Morgunblaðið - 14.04.2002, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. APRÍL 2002 25
HINN 9. apríl árið
1963 urðu garðeig-
endur á Suður- og
Vesturlandi fyrir slæmum skelli. Vorið hafði komið
einstaklega snemma þetta ár og bæði febrúar og
mars voru óvenjulega mildir. Vissulega kunni fólk
vel að meta þessi hlýindi og hnusaði út í loftið til að
finna ljúfan trjáilminn sem þegar var farinn að
gera vart við sig. En þennan örlagaríka dag breytt-
ist allt. Skyndilega féll hitinn niður um 15–16 gráð-
ur á 10 tímum eða svo og afleiðingin lét ekki á sér
standa: Aspir um allt Reykjavíkursvæðið, Suður-
og Vesturland stráféllu í þúsundatali.
Nú voru góð ráð dýr og ungur skógfræðingur
var sendur út af örkinni til að leita uppi aspir sem
gætu staðist veðurfar þessarar harðbýlu eyju okk-
ar í norðri. Þær fann hann í Alaska og hafði með
sér heim en þessar aspir eru stofninn í asparrækt
hérlendis nú.
Nú, 40 árum síðar, vofir ný ógn yfir öspum á
Suður- og Vesturlandi. Að þessu sinni eru það ekki
kuldaköst, sem hrjá þessar reisulegu plöntur, held-
ur illvígur trjásjúkdómur – asparryð. Aftur 40 ár-
um síðar er skógfræðingurinn kallaður öspinni til
bjargar. Reyndar er hann ekki svo ungur lengur;
hárin hafa gránað
og eiginlega er
hann sestur í helg-
an stein en kunn-
áttan er enn til
staðar.
„Við tökum
greinar af kven-
trjám sem hafa
þolað þetta en það
er aðallega ein ösp
sem er kölluð Súla.
Og svo tökum við
karltré sem hafa
reynst nokkuð vel,
einkum einn kall
sem heitir Sæland
og svo heitir nú
annar Haukur,“
segir hann hálfaf-
sakandi.
„Er það í höfuðið
á þér?“ spyr ég vit-
andi um svarið.
„Já, ætli það
ekki en ég skil það
nú ekki,“ segir
hann lítillátur.
„Svo víxlum við
þessu öllu saman.“
Haukur Ragn-
arsson er hér að
lýsa hvernig þær
kynbætur á Alas-
kaöspinni fara
fram sem hann og
félagar hans hjá Skógrækt ríkisins á Mógilsá eru
uppteknir við þessa dagana. Kollegi hans, Guð-
mundur Halldórsson, sem er okkur til halds og
trausts í viðtalinu, útskýrir nánar í hverju kynbæt-
urnar eru fólgnar: „Þessi sjúkdómur kom til lands-
ins árið 1999 og þá tóku menn strax eftir því að það
var aðeins misjafnt hversu vel trén stóðu sig – sum
tré sluppu alveg. Svo höfum við prófað mismunandi
klóna með það fyrir augum að kanna hverjir eru
sérstaklega þolnir gegn þessum sjúkdómi. Við vit-
um að það eru einhver gen í þessum öspum sem
valda því að þær sleppa en aðrar ekki. Núna erum
við búnir að skoða þetta og það voru bara þrír klón-
ar sem komu vel út og við höldum að séu með ein-
hver svona verðmæt gen í sér. Með þessum víxl-
unum erum við að reyna að ná þessum verðmætu
genum og sameina þau með góðum genum úr öðr-
um öspum sem við höfum séð að standa sig vel að
öðru leyti, eru falleg garðtré, kelur ekki og annað
slíkt.“
Þetta klónatal gerir mig alveg ringlaða og helst
tengi ég það við ána Dollý sem hlaut heimsfrægð
fyrir að hafa verið tvöfölduð með hávísindalegum
aðferðum. Það kemur í ljós að samlíkingin við
Dollý er ekki svo vitlaus. „Þetta er einræktun,“
segir Haukur og heldur áfram: „Einstaklingunum
er einfaldlega fjölgað með því að þeir eru klipptir
niður. Þetta er í rauninni allt sami einstaklingur og
við köllum þetta klóna.“
Skógræktin er Hauki í blóð borin því faðir hans,
Ragnar Ásgeirsson, nam garðyrkju í Danmörku í
byrjun aldarinnar. „Það er svona ýmislegt sem
maður kann að hafa frá foreldrunum. Pabbi hafði
sérstaklega mikinn áhuga á málaralist. Hann var
samtímis Jóhannesi Kjarval í Kaupmannahöfn og
þeir urðu miklir vinir. Fyrir bragðið eignaðist
pabbi býsna mikið af verkunum hans, bæði keypti
og fékk líka í gjafir. Það var löngu áður en Kjarval
varð frægur, þá kunnu fæstir að meta hann. Þann-
ig að ég á dágott safn af myndum eftir hann.“
Ég er ennþá með hugann við guðsgrænan gróð-
urinn og spyr hvort hann eigi einhverjar skóg-
myndir eftir Kjarval. „Jú, Reynivið og eitt fallegt
tré frá Dyrehaven sem hann málaði 1917,“ svarar
Haukur. „Kjarval seldi Einari Benediktssyni
skáldi þessa mynd en þegar tók að halla undan fæti
hjá Einari fór hann að selja hluti og þá keypti pabbi
myndina af honum.“
– Kjarval var kannski meira í hrauni og mosa-
gróðri?
„Já, seinni árin kannski. Eigum við ef til vill að
fara með hana upp í hús?“ Spurningunni er beint
að Guðmundi og til allrar hamingu er hann til í að
fara með hana upp í hús svo við örkum út.
Á bæjarhellunni er skál með kattarmat og Guð-
mundur upplýsir að þetta sé fyrir aðvífandi gesti.
„Skógurinn er fullur af villiköttum,“ segir hann.
Haukur bætir við að þeir éti þá ekki þrestina.
Þegar inn er komið blasir við hver frummmynd-
in af annarri, flestar eftir Kjarval og maður fyllist
lotningu yfir því að öll þessi dýrð geti leynst inni á
heimili venjulegs fólks. Í einu herberginu er fjöld-
inn allur af rauðkrítarmyndum sem Haukur segir
að enginn hafi viljað sjá. Ein húsamynd fangar at-
hyglina og það upplýsist að Kjarval hafi lítið verið
gefinn fyrir að mála myndir af húsum eftir að heim
kom. „Nema eftir pöntunum,“ segir Haukur. „Og
þá vandaði hann sig ekkert. Einhverju sinni fékk
maður nokkur hann til að mála fyrir sig og borgaði
vel fyrir og þetta varð gullfallegt málverk. Svo
skyndilega í lokin klessti hann húsinu á miðja
myndina og þar með var hún ónýt.“
Við göngum inn í herbergi sem er þakið bókum á
tvo veggi. Í miðri bókahillu stendur altaristafla,
sem greinilega er komin til ára sinna. „Hún er úr
Miklagarðskirkju í Eyjafirði sem var lögð niður í
kringum 1920 og þá var þetta var selt á uppboði
fyrir slikk.“ Haukur upplýsir að taflan hafi verið í
hálfgerðu drasli þegar faðir hans eignaðist hana en
þá lá hún við dyrnar á prentverki kunningja hans.
„Hann hafði sagt að sá maður sem keypti þetta á
uppboðinu hefði ætlað að breyta þessu í bollaskáp,“
segir Haukur sem veit ekki nákvæmlega hversu
gömul taflan er en telur að hún sé frá 18. öld.
„Hér er gamalt söðuláklæði,“ segir Haukur og
bendir á fagurlega ofið teppi sem er farið að láta á
sjá. „Þetta er svolítið músétið en pabbi fékk þetta á
Hvammstanga. Hann rakst á þetta uppi á lofti í
verslunarhúsi þar og fékk þetta í skiptum fyrir
hálfan útsæðispoka. Það var enginn sem kærði sig
um þetta.“
Á vegg gegnt bókunum er hins vegar fjöldi mynda
sem Haukur upplýsir að séu eftir Gunnlaug Schev-
ing, sem einnig var heimilisvinur í tíð föður hans, og
ætlaðar voru í Grettissögu. Í forstofunni er fallegt
málverk af ungum dreng. „Þetta er mynd af mér eft-
ir Gunnlaug,“ segir Haukur. „Ætli þetta hafi ekki
verið á útmánuðum 1939, ég var á tíunda ári. Ég man
svo vel að ég var að lesa Egilssögu og honum fannst
ég vera svolítið órólegur við lesturinn. Mamma setti
þessa mynd inn í skáp með þeim orðum að ég hefði
verið fallegur drengur,“ segir hann og brosir að til-
hugsuninni um að móður hans, Grethe Harne Ás-
geirsson, hafi ekki fundist honum gert nægilega hátt
undir höfði á málverkinu.
Við kveðjum heimili Hauks og förum aftur niður
í skógrækt þar sem ég þigg kaffi meðan við spjöll-
um við staðarhaldarann Kjartan. Hann tekst allur
á loft þegar hann heyrir að skrifa eigi grein um
Hauk og asparverkefnið sem honum finnst ævin-
týri líkast. „Maður hélt að flugurnar og vindurinn
sæju bara um þetta en Haukur er jafn góður og
hver fluga!“
Jafn góður og hver fluga
Eftir Bergþóru Njálu
Guðmundsdóttur
HAUKUR RAGNARSSON: Sendur út af örkinni árið 1963 til að sækja aspir.
Morgunblaðið/Þorkell
ben@mbl.is
Morgunblaðið/Sverrir
ALTARISTAFLAN ÚR MIKLAGARÐSKIRKJU: Lá í drasli
þar til kunningi föður Hauks gaf honum hana með þeim
orðum að til hefði staðið að breyta henni í bollaskáp.
MÁLVERK GUNN-
LAUGS SCHEVING af
Hauki 10 ára gömlum.