Vísir - 13.01.1980, Side 9

VÍSIR
Mánudagurinn 14. janúar 1980.
Þegar Jón Dúason var
aö skrifa um rétt islend-
inga til Grænlands hér á
árum áöur, þótti mörgum
sem varla sæti það á Is-
lendingum að sækja til
landvinninga. Engu að
síður hafði Jón Dúason
rétt fyrir sér miðað við
viðhorf sem giltu nokkuð
fram á tuttugustu öldina,
en alla jafna þar á undan.
Kannski hafa sjónarmið
og skrif Jóns Dúasonar
leitttil þess, að við höfum
fjallað um næstu granna
okkar af nokkurri var-
færni hina síðari áratugi,
til þess m.a. aðverða ekki
sakaðir um „heims-
veldispólitik". Nú hefur
útfærsla landhelginnar
valdið þvi að við höfum
nálgast granna okkar
mjög baéði Grænlendinga
og Færeyinga, og þá ekki
síður eylandið Jan May-
en. En ómótmælt er enn
fyrirvörum Jóns Þor-
lákssonar um yfirráð á
því svæði.
Aður hefur verið á það bent
hér i blaðinu, að nýlega urðu
töluverð þáttaskil i norðurhöf-
um, þegar siðasti mónark á
Þórshöfn i Færeyjum. Færeyingar hafa „alitaf lifaö betur en viö”
neðanmals
Næsiu
grannar
Þaö þarf sem fyrst aö taka á
þvi af aivöru aö koma á aukinni
samvinnu milli hinna þriggja
þjóöa Noröurhafa, fslendinga,
Grænlendinga og Færeyinga
segir Indriöi G. Þorsteinsson,
rithöfundur.
Norðurlöndum afsalaði sér rétti
til Grænlands. Við það þokaðist
Grænland til þess sjálfsagða
sjálfræðis sem þvi ber. Hinn
sögulegi þáttur er þó mikið
veigameiri, vegna þess, að þau
tvö byggð ból sem norðast liggja
lúta ekki lengur neinum kóngi
né drottningu i Skandinaviu og
eru frjáls að þvi að leita sam-
vista og samvinnu án þess að
bréf um það þurfi að fara um
kanselli i Danmörku. Þeir sem i
raun og veru skilja hvað tvö
hundruð milna landhelgi þýðir i
framtiðinni, ættu einnig að geta
skilið þá sögulegu byltingu, sem
orðið hefur við það að Margrét
Þjóðhildur Danadrottning
kvaddi Grænlendinga. Ég man
ekki hvort nokkur islenskur full-
trúi var viðstaddur þá athöfn.
Hafi svo ekki verið sýnir það eitt
með öðru, að enn skortir mikið
á, að Grænlendingar og íslend-
ingar hafi skilið nálægð hvorir
annarra.
Vandamál
Grænlendinga
Við sækjum mjög i það að
veita margvislegum hjálpar-
sjóðum stórfé til h’knarstarfa i
hinum eilifu hungur og mann-
dauðagildrum við Indlandshaf.
Sé það ekki Banglades þá er það
Kambódia. Sé það ekki hernað-
ur þá eru það flóð. Og stöðugt
halda hjálparstofnanir islensk-
ar áfram að safna af einhverju
sliku tilefni. Sjálfum hefur okk-
ur verið gefið úr slikum alþjóð-
legum hjáiparsjóðum, og það er
ekki nema eðlilegt og sann-
gjarnt að veita aðstoð hvar sem
er I heiminum, og jafnvel þótt sú
aöstoð kunni að verða einhæf
landfræðilega séð. Mig rekur
hins vegar ekki minni til þess að
hér hafi nokkurntima farið fram
Færeyjarsöfnun, og kannski
hefur ekkert tilefni gefist. Og
ekki heldur verður munuð
Grænlandssöfnun af neinu tagi,
og hafa þó plágur gengið yfir
þaö land, t.d. berklar. Má vel
vera að allt fram að þvi að Mar-
grét Þjóðhildur kvaddi i Góð-
von, hafi ekki þótt kurteisi að
gera mikið úr vandamálum
Grænlendinga. Það voru bara
menn sem átu spik og brenndu
spiki og voru auk þess dálitið
vakrir i holdinu bæði til brenni-
vins og kvenna.
Land í sjónmáli
En auðvitað hefur lif Græn-
lendinga aldrei verið svo ein-
falt. Nú hafa þeir stigið sitt
hálfa skref igegnum Danmörku
til nýrra menningarhátta, ráð-
villtir að sögn og sjúkir margir
hverjir. Við ættum kannski að
hafa einhverja sögulega þekk-
ingu á þvi hvaða erfiðleikar þvi
eru samfara að búa að fyrirsögn
annarra, þótt ekki sé farið
lengra aftur en sem svarar þvi
þegar Reykjavik var danskur
bær. Leiðréttingin sem Græn-
lendingar fá á sinum málum
kemur hundrað árum siðar.
Þeir eru nú að taka upp græn-
lensk heiti á stöðum og bæjum
landsins eftir hina löngu „vetur-
setu” norrænna manna. I ljósi
þeirra margháttuðu erfiðleika,
sem steðja nú að Grænlending-
um, og munu gera i næstu fram-
tið væri auðvitað ekki úr vegí
fyrir tslendinga að spyrja hin
grænlensku yfirvöld hvort það
væri eitthvað sem við gætum
gert fyrir þá, Yrði t.d. hlé á flóð-
um við Indlandshaf mætti ætla
að hægt væri að drifa upp
myndarlega fjársöfnun til ein-
hvers þess verkefnis, sem biður
á Grænlandi, og Grænlending-
um bráðliggur á. Við skulum
nefnilega muna að Grænlend-
ingar eru grannar okkar i
vestri, raunar i sjónmáli á
björtum degi vestast á landinu.
Og þótt póstur þaðan þurfi enn
að fara um Danmörku til Is-
lands, væri samt hægt að hugsa
sér að koma boðum til Græn-
lendinga um hug okkar.
Menningarsamskipti
við Færeyinga
Grannar okkur i suðri, Fær-
eyingar standa mikið betur að
vigi, og hafa raunar alltaf lifað
betur en við, eins og ma.a kem-
ur fram i Ferðabók Stenleys frá
1789. Þeir eru litið samfélag og
hafa æ'tið leitað eftir sem vin-
samlegustu sambýli við okkur.
Þeir þurfa varla hjálpar við i
veraldlegum efnum enda eiga
þeir ekki við nein aldaskipta-
vandamál að búa. Hitt má telja
furðulegt, þar sem Færeyingar
eru eiginlega sama málsvæðið
og við, hvað við höfum gert okk-
ur litið titt um þessa grannþjóð
og okkar nánustu frændur,
nema þá helst til að fara þangað
i lystireisur, jafnvel til að
drekka brennivin og öl. Menn-
ingarsamskipti okkar og Fær-
eyinga er auðvitað hægt að efla
að miklum mun, og það án
nokkurra afskipta þess norræna
samkrulls, sem reisti trúboðs-
stöðina i Vatnsmýrinni. Við eig-
um hreinlega ekki að láta drag-
ast úr hömlu að bjóða Færey-
ingum upp á samstarf um mál-
verkasýningar, bókaútgáfu og
tónlistarsamskipti, sem fram
fari a.m.k. viku sumar hvert i
hvoru landinu fyrir sig. Þetta er
sjálfsagt að gera hið allra fyrsta
og mundi verða báðum þjóðum
til ánægju. Menntamálaráðu-
neyti beggja landanna gætu sem
hæglegast séð um framkvæmd-
ina. Þannig samband mundi
smám saman tengja þjóðirnar
enn frekar en orðið er, og bæta
upp það fiskiþref og frystihúsa-
vinnu, sem hefur verið helsta
inntakið i samskiptum þjóöanna
hingað til.
Þriggja þjóða
kjarni norðurhafa
Með aukinni samvinnu við
grannþjóðir i vestri og suðri
myndaðist smám saman
þriggja þjóða kjarni i norður-
höfum, sem með samvinnu um
nýtingu hafsins og stuðningi við
hverja aðra, þar sem stuðnings
væri þörf, mynduðu heild er
stæði saman um eðlileg og sjálf-
sögð réttindi hvers fyrir sig, og
kæmu fram málum, þar sem
ein þeirra mætti sin litils. Slikt
samstarf þriggja fullvalda'
Margrét Þjóðhildur danadrottning
fengu heimastjórn I fyrra.
Góðvon þegar Grænlendingar
þjóða hér norðurfrá væri rétt
svar við þeim sögulega enda-
punkti, sem varð á konungleg-
um yfirráðum á Grænlandi við
kveðju Margrétar Þjóðhildar.
Með þvi móti ykist stórlega for-
ráðaréttur þjóða norðurhafa
yfir þeim lifsnauðsynlegum
auðæfum, sem breytingar á
landhelginni hafa þegar fært Is-
lendingum. Hinar þjóðirnar
tvær eru enn i böndum i þeim
efnum, en þau bönd þurfa ekki
að halda um eilifð.
Enginn eignar sér
Norðurpólinn
Þriðja grannland okkar er
Jan Mayen. Það er ekki byggt
neinni þjóð, Norðmenn hafa
verið að gamna sér við að upp-
lýsa, að þeir hafi keypt landið af
einhverjum einstaklingi, sem
var nógu óskammfeilinn að
halda þvi fram að hann ætti það.
Auðvitað hefðu tslendingar get-
að eignað sér þetta land fyrir
siðustu aldamót, en þá voru þeir
ekki sjálfráðir um sinar gerðir.
Fyrirvari Jóns Þorlákssonar
um aðild Noregs var þó gerður,
og sýnir að við vorum ekki sam-
þykkir þvi aö Noregur ætti sér-
stakt tilkall til Jan Mayen.
Fyrirvarinn stendur óhaggaður
hvað sem lfður siðari gerning-
um Þjóðabandalagsins og
eignaviðurkenningu fyrir
norskum dómstóli. Nytjar okk-
ar af eynni eru ljósar og kunnar.
Aftur á móti kallast veðurat-
hugunarstöð varla til nytja,
enda hafa þær verið settar upp á
Norðurpólnum tima og tima, og
hefur þó engri þjóð dottið i hug
að eigna sér hann.
Dæmið og ráðslag tímans
Dæmið um samstöðu þjóða i
norðurhöfum er sett hér fram
til að vekja athygli á þvi, að
seinna meir gæti sú samstaða
orðið varnarveggur fyrir
ásælni, sem kemur þremur litl-
um og vanmegnum þjóðum að
gagni. Kannski liðu hundruð ár
þangað til slikur varnarveggur
sannaði sig. Dæmið um Jan
Mayen talar sinu máli um skort
á framsýni þótt Jón Þorláksson
verði ekki sakaður um hann.
Það verður erfitt og strangt um
Jan Mayen. Hjá þvi hefði verið
hægt að komast, hefði einhver
þeirra djarfhuga Islendinga
sem lögðu leið sina til eyjarinn-
ar áður en Þjóðabandalagið
kom til sögunnar, hafið barátt-
una fyrir eignarrétti á eynni.
Menn hefðu kannski hlegið að
honum þá. En enginn mundi
hlægja núna. Þannig fer nú tim-
inn að ráði sinu. Þess vegna er
best að sem fyrst verði tekið af
alvöru á þvi að koma á aukinni
samvinnu milli hinna þriggja
þjóða norðurhafa. IGÞ