Morgunblaðið - 01.03.2002, Síða 34

34 FÖSTUDAGUR 1. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRIÐHELGI TÖLVUPÓSTS
OG TÖLVUGAGNA
Í húsleit sem starfsmenn Skatt-rannsóknarstjóra gerðu í húsa-kynnum Norðurljósa í síðustu
viku var meðal annars lagt hald á
tölvupóst starfsmanna. Hið sama var
upp á teningnum í húsleit starfs-
manna Samkeppnisstofnunar hjá ol-
íufélögunum í desember sl.
Skattrannsóknarstjóri hefur til-
kynnt að starfsmenn embættisins
muni eyða öllum tölvupósti sem snert-
ir starfsmenn fréttastofu Stöðvar 2 og
Bylgjunnar án þess að hann verði
skoðaður enda tengist hann ekki
rannsókn embættisins.
Olíufélögin þrjú, Skeljungur, Olíu-
félagið og Olíuverslun Íslands, hafa
krafist þess fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur að Samkeppnisstofnun
verði gert að eyða öllum afritum
skjala á tölvutæku formi sem stofn-
unin gerði upptæk hjá félögunum en
ekki liggur fyrir niðurstaða í því máli.
Undanfarin ár hafa spunnist um-
ræður víða um heim um heimildir at-
vinnurekenda til þess að lesa tölvu-
póst starfsmanna. Í athyglisverðri
grein eftir Pál Þórhallsson lögfræð-
ing, sem birtist í Morgunblaðinu í síð-
asta mánuði, kom fram að í Hæsta-
rétti Frakklands hefði nýverið fallið
dómur starfsmanni í hag. Í því tilviki
hafði fyrirtækið Nikon sagt upp
starfsmanni eftir að það komst á snoð-
ir um að hann hefði sent tölvupóst í
einkaerindum frá vinnustað þótt hon-
um hefði verið bannað að nota tölvuna
til annarra hluta en í þágu starfsins.
Dómstóllinn taldi að réttur hefði verið
brotinn á manninum, vinnuveitandi
mætti ekki kynna sér einkabréf
starfsmanns sem hann hefði sent og
móttekið með tölvubúnaði sem honum
var látinn í té og það jafnvel þótt
vinnuveitandinn hefði bannað alla
einkanotkun tölvunnar. Byggði dóm-
stóllinn meðal annars á 8. grein Mann-
réttindasáttmála Evrópu um friðhelgi
einkalífs.
Þessi dómur gengur langt í að
vernda réttindi starfsmanna og
spurning um hvort svipað verði upp á
teningnum hér ef mál af þessum toga
koma til kasta dómstóla.
Hér á landi hefur ekki reynt á það
fyrir dómstólum hvort atvinnurek-
endum er heimilt að fylgjast með
tölvupósti starfsmanna en Persónu-
vernd hefur nýlega gefið út leiðbein-
andi reglur þar að lútandi. Í þeim er
lögð áhersla á að vinnuveitanda beri
að upplýsa starfsmenn ef um eftirlit
er að ræða og það sé óheimilt án þess
að starfsmenn séu upplýstir um að svo
sé.
Spurningin um heimildir opinberra
aðila til að afrita tölvupóst starfs-
manna fyrirtækja sem sæta rannsókn
snýst að hluta til um hvernig staðið er
að húsleit í fyrirtækjum. Bæði olíufé-
lögin þrjú og Verzlunarráð Íslands
hafa gert alvarlegar athugasemdir við
framkvæmd húsleitar Samkeppnis-
stofnunar hjá olíufélögunum.
Í umfjöllun Viðskiptablaðs Morg-
unblaðsins um það mál í gær kom
fram, að samkeppnisyfirvöldum í
Danmörku, Svíþjóð og Finnlandi er
óheimilt að leggja hald á frumgögn
eins og gert var í húsleit Samkeppn-
isstofnunar hjá olíufélögunum. Í Nor-
egi geta samkeppnisyfirvöld lagt hald
á frumgögn en einungis haldið þeim í
tíu daga. Fyrir danska þinginu liggja
tillögur um að samkeppnisyfirvöld
geti í vissum tilvikum lagt hald á
frumgögn, sem verði að skila að afrit-
un lokinni.
Af þessu er ljóst, að samkeppnisyf-
irvöld hér ganga mun lengra við fram-
kvæmd húsleitar en sambærileg
stjórnvöld á Norðurlöndum, og spurn-
ing hvort einhver efnisleg rök eru fyr-
ir því, að þessu sé háttað á annan veg
hér en þar. Ekki sízt í ljósi þess, hve
norræn löggjöf er mikil fyrirmynd ís-
lenzkrar löggjafar á flestum sviðum.
Yfirlýsing Skattrannsóknarstjóra
um að embætti hans muni eyða öllum
tölvugögnum, sem hald var lagt á í
húsleitinni hjá Norðurljósum og til-
heyrðu starfsmönnum fréttastofu fyr-
irtækisins, án þess að á þau verði litið,
er spor í rétta átt. Það er alveg ljóst að
starfsmenn hvaða fyrirtækja sem er
geta illa sætt sig við að tölvupóstur og
önnur tölvugögn þeirra, sem enga
þýðingu hafa fyrir viðkomandi rann-
sókn, séu tekin og skoðuð af viðkom-
andi yfirvöldum.
Í því felst auðvitað óþolandi innrás í
einkalíf fólks. Verði framhald á og
ekki gerðar ráðstafanir til þess að
draga skýr mörk í þessum efnum er
alveg ljóst, að starfsfólk fyrirtækja
mun gjörbreyta vinnuaðferðum sínum
og það er áreiðanlega ekki í þágu ýtr-
asta árangurs í rekstri fyrirtækja, að
svo verði gert.
Það er í raun og veru merkilegt hve
litlar umræður hafa orðið um þetta
mál hér í kjölfar húsleitar tveggja
embætta hjá olíufélögunum og Norð-
urljósum. Kannski er það vegna þess,
að almenningur hefur lengi haft þá trú
að verðsamráð hafi verið milli olíufé-
laganna, og harmar ekki að látið sé á
það reyna, hvort svo sé eða hafi verið.
Að svo miklu leyti, sem þau sjónarmið
ráða ferðinni, skulu menn ekki
gleyma því, að það sem snýr að olíufé-
lögunum í dag getur snúið að öðrum á
morgun. Hin stjórnarskrárvörðu
grundvallaratriði um friðhelgi einka-
lífs verða að gilda hver svo sem í hlut
á.
Jafnframt er því ekki að neita að að-
gerðir sem þessar vekja menn til um-
hugsunar um hvað sé óhætt að láta frá
sér fara í tölvupósti. Á meðan ekki
liggur alveg ljóst fyrir hvaða heimild-
ir opinberar eftirlitsstofnanir hafa í
þessum efnum má búast við, að starfs-
fólk fjölmargra fyrirtækja hugsi sig
um tvisvar áður en það lætur frá sér
fara upplýsingar í tölvupósti. Þessi
samskiptamáti er hins vegar bæði
þægilegur og líklegur til að auka af-
köst á vinnustöðum. Þess vegna er
brýnt að í lögum og reglugerðum liggi
alveg ljóst fyrir að hve miklu leyti
tölvupóstur, og tölvugögn, sem hafa
enga þýðingu varðandi rannsóknir
sem eftirlitsstofnanir hafa með hönd-
um, er friðhelgur í slíkum eftirlitsað-
gerðum.
Raunar hefði mátt ætla hingað til að
það væri alveg ljóst hvar þessi mörk
liggja vegna ákvæða stjórnarskrár-
innar. En um leið og aðgerðir stjórn-
valda leiða til efasemda um að þessi
grundvallaratriði séu í heiðri höfð
hlýtur krafan um skýr viðmið að verða
mjög sterk.
Eiríkur Tómas-son segir aðráðstefnansé haldin
vegna þess að laga-
deild Háskóla Íslands
standi á tímamótum í
fleiri en einum skiln-
ingi.
Í fyrsta lagi hafi
deildin ákveðið að taka
upp meistaranám í lög-
fræði frá og með næsta
hausti. Jafnframt sé þá
ráðgert að skipta upp
laganáminu í þriggja
ára nám til BA-prófs
og embættispróf í lög-
fræði, sem nemendur
taki eftir tveggja ára nám til við-
bótar. Einnig geti erlendir nem-
endur og jafnvel aðrir lokið meist-
araprófi í lögfræði frá deildinni
eftir tveggja ára sérhæft nám.
Í öðru lagi standi lagadeild HÍ
frammi fyrir samkeppni frá öðrum
skólum, sem ýmist séu byrjaðir
kennslu í lögfræði eða hyggist
taka hana upp, og því sé ástæða til
að ræða stöðu laganáms og laga-
deildar á þessum tímamótum.
Aukið valfrelsi og
einingakerfi
Þegar Háskóli Íslands var
stofnaður, 17. júní 1911, voru
Prestaskólinn, Læknaskólinn og
Lagaskólinn sameinaðir og mynd-
uðu hver sína deild skólans, en auk
þess var heimspekideild bætt við.
Áður hafði Lagaskólinn verið
starfræktur um þriggja ára skeið
og er því saga lagakennslu á Ís-
landi orðin rúmlega 90 ára gömul.
Eiríkur Tómasson segir að laga-
deildin hafi bæði með réttu og
röngu verið gagnrýnd fyrir að
vera íhaldssöm. Lengi hafi náms-
fyrirkomulag og kennsluhættir lít-
ið breyst. Allir hafi lagt stund á
sama nám og því hafi lokið með
embættisprófi eftir sex til sjö ára
nám. Árið 1970 hafi verið tekið upp
valfrelsi við deildina og það hafi
síðan aukist til mikilla muna á síð-
ari árum. Segja megi að því sé nú
skipt í tvennt; í þriggja ára kjarn-
anám, þar sem allir taki
sömu grunngreinarnar,
og síðan á fjórða og
fimmta námsári fái nem-
endur tækifæri til að
velja um margar sér-
greinar innan lögfræð-
innar og ljúki svo námi eða prófi
með kandídatsritgerð, þar sem
skrifað sé um valið efni. Lagadeild
hafi líka tekið upp einingakerfi að
hætti annarra háskóladeilda fyrir
nokkrum árum og nú sé verið að
taka upp meistarapróf. Auk þess
hafi verið gerður samningur við
viðskiptadeild HÍ um nám í þeirri
deild fyrir þá sem vilja sérhæfa sig
í viðskiptagreinum og nemendum
lagadeildar gefist tækifæri til að
stunda nám við erlenda háskóla.
„Ýmislegt hefur því breyst en við
ætlum að ræða frekari breytingar
á ráðstefnunni.“
Aðspurður segir
Eiríkur Tómasson
að nýbyrjuð og fyr-
irsjáanleg aukin
samkeppni hafi ýtt
við mönnum í laga-
deild HÍ og þeir tek-
ið öll þessi mál til
endurskoðunar.
Reyndar hafi verið
unnið að því að
koma meistaranám-
inu á fót áður, en
væntanleg sam-
keppni hafi flýtt fyr-
ir þeirri ákvörðun.
Einnig sé áformað
að taka upp form-
legt doktorsnám við
deildina og þegar sé byrjað að
leggja drög að því. Þar með verði
boðið upp á nám sem sé fyllilega
sambærilegt við nám í lagadeild-
um í nágrannalöndunum.
Eiríkur Tómasson segir að á
námstefnunni verði til umfjöllunar
hvaða kröfur þurfi að gera til há-
skóladeildar til þess að hún geti út-
skrifað fullgilda lögfræðinga en
Vagn Greve, forseti lagadeildar
Kaupmannahafnarháskóla, flytur
erindi um tilhögun laganáms í
Danmörku og hvaða kröfur séu
gerðar þar í landi til háskóladeilda
til að þær geti útskrifað fullgilda
lögfræðinga.
Skert fjárframlög
en miklar kröfur
Eiríkur Tómasson segir að laga-
deild HÍ hafi búið við skert fjár-
framlög sem hafi gert deildinni
nokkuð erfitt fyrir og staðið henni
fyrir þrifum. Því sé lögð áhersla á
að deildin fái óskert fjárframlög á
við keppinauta hennar og að rík-
isvaldið verði með einhverju móti
að taka á því að einkaskólar hafi
heimild til að taka skólagjöld en
lagadeild HÍ ekki, sem skerði
tekjumöguleika hennar.
Hann segir að lagadeild Háskóla
Íslands hafi þá sérstöðu, og hafi
hana áfram á næstu árum, að vera
miðstöð rannsókna á sviði ís-
lenskrar lögfræði og eðli málsins
samkvæmt séu þær rannsóknir
ekki stundaðar annars
staðar í heiminum. Því
sé lögð á það mikil
áhersla að lagadeildin
fái áfram framlög til
rannsókna þannig að
hún geti sinnt þessu
mikilvæga hlutverki. „Það er líka
okkar hlutverk að sjá til þess að
námskröfum á sviði lögfræði sé
haldið uppi því lög gera ráð fyrir
að embættispróf í lögfræði frá Há-
skóla Íslands sé skilyrði fyrir því
að menn geti til dæmis fengið að
stunda lögmannsstörf hér á landi.
Því teljum við mikilvægt að þeim
kröfum sem við höfum gert og hafa
verið allmiklar verði haldið áfram
uppi í þágu samfélagsins.“
Samkeppnin góð
Um 450 nemendur eru í laga-
deild HÍ og flestir á fyrsta ári en
undanfarin ár hafa um fim
sextíu lögfræðingar útsk
ári. Eiríkur Tómasson seg
á landi séu hvað flestir
ingar miðað við íbúafjöld
eins í Bandaríkjunum og
tveimur öðrum löndum s
lögfræðingar miðað við
Hann segir að alltaf megi
hvort lögfræðingar séu o
en að sínu mati séu vel m
lögfræðingar aldrei of m
samanburði við aðrar gre
lögfræðimenntaðir menn h
lega fleiri hér en þeir
menntaðir á sviði raunví
fróðlegt sé að hugleið
ástæða sé til að fjölga
menntuðu fólki með aðalá
lögfræði sem fræðigrein þ
séu á því að auka þurfi l
kennslu, t.d. í tengsl
kennslu í viðskiptafræðum
málafræði, félagsfræði o
slíkum greinum. Þar krep
inn í nágrannalöndunum
hvað varðar menntun t
bundinna lögfræðistarf
samkeppni er af hinu gó
þarf bara að vera á ja
grundvelli og það þarf
að nýta hana með okkur
en ekki að hún snúist
upp í andhverfu sína
eins og sumir telja að sé
að gerast á matvöru-
markaði. Við fögnum
umræðunni og með þess
stefnu viljum við leggja
mörkum til að ýta undir u
um þessi mál þannig að
ingar, almenningur og st
geti gert sér grein fyr
stefnir og menn taki þá í
finnist þeim ástæða til.“
Við lagadeild HÍ starfa
fessorar í fullu starfi og tv
orar auk hátt í hundrað
kennara. Eiríkur Tómass
að deildin sé mjög fámen
anburði við lagadeildir
lönd og í raun þyrftu að v
kennarar svo hægt væri
Ráðstefna um laganám við Háskóla Íslands í up
Eiríkur
Tómasson
Há
Lagadeild
Háskóla
Íslands á
tímamótum
Lagadeild Háskóla Íslands efnir í dag til
málþings um framtíð laganáms við HÍ.
Steinþór Guðbjartsson ræddi við Eirík Tóm-
asson, varaforseta lagadeildar, af því tilefni.
Miðstöð rann-
sókna á sviði
íslenskrar
lögfræði