenskar
fiskimjölsverksmiðjur samtals um
395 þúsund tonn af afurðum, þar af
tæp 280 þúsund tonn af mjöli og tæp
115 þúsund tonn af lýsi. Stærstu
kaupendur mjöls eru Noregur, Bret-
land og Írland en auk þess eru Norð-
menn langstærstu kaupendur lýsis
þar sem þeir keyptu um 42% af
heildarútflutningi lýsis á síðasta ári.
Langmestum afla var landað á
Austfjörðum á síðasta fiskveiðiári
þar sem uppistaðan í lönduðum afla
var loðna og kolmunni eða 480 þús-
und tonn af tæplega 580 þúsund
tonnum. Þar af veiddu íslensk skip
260.000 tonn. Flest virðist stefna í að
sama gildi um árið í ár þar sem hafn-
ir á Austfjörðum skera sig úr á
landsvísu þegar litið er á landaðan
afla. Í júlímánuði sl. kom mest á land
á Seyðisfirði, um 22.400 tonn, 21.600
á Siglufirði, 19.500 á Eskifirði og
19.100 tonn í Neskaupstað. Í þessum
tilfellum, að undanskildum Siglu-
firði, var nær eingöngu um kol-
munna að ræða, en loðnu á Siglufirði.
Heildarkolmunnaafli í Norðaust-
ur-Atlantshafi árið 2000 var rúm 1,4
milljónir tonna en í ársbyrjun 2001
var heildarstofninn metinn um 3,6
milljónir tonna. Þar af var hrygning-
arstofn um 1,5 milljónir tonna, sem
er jafnframt sú stærð af hrygning-
arstofni sem skilgreind hefur verið
sem lágmarksstærð.
Í könnunarleiðangri sem Haf-
rannsóknastofnun fór í ágústbyrjun
sl. mældust alls um 1,9 milljónir
tonna af kolmunna innan íslensku
fiskveiðilögsögunnar og hefur aldrei
áður mælst jafnmikið af kolmunna
innan lögsögunnar. Könnunarsvæð-
ið í leiðangrinum var afar yfirgrips-
mikið eða allt frá suðvesturhorni
landisins og meðfram kantinum með
Suðausturlandi sem og á djúpslóð
undan Suðausturlandi. Einnig út
undir miðlínu Íslands og Færeyja og
austur að alþjóðlega hafsvæðinu,
síldarsmugunni sk. Eins var leitað
norður með Austurlandi og sást kol-
munni meira og minna á öllu því
svæði sem skoðað var. Samkvæmt
upplýsingum frá Hafrannsókna-
stofnun sýndu mælingar ársins 1999
1,8 milljónir tonna af kolmunna, 1,5
milljónir árið 1998 en mun minna eða
1.260 þúsund tonn í fyrra. Rekstur
fiskimjölsverksmiðja var að sama
skapi almennt erfiðari í fyrra en nú
og spilaði þar einnig inn í lágt af-
urðaverð, veiking krónunnar og hátt
olíuverð. Markaðurinn hefur síðan
styrkst og fyrir vikið hefur umhverf-
ið batnað verulega í rekstri verk-
smiðjanna og að sama skapi hjá sjó-
mönnum. Í sumum tilfellum er
nánast um tvöföldun að ræða miðað
við árið 2000.
Könnunarleiðangurinn í haust
leiddi einnig í ljós að ungur fiskur,
sérstaklega síðustu þrír árgangar,
var mest áberandi og tveggja ára
fiskur uppistaðan í veiði sumarsins.
Hafrannsóknastofnun segir óvenju-
góða nýliðun hafa verið í kolmunn-
astofninum undanfarin ár eða allt frá
árinu 1995 og stefnir í að 2001 ár-
gangurinn verði góður líka.
Gert er ráð fyrir að alls veiðist um
1,2 milljónir tonna af kolmunna í
Norðaustur-Atlantshafi árið 2001.
um á Austurlandi yfir sumartímann
ni uppi-
flanum
rekstri fiskimjölsverksmiðj-
n og segja kunnugir að tala
Jóhanna K. Jóhannesdóttir
SR-mjöls á Seyðisfirði.
gir kolmunnaveiðarnar hafa margfeldisáhrif.
jkj@mbl.is
éu í við-
Þýskaland
óun mála,
t um að á
rði þetta
hollenska
gja mörg
ku hér á
ar. Finna
miðað við
lit á veg-
erfisáhrif
igi t.d. að
mum í höf-
um þjóð-
ramt tillit
etta sé til
um stýri-
samgön-
uni vænt-
ðar verði
ítarlegar rannsóknir á þessu. Hins
vegar sé ljóst að þörfin í löndum
meginlands Evrópu fyrir svona
kerfi sé mun meiri en hér á landi
vegna meira þéttbýlis og þarfar á
að draga úr umferð á annatíma og
ekki síst vegna gríðarlegrar um-
ferðar erlendra vöruflutningabíla í
gegnum viðkomandi lönd. Réttlát
gjaldtaka felist í því að greiða þann
kostnað sem viðkomandi valdi, eins
og t.d. vegna umhverfisspjalla,
tafa, slysa og slits, og Þjóðverjar
hafi væntanlega ákveðið að fara
þessa leið, fyrst og fremst vegna
erlendra ökutækja sem noti vega-
kerfi landsins án þess að greiða
fyrir það. Í Frakklandi eru hins
vegar t.d. beinir vegtollar algengir
og því minni vandi á ferðinni.
Vinna við samgönguáætlunina
hefur staðið yfir í rúmt ár og er
markmiðið að leggja fram heild-
stæða samgöngustefnu. Í kjölfarið
leggur samgönguráðherra fram
frumvarp á Alþingi, en hann er
óbundinn af áliti stýrihópsins. Jó-
hann áréttar að engar áætlanir
liggi fyrir um notendagjöld þar
sem málið sé enn á umræðustigi,
en grannt sé fylgst með gangi mála
í nágrannalöndunum, og í áætlun-
inni verði lögð fram stefna um það
hvernig eigi að taka á þessum mál-
um í framtíðinni. „Skoða þarf
marga þætti en fyrst og fremst er
þetta pólitísk spurning, því tækni-
lega verður þetta framkvæmanlegt
fljótlega,“ segir Jóhann Guð-
mundsson.
tlunar fyrir árin 2003 til 2014
-
Til skoðunar er að taka upp notendagjald af bílum sem fara um til-
tekna vegi landsins, en stefnumótunin er í vinnslu.